Czy ADHD można nabyć? Kilka słów o podłożu zaburzenia 

ADHD (ang. Attention-Deficit/ Hyperactivity Disorder, ADHD), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest zaburzeniem neurorozwojowym, które nie jest nabywane w tradycyjnym tego słowa znaczeniu. Wynika z interakcji czynników genetycznych, epigenetycznych i środowiskowych. Jednak u wielu osób objawy pojawiają się późno, to znaczy po 12. roku życia. Czy to oznacza, że istnieją dwie formy ADHD – dorosłych i dzieci? 

Skąd się bierze ADHD? 

Niestety nadal nie wiadomo, co jest bezpośrednią przyczyną rozwoju ADHD. Naukowcy wciąż badają to zagadnienie. Coraz więcej jednak wskazuje na to, że jest ono niejako nabywane już w okresie wczesnego rozwoju, będąc efektem zmian w genach, mózgu i mikroRNA. 

Genetyczne podłoże ADHD 

Zespół chińskich i kanadyjskich naukowców zweryfikował, że ADHD występuje u 3,4-7,2 proc. dzieci. Wedle polskich analiz odsetek ten jest nieco niższy. Agnieszka Nowogrodzka i Bartosz Piasecki w artykule „Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytami uwagi (ADHD)” piszą, że zaburzenie jest rozpoznawane u 3,4-5 proc. dzieci przed ukończeniem siódmego roku życia. W obu przypadkach panuje jednak zgodność, że niejasne są jego przyczyny. Wciąż nie wiadomo, co powoduje, że część dzieci zmaga się z tym problemem, podczas gdy inne nie. 

Wspomniany wyżej zespół chińskich i kanadyjskich naukowców postanowił jednak zbadać szlak patogenny ADHD. Zaobserwowali, że z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi wiąże się wiele genów: DRD1, DRD2, DRD4, DAT1, TPH2, HTR1A, HTR1B, SLC6A4, HTR2A, DBH, NET1, ADRA2A, ADRA2C, CHRNA4, CHRNA7, GAD1, GRM1, GRM5, GRM7, GRM8, TARBP1, ADGRL3, FGF1, MAOA, BDNF, SNAP25, STX1A, ATXN7 oraz SORCS2.  

To tłumaczy, dlaczego dzieci, których rodzice zmagali się z ADHD, są bardziej narażone na powstanie tego zaburzenia. Co ciekawe, zespół naukowców pod kierownictwem Stepheny V. Faraone z SUNY Upstate Medical University w USA wykazał, że dziedziczenie ADHD u bliźniąt wynosi około 74 proc. Nie ma więc wątpliwości, że to zaburzenie neurorozwojowe jest w jakimś stopniu dziedziczne. 

Zmiany w mózgu 

Naukowcy pod kierownictwem Huaiqiang Sun z Department of Radiology, Huaxi MR Research Center przeprowadzili badania mające na celu odróżnienie dzieci z ADHD od tych bez tego zaburzenia. Okazuje się, że w ich przypadku (dzieci z ADHD) w badaniu metodą rezonansu magnetycznego obserwowane są zmiany kształtu kory mózgowej w lewym płacie skroniowym, obustronnym klinu i obszarach wokół lewej bruzdy środkowej. 

Rola mikroRNA w rozwoju ADHD 

Fang Shen z West China Second University Hospital i Hui Zhou z Defects and Related Diseases of Women and Children of Ministry of Education sprawdzili literaturę na temat wpływu mikroRNA na rozwój ADHD. Okazuje się, że już w 2023 roku odkryto aż 32 mikroRNA, które powiązane były z cechami charakterystycznymi dla ADHD, w tym z zaburzeniem koncentracji oraz impulsywnością. 

Co z ADHD rozpoznawanym u dorosłych? 

Objawy ADHD nie są jednakowe przez cały czas. Mogą się zmieniać. Przykładowo dziecko, które nie może usiedzieć w miejscu, staje się dorosłym, który odczuwa niepokój. W obu przypadkach mowa jednak o tym samym podłożu – zaburzeniu neurorozwojowym. Dlatego często diagnoza u dorosłych nie jest wynikiem tego, że rozwinęło się ono później, lecz wyłącznie brakiem diagnostyki na wczesnym etapie rozwoju dziecka. A u osób starszych często zaburzenie nie zostaje zdiagnozowane, bo jego symptomy nie są wówczas już tak rzucające się w oczy. 

Krystian Cholewa z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie oraz Tomasz Sobów z Centrum Terapii Dialogu w Warszawie wspominają w swoim artykule „Czy istnieje ADHD o późnym początku?”, że okres późnego dojrzewania i wczesnej dorosłości jest wyjątkowo trudny dla człowieka i wówczas objawy nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi mogą się nasilić. Nie wykluczają jednocześnie, że być może w przyszłości okaże się, iż „ADHD u dorosłych” rządzi się nieco innymi prawami niż u dzieci, co by oznaczało, że ADHD można nabyć.  

Bibliografia: 

1. Cholewa K., Sobów T., Czy istnieje ADHD o późnym początku?, Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2021, nr 21 (1), s. 60-64. 
2. Kessi M., Duan H., Xiong J., Chen B., He F., Yang L., Ma Y., Bamgbade O. A., Peng K. J., Yin F., Attention-deficit/hyperactive disorder updates, Frontiers in Molecular Neuroscience 2022, vol. 15 
3. Nowogrodzka A., Piasecki B., Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytami uwagi (ADHD) – rozpoznawanie nieadaptacyjnych schematów emocjonalnych i interwencje terapeutyczne, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia 2021, vol. XXXIV, nr 2, s. 133-142.  
4. Shen F., Zhou H., Advances in the etiology and neuroimaging of children with attention deficit hyperactivity disorder, Frontiers in Pediatrics 2024, vol. 12. 
5. Sun H., Chen Y., Huang Q., Lui S., Huang X., Shi Y., Xu X., Sweeney J. A., Gong Q., Psychoradiologic Utility of MR Imaging for Diagnosis of Attention Deficit Hyperactivity Disorder: A Radiomics Analysis, Radiology 2018, nr 287(2), s. 620-630. 
6. Faraone S. V., Larsson H., Genetics of attention deficit hyperactivity disorder, „Molecular Psychiatry” 2019, nr 24(4), s. 562-575.