Czy insulinooporność u dzieci jest poważnym problemem cywilizacyjnym?
Jeszcze parę dekad temu problem zaburzeń gospodarki węglowodanowej dotyczył przede wszystkim osób starszych. Obecnie zarówno z cukrzycą, stanem przedcukrzycowym, jak i insulinoopornością zmaga się coraz więcej młodych osób. Co wywołuje insulinooporność u dzieci? Jak rozpoznać tę nieprawidłowość? Jakie są konsekwencje nieleczonej insulinooporności?
Insulinooporność to „przeddzień” cukrzycy
O insulinooporności mowa jest, gdy tkanki zaczynają wykazywać zmniejszoną wrażliwość na insulinę, czyli hormon uwalniany przez trzustkę. Wówczas komórki słabiej na nią reagują, więc zwrotnie trzustka zaczyna produkować jeszcze więcej insuliny, aby powstały opór przełamać. Niestety jest jej za dużo, co skutkuje degradacją receptorów.
A po co insulina jest właściwie wydzielana? Jej głównym zadaniem jest zagospodarowanie glukozy, którą dostarczasz organizmowi wraz z pożywieniem. Transportuje ją do wnętrza komórek (obniżając tym samym jej poziom we krwi), aby zapewnić im energię do działania. Glukoza to paliwo dla komórek.
W sytuacji, gdy rozwinie się insulinooporność, a więc tkanki staną się oporne na jej działanie, hormon nie jest w stanie wywołać oczekiwanego efektu biologicznego. Nadmiar glukozy zaczyna być regulowany przez zwiększone wydzielanie insuliny, przez co rozwija się hiperinsulinemia.
W końcu dochodzi do obumierania komórek beta trzustki odpowiedzialnych za wydzielanie hormonu. Przez to organizm traci zdolność do regulowania poziomu glukozy, co doprowadza do hipoglikemii (wysokiego poziomu glukozy we krwi). I tak oto stopniowo dochodzi do rozwoju stanu przedcukrzycowego. Jeśli nie zostanie on ustabilizowany pod okiem diabetologa, pacjentowi grozi cukrzyca typu 2.
Jakie są rodzaje insulinooporności u dzieci?
Insulinooporność u dzieci (podobnie jak i u dorosłych) może przybierać trzy formy:
- insulinooporność u dzieci przedreceptorowa – spowodowana jest nieprawidłową budową cząsteczek insuliny, obecnością w krwiobiegu przeciwciał IgG wiążących cząsteczki insuliny, nasiloną degradacją cząsteczek insuliny, obecnością w krwiobiegu hormonów o przeciwstawnym wobec insuliny działaniu (np. kortyzol),
- insulinooporność u dzieci receptorowa – spowodowana jest zmianami w strukturze lub funkcjonowaniu receptorów insulinowych,
- insulinooporność u dzieci postreceptorowa – spowodowana jest zaburzeniami w procesie przyłączania insuliny do receptorów insulinowych, zaburzeniami budowy i działania tzw. transporterów glukozy do komórek, wzmożoną lipolizą (rozkładem tkanki tłuszczowej).
Rozwój insulinooporności u dzieci oraz nadwaga i otyłość są wyraźnie ze sobą skorelowane. Nie oznacza to jednak, że każde dziecko z nadmierną masą będzie się zmagać z tym problemem. Wedle aktualnych szacunków, nawet w 46-80 proc. przypadków insulinooporność może być uwarunkowana genetycznie. Niewątpliwie jednak nadwaga, otyłość, siedzący tryb życia czy nieprawidłowo zbilansowana dieta sprzyjają uaktywnieniu się nieprawidłowości.
Czy insulinooporność to częsty problem dzieci?
Częstotliwość występowania insulinooporności przerażająco się zwiększa. Przyczyn należy upatrywać sięw zmienionym trybie życia. Winne jest częste sięganie po słodkie, niezdrowe przekąski oraz unikanie aktywności fizycznej, co doprowadza do rozwoju nadwagi i otyłości. Dodatkowo przeważnie jest ona późno diagnozowana.
