Cynk – przedawkowanie i niedobór. Właściwości cynku

Cynk jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do wielu procesów życiowych – reakcji odpornościowych, gojenia się ran czy syntezy hormonów. Choć pełni w organizmie bardzo ważne role, zarówno przedawkowanie cynku jak i jego niedobór są szkodliwe. Jakie są objawy przekroczenia zapotrzebowania na cynk i gdzie szukać go w pożywieniu, jeśli mamy go zbyt mało?

Co to jest cynk?

Cynk (Zn) to pierwiastek chemiczny z grupy metali przejściowych. Jest jednym z pierwiastków, który w naszym organizmie znajduje się w ilościach śladowych. Mimo to, jest niezwykle ważnym mikroskładnikiem, który bierze udział w wielu procesach.

Rola cynku w organizmie

Cynk należy do mikroelementów – pierwiastków, na których zapotrzebowanie w diecie jest niższe niż 100 mg/ dobę. Nie oznacza to jednak, że jest składnikiem mniej ważnym od innych. Przeciwnie, pełni w organizmie bardzo ważne role, ponieważ:

• jest aktywatorem i składnikiem co najmniej 200 enzymów, w tym tych związanych z syntezą wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, DNA i RNA, białek, hormonów i przeciwzapalnych prostaglandyn;
• odpowiada za regenerację tkanek i gojenie się ran;
• wspiera procesy immunologiczne;
• bierze udział w budowie błon komórkowych;
• neutralizuje wolne rodniki, dzięki czemu wspomaga m.in. ochronę plamki żółtej oka;
• działa odtruwająco w stosunku do kadmu i ołowiu;
• pomaga w utrzymaniu równowagi pierwiastków: manganu, magnezu, selenu i miedzi;
• odpowiada za zachowanie sprawności umysłowej;
• jest niezbędny w utrzymaniu skóry, paznokci i włosów w dobrej kondycji
• ma bezpośrednie działanie antywirusowe.

Na co pomaga cynk? Pierwiastek ten znajdziemy w preparatach do leczenia trądziku (pod postacią tlenku cynku), infekcji skórnych, aft, nadżerek i ropni mnogich oraz w środkach stosowanych na łupież (pod postacią pirytionianu cynku).

Dzienne zapotrzebowanie organizmu na cynk

Zapotrzebowanie na cynk uzależnione jest od wielu czynników. Wyższe zapotrzebowanie na ten pierwiastek będą miały osoby w okresie dorastania oraz kobiety w ciąży i laktacji. Na ilość cynku potrzebnego w diecie wpływa też m.in stopień przyswajalności pierwiastka z danych produktów spożywczych oraz ilość wydalanego cynku z krwią menstruacyjną, potem, kałem i moczem. Cynk nie jest kumulowany w organizmie, dlatego jego stała podaż jest tak istotna dla utrzymania zdrowia.

Zapotrzebowanie na cynk w różnych grupach wiekowych przedstawia poniższa tabelka.

Pamiętajmy jednak, że na temat dawki lub potrzeby suplementacji zawsze warto skonsultować się wcześniej z lekarzem.

Przczyny niedoboru cynku w organizmie

Niedobór cynku może wynikać ze zwiększonego zapotrzebowania na ten pierwiastek, które często pojawia się u osób stosujących przewlekle leki moczopędne, przeczyszczające, kortykosterydy, penicyliny, a także w trakcie kuracji preparatami żelaza, wapnia, magnezu, witamin B2, B6 i B12. Brak cynku może być skutkiem  sięgania po używki takie jak papierosy i alkohol. Przyczyn niedoboru cynku szukajmy też w monotonnej diecie lub u wegetarian.

Niedobór cynku najczęściej występuje u dzieci w wieku przedszkolnym, alkoholików,osób starszych, kobiet w ciąży, sportowców oraz chorych z zaburzeniami wchłaniania. Niedobór cynku jest trudny do wykrycia, ponieważ ma ma precyzyjnych markerów jego występowania w organizmie. Czasem stosuje się oznaczenie poziomu metalotioneiny, jednak ta metoda ma ograniczoną przydatność.

