Czas protrombinowy (PT) – czym jest i jaka jest norma?

Czas protrombinowy to laboratoryjny wskaźnik umożliwiający ocenę prawidłowego krzepnięcia krwi. Na jego podstawie oblicza się również międzynarodowy wskaźnik INR (International Normalized Ratio), który jest niezbędny między innymi w monitorowaniu skuteczności leczenia doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi. Kiedy czas protrombinowy jest za wysoki? O czym może świadczyć obniżony czas protrombinowy? Dlaczego diagnostyka zaburzeń krzepnięcia jest tak istotna?

Co to jest czas protrombinowy?

Czas protrombinowy (nazywany też czasem tromboplastynowym) to parametr laboratoryjny służący do oceny zdolności krwi do prawidłowego krzepnięcia- utrzymania hemostazy. Hemostaza to złożony proces zapewniający hamowanie krwawienia po uszkodzeniu ściany naczynia krwionośnego i płynność krążącej krwi, który polega na współdziałaniu czynników warunkujących krzepnięcie i fibrynolizę ( rozpuszczanie powstałego zakrzepu). W procesie tym wyróżnia się hemostazę pierwotną, w której bierze udział skurcz naczynia krwionośnego oraz napływające płytki krwi  oraz wtórną, w której dochodzi do aktywacji tak zwanych osoczowych czynników krzepnięcia. Czas protrombinowy PT umożliwia ocenę krzepnięcia krwi zależną od czynników krzepnięcia – V, VII, X oraz protrombiny i fibrynogenu. W celu zminimalizowania różnic między wynikami oznaczenia PT w różnych laboratoriach dla każdego odczynnika tromboplastynowego określono międzynarodowy indeks wrażliwości (international sensitivity index – ISI), oznaczony w odniesieniu do międzynarodowego standardu (ISI = 1,0). Na podstawie ISI oblicza się wskaźnik INR– ujednolicony wskaźnik międzynarodowy (wskaźnik Quicka).

Czas protrombinowy – norma

Bezpośredni wynik czasu protrombinowego podawany jest w sekundach, np.  czas protrobinowy 11 sekund. Za normę laboratoryjną uznaje się wyniki mieszczące się w przedziale 12-16 sekund. Dużo częściej jednak, do oceny prawidłowego funkcjonowania układu krzepnięcia, stosuje się wskaźnik INR, który u zdrowego człowieka powinien mieścić się w granicach 0,85-1,15.

Normy laboratoryjne wyników czasu protrombinowego u dzieci  są takie same, jak dla osób dorosłych. Wczesne wykrycie zaburzeń krzepnięcia u dzieci pozwala na włączenie leczenie oraz właściwe zabezpieczenie dziecka przez planowanymi zabiegami operacyjnymi, jak i drobnymi procedurami, na przykład usunięciem zęba.

Wydłużony czas protrombinowy

Wydłużony czas protrombinowy, a co za tym idzie, zbyt wysoki wskaźnik INR świadczą o zaburzeniach w prawidłowym krzepnięciu krwi- u pacjenta może wówczas dochodzić do częstych i przedłużających się krwawień, a w zależności od stopnia zaburzenia, również do krwotoków zagrażających zdrowiu i życiu. Każdorazowo nieprawidłowy wynik tych parametrów powinien ocenić lekarz, który właściwie zinterpretuje stopień zaburzenia oraz jeśli to konieczne, skieruje chorego na dalsze badania specjalistyczne. Szczegółową diagnostykę zaburzeń krzepnięcia prowadzą poradnie i oddziały szpitalne o profilu hematologicznym.

Zaburzenia krzepnięcia mogą być skutkiem chorób wrodzonych, jak na przykład hemofilia lub też chorób nabytych w ciągu życia- najczęściej pojawiają się one schorzeniach wątroby, która jest narządem odpowiedzialnym za produkcję czynników krzepnięcia. Do zaburzeń hemostazy może dojść również w sytuacji niedoboru witaminy K– witamina ta jest niezbędna na etapie syntezy czynników krzepnięcia, stąd tak ważne jest rutynowe podawanie witaminy K noworodkom po urodzeniu. Zapobiega to  groźnym dla życia i zdrowia krwotokom, na jakie są  one narażone w okresie poporodowym (zwłaszcza dzieci urodzone jako wcześniaki).

Czy czas protrombinowy powyżej normy zawsze powinien budzić niepokój? Niekoniecznie. Jeśli pacjent przyjmuje zalecone przez lekarza leki przeciwzakrzepowe- wynik czasu protrombinowego, a tym samym wskaźnika INR może znacząco odbiegać od podanych norm laboratoryjnych załączonych do otrzymanego wyniku. Wskaźnik INR używany jest do monitorowania efektów leczenia takimi lekami jak warfaryna czy acenokumarol ( stosowane na przykład u chorych z migotaniem przedsionków, po wszczepieniu sztucznych zastawek lub po przebytej zakrzepicy).  W tym przypadku podwyższenie wskaźnika INR jest pożądanym efektem leczenia i świadczy o jego skuteczności (zmniejsza się ryzyko zakrzepowe). Wynik badania INR zawsze powinien podlegać ocenie lekarza prowadzącego, który ustali aktualne dawkowanie leku przeciwzakrzepowego na podstawie otrzymanego wyniku badania.