Insulinooporność występuje u ok. 11,5 proc. dzieci – są to dane dla populacji kanadyjskiej, zebrane przez zespół pod kierownictwem Lamberta. Z kolei szacunki z Chin, przygotowywane na większej grupie badawczej przez Yin i jej zespół, wskazują, że choruje aż 44,3 proc. otyłych dzieci i 61,6 proc. z zespołem metabolicznym.
Czasami rodzice przekazują nam niektóre nawyki bez złych intencji – tak bardzo chcą, żeby dzieci coś zjadły, że karmią je, kiedy te się bawią. Albo w pośpiechu, w ruchu. Ojciec nie wyobraża sobie oglądania meczu bez czipsów, a mama oglądania serialu bez czekolady. To w nas niestety zostaje, powielamy potem te schematy. Dlatego zaczynam pracę od wywiadu na ten temat – historia o tym, jak jadło się w domu rodzinnym, powie mi, jak pacjent poradzi sobie na imprezie rodzinnej – będzie w stanie się kontrolować, czy nie?
Jakie są konsekwencje insulinooporności u dzieci?
Insulinooporność, która nie jest kontrolowana przez diabetologa, skutkuje szeregiem poważnych konsekwencji dla całego organizmu. Najniebezpieczniejsze są:
- zaburzenia gospodarki lipidowej – nasilona lipoliza powoduje zwiększenie stężenia wolnych kwasów tłuszczowych we krwi,
- rogowacenie ciemne – występuje u ok. 30 proc. chorych i ma postać szarych oraz brunatnych przebarwień albo rozrostów brodawkowatych występujących przede wszystkim w zgięciach skórnych,
- niealkoholowe stłuszczenie wątroby – na skutek wzmożonej lipolizy i produkcji trójglicerydów oraz rozwijających się stanów zapalnych,
- zaburzenia gospodarki węglowodanowej – skutek obumierania komórek trzustki i zmniejszonego przez to wydzielania insuliny,
- zespół metaboliczny – skutkujące m.in. zaburzeniami miesiączkowania i występowaniem cech męskich u dziewcząt, a także trądzikiem,
- hiperandrogenizm – podwyższony poziom męskich hormonów płciowych.
Dla osób z insulinoopornością największym problemem jest głód. Sama miałam z nim kłopot, kiedy przestałam trenować – obsesyjnie myślałam o tym, że jestem ciągle głodna. Jako dietetyczka wiedziałam, że jestem syta, tylko z sygnalizacją coś jest nie tak. Żeby się nie zamęczyć zaczęłam od siedmiu posiłków, a potem stopniowo przechodziłam do coraz niższej liczby. Teraz jem trzy, albo cztery. Ważne, żeby dopasować liczbę do osoby i pomóc jej jeść pełnowartościowe posiłki, które nie konotują potrzeby jedzenia przekąsek między nimi. Powoli zmieniać różne rzeczy. Jeśli kroki są małe, nie odczuwamy tak bardzo zmiany, więc nie czujemy też frustracji. Lepsza od rewolucji będzie dieta szyta na miarę.
Diagnostyka insulinooporności u dzieci
Niestety diagnostyka insulinooporności u dzieci nie jest łatwa. To dlatego, że u większości z nich poziom glukozy jest prawidłowy. Trzustka wydziela więcej insuliny, co skutecznie maskuje problem. Do czasu. W końcu komórki beta gruczołu zaczną obumierać i rozwinie się stan przedcukrzycowy, który związany jest z:
- nieprawidłową tolerancją glukozy,
- nieprawidłowym poziomem glukozy na czczo,
- stopniowym rozwojem cukrzycy typu 2.
Jak wykazały badania pod kierownictwem Warrama, insulinooporność wyprzedza o 10 lat cukrzycę. O ile więc obniżona wrażliwość tkanek na działanie hormonu trzustkowego stanowi sygnał alarmowy, o tyle stan przedcukrzycowy to już błagalne wołanie organizmu o pomoc.
Jedynym sposobem, aby wcześnie rozpoznać zaburzenie, jest jednoczesne wykonanie badania poziomu insuliny i glukozy. Złot standard diagnostyczny to klamra metaboliczna hiperisulinowa euglikemiczna opracowana w 1979 r. rzez z DeFronzo. To skomplikowanie brzmiące badanie polega na stałym wlewie insuliny i zmiennym glukozy. Takie ich zewnętrze źródło hamuje syntezę trzustkową i wątrobową. Po wlewach dokonuje się pomiaru glikemii i oceny, jakiej dozy glukozy potrzebuje organizm, aby utrzymać prawidłowy jej poziom (normoglikemię).
