Czy tabletki antykoncepcyjne działają od razu? 

Gdy tylko pigułki antykoncepcyjne pojawiły się na rynku farmakologicznym, natychmiast zaczęły zyskiwać na popularności. Pozwoliły bowiem kobietom zyskać niespotykaną dotąd kontrolę nad poczęciami. Dzisiaj również jest to bardzo chętnie wybierana forma zabezpieczenia przed nieplanowaną ciążą. Aby jednak były skuteczne, ważne jest ich właściwe stosowanie. Czy tabletki antykoncepcyjne działają od razu? Jak je przyjmować? Co może zaburzyć ich działanie?

Jak działają tabletki antykoncepcyjne? 

Tabletki antykoncepcyjne są hormonalnymi środkami antygonadotropinowymi. Ich rolą jest przeciwdziałanie pobudzaniu pęcherzyka Graffa przez hormony gonadotropiny (wydzielane przez przysadkę mózgową) do dojrzewania i uwalniania komórki jajowej. Zawierają pochodne progestagenów (reprezentuje je progesteron) oraz estrogenów. 

Pojawienie się pigułek antykoncepcyjnych było rewolucją, ponieważ dało kobietą realną kontrolę nad planowaniem potomstwa. Choć metoda powstała w latach 50. XX w., to badania nad wpływem hormonów na płodność analizowano dużo wcześniej. Już w XIX w. dostrzegano, że dojrzewanie pęcherzyków Graffa zostaje zahamowane w czasie ciąży. 

I tak w XX w. Ludwik Haberland uznał, że wyciąg z jajników może służyć tzw. sterylizacji hormonalnej. Dalsze intensywne badania doprowadziły do odkrycia estrogenów i progesteronu, aż wreszcie syntezy pierwszego preparatu o właściwościach estrogennych, a potem także progestagennych i będącego kombinacją obu związków. Pigułki antykoncepcyjne są stosowane przez kobiety na całym świecie. Trzeba jednak podkreślić, że ich popularność mocno zależy od kultury i polityki kraju. 

Kobiety chętnie sięgają po tę formę kontroli poczęć ze względu na jej skuteczność. Wskaźnik Pearla dla tabletek jednoskładnikowych (zawierają tylko progestagen) wynosi 0,41. W przypadku tabletek dwuskładnikowych (będących połączeniem estrogenów i progestagenów) wskaźnik Pearla wynosi 2,18. Parametr ten mówi, ile kobiet na 100 regularnie stosujących daną formę antykoncepcji przez 12 miesięcy zajdzie w tym czasie w ciążę. Skuteczność pigułek antykoncepcyjnych to efekt złożonego działania, które obejmuje: 

• powstrzymywanie dojrzewania pęcherzyka Graffa zdolnego do uwolnienia komórki jajowej, 
• zapobieganie pogrubieniu endometrium (błony śluzowej jamy macicy), w którym zapłodniona komórka jajowa byłaby w stanie się zagnieździć, 
• zagęszczanie śluzu szyjki macicy, który obniża żywotności i ruchliwość plemników, 
• obniżanie kurczliwości jajowodów, co utrudnia transport komórki jajowej ku macicy.

Co może zaburzyć działanie tabletek antykoncepcyjnych? 

Głównym czynnikiem, który zaburza skuteczność tabletek antykoncepcyjnych, jest nieutrzymywanie pory ich przyjmowania. Jednorazowe spóźnienie nie dłuższe niż 12 godzin nie wpływa na bezpieczeństwo antykoncepcyjne. Jeśli jednak wystąpi ich więcej, wówczas ryzyko, że dojdzie do zapłodnienia, wzrasta. Ponadto do zmniejszonej skuteczności stosowanych pigułek antykoncepcyjnych może się przyczynić: 

• biegunka, 
• wymioty, 
• stosowanie niektórych leków (np. antybiotyków, pioglitazonu, glikokortykosteroidów), 
• przyjmowanie witaminy C w dawkach powyżej 1000 mg na dobę, 
• stosowanie niektórych suplementów diety (np. na bazie dziurawca zwyczajnego), 
• popijanie leku niektórymi płynami (np. sokiem grejpfrutowym).

