Czy ADHD jest dziedziczne? Odpowiadamy

ADHD jest jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń neurorozwojowych. Wynika to między innymi ze wzrostu świadomości. Wiele osób, zwłaszcza przyszłych rodziców, zastanawia się, czy skłonność do jego występowania można odziedziczyć. Genetyka odgrywa w tym procesie istotną rolę, choć nie jest jedynym czynnikiem. Czy ADHD jest dziedziczne? Co mówi na ten temat nauka? 

Genetyczne podłoże ADHD 

Liczne badania wskazują, że ADHD może być dziedziczne, choć nie jest to jednoznaczna opinia. Osoby, których rodzice lub rodzeństwo mają to zaburzenie, są bardziej narażone na jego wystąpienie. Szacuje się, że co najmniej jedna trzecia ojców, którzy zmagają się z ADHD, ma dzieci z tym samym zaburzeniem. Co więcej, wysoka zgodność objawów wśród bliźniąt jednojajowych sugeruje, że geny mają wpływ na ryzyko wystąpienia danego zaburzenia neurorozwojowego. 

Naukowcy identyfikują konkretne geny związane z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej, a zwłaszcza te odpowiedzialne za funkcjonowanie dopaminy – neuroprzekaźnika regulującego uwagę i kontrolę impulsów. Wśród nich wyróżnia się m.in. geny transportera dopaminy i receptora dopaminowego.  

Środowisko też ma znaczenie 

Choć skłonność do ADHD może być dziedziczna, to nie oznacza, że każde dziecko obciążone genetycznie rozwinie to zaburzenie. Wpływ mają także warunki środowiskowe.  

Czynniki, które mogą zwiększać ryzyko ADHD, to między innymi: 

• niska waga urodzeniowa i komplikacje podczas porodu, 
• urazy mózgu w dzieciństwie, 
• przyjmowanie używek w okresie prenatalnym (np. alkohol, nikotyna). 

Szczególną uwagę zwraca się również na toksyny występujące w codziennym środowisku, które mogą mieć negatywny wpływ na rozwijający się mózg. Wśród nich wymienia się: 

• bisfenol A (BPA) – składnik tworzyw sztucznych, stosowany m.in. w opakowaniach żywności, 
• ftalany – substancje zmiękczające plastik, obecne w kosmetykach i produktach codziennego użytku, 
• polibromowane etery difenylowe (PBDE) – związki opóźniające palność, stosowane np. w meblach, 
• związki perfluorowane (PFC) – obecne w naczyniach z powłoką nieprzywierającą, 
• triklosan – składnik środków antybakteryjnych w mydłach i pastach do zębów. 

Co więcej, badanie przeprowadzone w 2015 roku przez University of Calgary wykazało, że substancje chemiczne stosowane w produkcji plastiku (np. BPA i BPS), mogą wpływać na aktywność układu nerwowego. 

Eksperymenty na danio pręgowanych pokazały, że ekspozycja na te związki doprowadziła do zwiększonej nadpobudliwości i zmian w funkcjonowaniu mózgu. Wyniki te sugerują, że podobne mechanizmy mogą występować u ludzi, a to budzi obawy dotyczące wpływu tych substancji na rozwój układu nerwowego, zwłaszcza u dzieci i kobiet w ciąży. 

Strukturalne różnice w mózgu osób z ADHD 

Mózgi dzieci z ADHD rozwijają się wolniej niż u ich rówieśników. Potwierdzają to badania neuroobrazowe. Zmiany te dotyczą przede wszystkim kory przedczołowej, prążkowia, jąder podstawy i móżdżku, których objętość jest średnio o 5 proc. mniejsza w porównaniu do dzieci neurotypowych. 

Kora przedczołowa, odpowiadająca za kontrolę impulsów, koncentrację i planowanie, rozwija się wolniej, co może prowadzić do trudności w organizacji działań i podejmowaniu decyzji. Z kolei prążkowie i jądra podstawy, regulujące motywację i płynność ruchów, także mają mniejszą objętość, a to wpływa negatywnie na skupienie, a także samokontrolę.  

Zmiany obejmują także móżdżek, który odpowiada za koordynację ruchową i przetwarzanie bodźców sensorycznych. Jego mniejszy rozmiar może tłumaczyć, dlaczego niektóre osoby z ADHD mają trudności z napięciem mięśniowym, równowagą i ruchami. 

Dziedziczne, ale nie nieuniknione 

Podsumowując, czy ADHD jest dziedziczne? Badania pokazują, że zaburzenie może mieć podłoże genetyczne, ale jego rozwój zależy również od wielu innych czynników, w tym środowiskowych. Osoby, u których w rodzinie występowało ADHD, są obciążone większym ryzykiem, ale to nie przesądza o diagnozie.  

Środowisko, w którym dorasta dziecko, ma ogromny wpływ na to, jak silnie objawy ADHD się ujawnią. Styl życia, dieta, ekspozycja na toksyny czy sposób wychowania mogą nasilać lub łagodzić trudności związane z tym zaburzeniem. 

Wczesne rozpoznanie i odpowiednie wsparcie – zarówno w domu, jak i w szkole – mogą znacząco poprawić funkcjonowanie młodego człowieka. 

Bibliografia: 

1. Dąbkowska M., Czego dowiedzieliśmy się o ADHD dzięki strukturalnym badaniom neuroobrazowym?, Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 2020, 10(3). 
2. Epstein J. N., Erkanli A., Conners C. K., Klaric J., Costello J. E., Angold A., Relations between continuous performance test performance measures and ADHD behaviors, Journal of Abnormal Child Psychology, 2003, 31. 
3. Pereira-Sanchez V., Castellanos F. X., Neuroimaging in attention-deficit/hyperactivity disorder, Current Opinion in Psychiatry, 2021, 34(2). 
4. https://www.additudemag.com/is-adhd-hereditary-yes-and-no/ [dostęp: 25.02.25]. 
5. https://www.medicalnewstoday.com/articles/adhd-hereditary#brain-structure [dostęp: 25.02.25]. 
6. https://psychologwnecie.pl/czy-adhd-jest-dziedziczne/ [dostęp: 25.02.25].