Czas protrombinowy poniżej normy- co to może oznaczać?

Jak postąpić w sytuacji, gdy czas protrombinowy jest za niski? Skrócenie czasu PT, a tym samym obniżenie wskaźnika INR może pojawiać się niekiedy jako efekt błędu laboratoryjnego lub nadmiernego wzrostu fibrynogenu we krwi ( na przykład w okresie okołoporodowym, w stanach zapalnych). Skrócenie PT nie ma znaczenia diagnostycznego i nie jest wskazaniem do poszerzenia diagnostyki nadkrzepliwości (żadna znana dotąd nadkrzepliwość nie wpływa na skrócenie rutynowo wykonywanego badania czasu protrombinowego PT). Powtarzające się w kolejnych oznaczeniach laboratoryjnych skrócenie czasu PT może świadczyć o dużej aktywności jednego z czynników krzepnięcia (zwykle czynnika VII), co jest cechą indywidualną danego pacjenta.  Obniżony czas protrombinowy w połączeniu z oceną innych parametrów krzepnięcia krwi może służyć do oceny ryzyka zakrzepowego w czasie stosowania doustnej antykoncepcji hormonalnej.

W jakich sytuacjach oznacza się czas protrombinowy ?

Czas protrombinowy oraz oceniany na jego podstawie międzynarodowy wskaźnik INR mają szczególne znaczenie w diagnostyce i leczeniu pacjentów z zaburzeniami krzepnięcia krwi. Badania takie, jak czas protrombinowy, INR są również niezbędne przed planowanymi zabiegami operacyjnymi, aby ocenić zdolność krwi do prawidłowego krzepnięcia oraz ewentualnego ryzyka krwawienia śródoperacyjnego.

Bardzo częstym wskazaniem do badania  jest monitorowanie skuteczności leczenia tak zwanymi starymi doustnymi antykoagulantami (leki takie jak warfaryna czy acenokumarol). Podczas terapii tymi lekami ustalany jest docelowy wskaźnik INR, który zapewnia pacjentowi zarówno ochronę przed powikłaniami zakrzepowymi, jak i nie zwiększa znacząco ryzyka krwawienia. Zwykle są to wartości INR pomiędzy 2,0 a 3,0 ( lub 2,5 do 3,5 dla niektórych grup pacjentów). Spadek wartości INR poniżej wymaganego poziomu 2,0 oznacza wówczas niewystarczającą ochronę przeciwzakrzepową, a wzrost wartości INR powyżej 3,0- zwiększone ryzyko krwawienia. W przypadku stosowania nowych doustnych antykoagulantów (leki takie jak rywaroksaban, dabigatran czy apiksaban) nie jest konieczne monitorowanie wskaźnika INR, ponieważ ich mechanizm działania przeciwzakrzepowego jest odmienny.

Na czym polega badanie czasu protrombinowego?

Badanie czasu protrombinowego polega na pobraniu krwi żylnej do oznaczeń laboratoryjnych.  Przed badaniem pacjent powinien pozostawać na czczo, dopuszczalne jest wypicie kilku łyków czystej (niegazowanej) wody. Przed badaniem nie jest konieczne odstawienie żadnych leków, jakie pacjent dotychczas stosował, chyba, że lekarz prowadzący zaleci inaczej. Bezpośrednio po badaniu pacjent może wrócić do domu. Czas oczekiwania na wynik badania jest zależy od laboratorium ( od kilku do kilkunastu godzin).

Innowacyjną metodą pomiaru wskaźnika INR są przenośne urządzenia do użytku domowego- koagulometry. Za ich pomocą pacjent lub jego opiekun może wykonać oznaczenie, nakłuwając opuszkę palca chorego i nakładając kroplę krwi włośniczkowej na wyznaczone pole. Aparaty do samokontroli INR przypominają kształtem i zasadą działania glukometry do pomiaru cukru. Niestety, w chwili obecnej cena tych urządzeń nie pozwala na ich powszechne użytkowanie.

Bibliografia:

1. Odnoczko E., Baran B., Windyga J.: Zasady rozpoznawania skaz krwotocznych ze szczególnym uwzględnieniem diagnostyki laboratoryjnej Hematologia 2016, tom 7, nr 4, 303–311.
2. Sokołowska B. Repetytorium z fizjologii hemostazy Acta Haematologica Polonica 2010, 41, Nr 2, str. 245–252.
3. Jeleńska MM. Zaburzenia hemostazy w niewydolności wątroby. Hepatologia 2009; 9: 46-50.
4. Owen C. W: Tests of blood, plasma factors, and platelets. Nichols W., Bowie E. (red.). A history of blood coagulation. Mayo Foundation for Medical Education and Research, Rochester 2001.