Jak stosować tabletki antykoncepcyjne, aby działały? 

Stosowanie tabletek antykoncepcyjnych jest nieco inne w zależności od rodzaju przepisanych przez lekarza pigułek. Pigułki dwuskładnikowe to 21–22 tabletki zawierające zarówno pochodne estrogenów, jak i progestagenów. Każdego dnia należy przyjmować jedną pigułkę. Po 21–22 dniach stosuje się siedmiodniową przerwę. Wówczas pojawia się tzw. krwawienie z odstawienia, które imituje naturalną miesiączkę. 

Pigułki jednoskładnikowe, zwane tez minipigułkami, zawierają w opakowaniu 28 tabletek. 24 z nich zawierają substancję czynną (progestagen w postaci np. drospirenonu). Pozostałe 4 tabletki są placebo – nie zawierają substancji czynnej. Należy stosować je bez przerwy. Pigułki placebo, choć nie wykazują działania farmakologicznego, pozwalają zachować rutynę codziennego stosowania leku. Mniejsze jest wówczas ryzyko, że zdarzy ci się zapomnieć o przyjęciu pigułki. 

Aby zachować bezpieczeństwo antykoncepcyjne na najwyższym możliwym poziomie, należy przyjmować pigułki o tej samej porze. Ustal godzinę i trzymaj się jej. Przerwy między przyjęciem kolejnej dawki powinny wynosić 24 godziny. Jeśli zapomnisz przyjąć tabletkę o właściwej porze, ale nie upłynie 12 godzin – przyjmij pominiętą pigułkę, a kolejne dawki stosuj o wyznaczonych porach. W tym wypadku zachowujesz bezpieczeństwo antykoncepcyjne (pod warunkiem że to pierwsze takie opóźnienie w czasie stosowania pigułek z blistra). 

Jeśli opóźnienie trwać będzie więcej niż 12 godzin, przyjmij pigułkę natychmiast (nawet jeśli będziesz musiała zastosować dwie tabletki jednocześnie). W tym wypadku bezpieczeństwo antykoncepcyjne nieznacznie się obniża. Dlatego stosuj przez kolejnych siedem dni prezerwatywy, aby uchronić się przed nieplanowaną ciążą. Jeśli dopiero zaczynasz stosować pigułki antykoncepcyjne, pierwszą tabletkę z blistra przyjmij pierwszego dnia krwawienia miesiączkowego. Jeśli tak postąpisz, zyskasz zabezpieczenie antykoncepcyjne już od pierwszego dnia. Jeśli przyjmiesz ją później (np. trzeciego dnia miesiączki), wówczas zadbaj o dodatkowe zabezpieczenie w postaci prezerwatyw przez siedem kolejnych dni. W tym czasie skuteczność pigułek będzie bowiem obniżona, co rodzi ryzyko nieplanowanej ciąży.

Jak zmiana czasu wpływa na skuteczność tabletek antykoncepcyjnych? 

Tabletki muszą być przyjmowane o tej samej porze. Zgodnie z zaleceniami producentów, powinna być to jednakowa godzina. Co jednak w przypadku zmiany czasu z zimowego na letni i odwrotnie? Przesunięcie wskazówek zegara zaledwie o godzinę nie wpływa na bezpieczeństwo antykoncepcyjne. Przyjmuj więc nadal tabletki o wyznaczonej porze, nawet jeśli w rzeczywistości będzie godzina wcześniej lub później. 

Bibliografia: 

1. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej, Ginekologia Polska 2014, nr 85, s. 234-239. 
2. Dębski R., Antykoncepcja – metody zapobiegania niepożądanej ciąży. Część II. Medyczne (nienaturalne) metody zapobiegania niepożądanej ciąży, Ginekologia Polska 2007, nr 78, s. 834-841. 
3. Jabłońska P., Naworska B., Duda A., Nieckula M., Drosdzol-Cop A., Analiza porównawcza metod antykoncepcyjnych stosowanych przez studentki z dwóch wybranych regionów Polski, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2019, nr 9(4), s. 285-292.