W tabeli poniżej zaprezentowane normy pomiarów i wartości wskazujące na insulinooporność u dzieci:
| Osoby zdrowe | Osoby otyłe bez insulinooporności | Osoby z nadwagą lub otyłością i zaburzoną tolerancją glukozy |
| Powyżej 7 mg/kg/min (7 M) | 3 – 6 mg/kg/min (3 – 6 M). | 1 – 3 mg/kg/min (1 – 3 M) |
Pomocny jest też dożylny test tolerancji glukozy. Po wstrzyknięciu dawki 0,33 g/kg masy ciała w 60 sekund, wielokrotnie mierzy się poziom zarówno glukozy, jak i insuliny w przeciągu 180 min. To pozwala wyliczyć tzw. współczynnik K. U osób zdrowych wynosi on 1,5-2,5, natomiast wynik poniżej 1,5 może oznaczać insulinooporność.
Innymi metodami, które bywają mniej dokładne, ale wciąż pozostają przydatne diagnostycznie, są:
- oznaczenie stężenia insuliny na czczo – wartość powyżej 15µIU/ml sugeruje insulinooporność,
- OGTT, czyli test doustnego obciążenia glukozą – stężenie insuliny na czczo powyżej 15µU/ml i w 120 min powyżej 75 µU/ml sugeruje insulinooporność,
- współczynnik insulinemia/glikemia, czyli iloraz stężenia insuliny i glukozy – wynik powyżej 0,3 sugeruje insulinooporność,
- wskaźnik HOMA-IR – przed okresem dojrzewania insulinooporność sugerują wartości powyżej 2,67 u chłopców i powyżej 2,22 u dziewcząt, a w czasie dojrzewania powyżej 5,22 u chłopców i powyżej 3,82 u dziewcząt,
- wskaźnik QUICKI – wartość powyżej 0,34 sugeruje insulinooporność,
- wskaźnik Mastudy – wartość poniżej 7,3 sugeruje insulinooporność.
O ekspertce:
Klaudia Łakoma – w 2019 roku ukończyła studia magisterskie na Uniwersytecie Medycznym we Wrocławiu. Aktualnie kontynuuje pracę naukową. Przez ostatnie 7 lat z pasją i zaangażowaniem wspiera kobiety w pokonywaniu wyzwań zdrowotnych, dzieląc się moją wiedzą i doświadczeniem, aby umożliwić im: osiąganie wyjątkowych sukcesów, zdrową utratę kilogramów i spełnianie marzeń o macierzyństwie. Link do rozmowy: https://odzywianie.hellozdrowie.pl/lepsza-od-rewolucji-bedzie-dieta-szyta-na-miare-klaudia-lakoma-i-arkadiusz-matras-mowia-nam-o-tym-jak-sie-nie-dac-insulinoopornosci/
Bibliografia:
- Krawczyk M., Rumińska M., Czerwonogrodzka-Senczyna A., Pyrżak B., Insulinooporność u dzieci i młodzieży – przyczyny, powikłania i metody rozpoznania Pediatria i Medycyna Rodzinna 2021, nr 17 (4), s. 303-309.
- Małecki M. T., Otyłość – insulinooporność – cukrzyca typu 2, Kardiologia Polska 2006, supl. 10, nr 64, s. 561-566.
- Stąpor N., Beń-Skowronek I., Insulinooporność u dzieci, Pediatric Endocrinology Diabetes and Metabolism 2014, t. 21, nr 3, s. 107-115.
Podoba Ci się ten artykuł?
Powiązane tematy:
Polecamy
Jakie badania na celiakię wykonać, by potwierdzić nietolerancję glutenu?
Objawy skórne insulinooporności zwiastującej cukrzycę typu 2.
Otyłość u dzieci niesie poważne konsekwencje zdrowotne. Jak ją leczyć?
Leczenie cukrzycy bez insuliny jest możliwe? Przełomowe odkrycie naukowców
się ten artykuł?