Objawy niedoboru cynku

Brak cynku w organizmie u dorosłych objawia się: osłabieniem węchu i smaku; apatią; podatnością na infekcje; wysypkami, utrudnionym gojeniem ran, białymi wykwitami na paznokciach, wypadaniem i blaknięciem włosów; podwyższonym ryzykiem rozwoju cukrzycy i miażdżycy; u mężczyzn spadkiem poziomu testosteronu i zmniejszeniem liczby plemników. O niedoborze cynku może świadczyć zahamowanie wzrostu, opóźnienie dojrzewania płciowego oraz wtórna niedoczynność tarczycy

Niedobór cynku u niemowląt i dzieci objawia się biegunkami, brakiem apetytu, wypadaniem włosów, opóźnieniem rozwoju oraz zmianami skórnymi przypominającymi łuszczycę. Niedostateczna podaż cynku może zwiększać ryzyko wystąpienia schorzeń układu nerwowego (choroby neurodegeneracyjne, depresja, zaburzenia poznawcze) oraz chorób nowotworowych.

Objawy przedawkowania cynku

Dieta zwykle nie prowadzi do przedawkowania cynku. Nadmiar cynku może jednak pojawić się, jeśli stosujemy suplementy diety, spożywamy warzywa i owoce pochodzące z oprysków oraz jemy produkty przechowywane w puszkach i konserwach cynkowych.

Bóle głowy, nudności, ospałość, zmęczenie, wymioty i zaburzenia żołądkowo-jelitowe to objawy ostrego zatrucia cynkiem. Przewlekłe przyjmowanie zbyt dużych dawek cynku wiąże się ze spadkiem odporności, chronicznym zmęczeniem, zaburzeniem pracy nerek, niedoborem miedzi skutkującym zwiększonym wydzielaniem progesteronu oraz obniżeniem poziomu korzystnego cholesterolu HDL.

Spożywanie przez długi okres czasu wysokich dawek cynku (przekraczających 40 mg cynku dziennie pochodzącego z produktów zwierzęcych) powoduje występowanie interakcji z innymi pierwiastkami. Oprócz zmniejszenia absorpcji miedzi, spada także wchłanianie wapnia oraz zwiększa się jego wydalanie, co może skutkować anemią syderoblastyczną, leukopenią, neutropenią i makrocytozą. Do zatrucia cynkiem pochodzenia roślinnego dochodzi przy spożywaniu dawek powyżej 100 mg.

Naturalne źródła cynku

Najlepszymi źródłami cynku są:

• ryby i owoce morza, m.in. małże, ostrygi, kraby i krewetki;
• mięso, m.in. wołowina, cielęcina, indyk; wątroba;
• żółtka jaj;
• pełnoziarniste produkty zbożowe i kiełki pszenicy;
• orzechy, nasiona dyni i słonecznika;
• drożdże piwne.

Cynk wchłaniany jest z diety w 20-40%. Na jego przyswajanie korzystnie wpływa zawartość w pożywieniu aminokwasów i kwasu cytrynowego. Przyswajanie osłabiają  fityniany, a także błonnik, szczawiany, wapń, miedź, żelazo niehemowe oraz alkohol. Cynk jest słabiej wchłaniany z produktów roślinnych niż ze zwierzęcych ze względu na wiązanie ze wspomnianym już kwasem fitynowym. Mrożenie wymienionych produktów i narażenie na działanie światła, wilgoci czy podwyższonej temperatury obniża w nich zawartość cynku.

Bibliografia:

[1] M. Jarosz, „Normy żywienia dla populacji Polski”, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2017. 

[2] Z. Mońka and D. Wiechuła, “Znaczenie cynku dla organizmu ludzkiego w aspekcie suplementacji tego pierwiastka”, Ann. Acad. Med. Siles., vol. 71, pp. 314–325, 2017.

[3]. Joanna Krajewska, “Cynk (Zn) i jego wpływ na zdrowie człowieka”, Farmakoterapia, vol. 25, no. 1, 2015.