Czy wiesz, jak wygląda macica i jakie pełni funkcje?  

Macica (łac. Uterus), jeden z najważniejszych organów układu rozrodczego kobiety, odgrywa zasadniczą rolę w procesie reprodukcji. To tam rozwija się zarodek, a później płód w trakcie ciąży. Macica nie tylko zapewnia ochronę i wsparcie dla rozwijającego się życia, ale również aktywnie uczestniczy w procesie porodu. Jak dokładnie zbudowana jest macica? Jakie choroby dotykają ten narząd? Przeczytaj artykuł, aby dowiedzieć się więcej. 

Jak zbudowana jest macica? 

Macica (łac. Uterus) to niewielki organ położony w centrum układu rozrodczego kobiety. Anatomia macicy jest dość prosta, organ składa się bowiem z:  

• trzonu macicy, który jest jej największą i centralną częścią, 
• szyjki macicy, stanowiącej dolny, wydłużony koniec uchodzący do pochwy, 
• dna macicy, które dość przewrotnie zlokalizowane jest u góry i łączy trzon z jajowodami. 

Wyściółka, czyli wewnętrzna powierzchnia macicy zwana endometrium, jest kluczowa w procesach rozrodczych. Pod wpływem działania hormonów płciowych jej struktura zmienia się w trakcie cyklu menstruacyjnego. Po miesiączce zaczyna przyrastać na grubość, aby pod koniec cyklu, na skutek spadku poziomu estrogenów, zacząć ponownie złuszczać się aż do warstwy podstawnej.  

Środkowa warstwa macicy, mięśniówka, składa się z gęsto upakowanych mięśni gładkich, dzięki którym narząd może rozciągać się podczas ciąży oraz kurczyć w trakcie menstruacji, porodu oraz orgazmu. Zewnętrzną warstwę organu stanowi błona surowicza, chroniąca macicę przed otaczającymi ją narządami. 

Jak wygląda macica? 

Macica ma kształt odwróconej gruszki, szerszej u góry i węższej u dołu. U kobiet, które nie rodziły, jej długość sięga około 7-8 cm, a szerokość 4-5 cm. Masa narządu wynosi jedynie 30-40 gramów, jednakże w czasie ciąży może powiększyć się do rozmiarów dużego melona i osiągnąć wagę 1 kg lub więcej. 

Gdzie znajduje się macica? 

Macica leży w miednicy mniejszej, pomiędzy pęcherzem moczowym a odbytnicą, w pozycji zazwyczaj lekko nachylonej do przodu (przodopochylenie). Dzięki swojej lokalizacji jest dobrze chroniona przez kości miednicy, co ma znaczenie podczas ciąży, gdy jej wielkość znacznie się zwiększa. 

Tyłozgięcie macicy, przez jakiś czas uznawane za wady anatomiczne, dziś nie jest patologią, a po prostu nietypowym ułożeniem narządu. Może mieć różne podłoże, zarówno wrodzone, jak i nabyte. Rozwija się np. w wyniku endometriozy lub nieleczonego stanu zapalnego. W tej sytuacji trzon macicy jest wygięty bardziej w stronę kręgosłupa. 

Jakie funkcje pełni macica? 

Macica pełni zasadnicze role w kobiecym układzie rozrodczym. Nie tylko jest miejscem, gdzie rozwija się nowe życie. To również kluczowy organ dla ogólnej homeostazy hormonalnej, a zatem ma takie funkcje, które rozciągają się daleko poza samo donoszenie ciąży. 

Główną i najbardziej znaną funkcją macicy jest wsparcie implantacji i rozwoju zarodka. Endometrium co miesiąc przygotowuje się na potencjalne przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej, gęstniejąc w odpowiedzi na wysoki poziom estrogenów. Jeśli do zapłodnienia nie dojdzie, warstwa ta zostaje złuszczona podczas menstruacji. 

Kolejną rolą macicy jest wyzwalanie skurczów, które podczas okresu służą do wydalenia złuszczonego endometrium (to właśnie one wywołują charakterystyczny ból brzucha), a podczas porodu rozwijają się pod wpływem oksytocyny i pozwalają na bezpieczne, efektywne urodzenie dziecka oraz wydalenie łożyska. Wszystkie te funkcje sprawiają, że macica jest organem niezwykle ważnym, wymagającym odpowiedniej troski.

Najczęstsze choroby macicy 

Stan endometrium ma bezpośredni wpływ na zdolność do zajścia w ciążę, jej przebieg oraz regularność i komfort cykli menstruacyjnych. Niestety, jest też podatne na różne schorzenia, które mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Poniżej wymieniam najczęstsze z nich. 

Polipy endometrialne 

Polipy endometrialne to łagodna wypukłość endometrium. Mogą mieć różne rozmiary, od bardzo małych, prawie niewidocznych gołym okiem do tak dużych, że wypełniają prawie całą jamę macicy. Występują pojedynczo lub licznie. Powodują nieprawidłowe i obfite miesiączki, krwawienia śródcykliczne oraz problemy z płodnością. Często są diagnozowane przypadkowo podczas USG lub gdy są przyczyną niepowodzeń w zajściu w ciążę. Leczenie najczęściej polega na ich usunięciu za pomocą histeroskopii. 

Hiperplazja endometrium 

Hiperplazja endometrium to stan, w którym komórki błony rosną zbyt obficie, co w efekcie prowadzi do jej nadmiernego pogrubienia. Problem jest często wywoływany przez nadmiar estrogenu i niedobór progesteronu, będące efektem otyłości, terapii hormonalnej czy zaburzeń owulacji. Nieleczona hiperplazja może zwiększać ryzyko rozwoju raka endometrium, dlatego wymaga regularnego monitorowania. Terapia obejmuje przyjmowanie hormonów lub chirurgiczne usuwanie nadmiaru tkanki. 

Atrofia endometrium 

Atrofia endometrium występuje najczęściej u kobiet po menopauzie, gdy poziom estrogenu naturalnie spada. Polega na zaniku i osłabieniu błony wyściełającej macicę, co może prowadzić do dyskomfortu i krwawień. Leczenie zazwyczaj obejmuje terapię hormonalną, która ma na celu złagodzenie objawów oraz ochronę endometrium. 

Endometrioza 

Endometrioza to stan, w którym tkanka podobna do endometrium rozwija się poza macicą, w konsekwencji prowadząc do zapalenia, bólu i bliznowacenia. Endometrioza może znacznie utrudniać zajście w ciążę i jest jednym z głównych powodów bólu miednicy mniejszej. Leczenie obejmuje zarówno metody farmakologiczne, jak i chirurgiczne. 

Rak endometrium 

Rak endometrium to najczęstszy typ nowotworu macicy. Charakterystyczne są dla niego nieprawidłowe krwawienia, szczególnie po menopauzie. Wczesne wykrycie poprzez badanie histopatologiczne może znacznie zwiększyć szanse na skuteczne leczenie, które zazwyczaj obejmuje wycięcie macicy, a w zależności od zaawansowania choroby również radioterapię czy chemioterapię. 

Wrodzone wady anatomiczne macicy 

Kiedy rozwój macicy w życiu płodowym przebiega nieprawidłowo, pojawiają się wady anatomiczne, które mogą rzutować na dorosłe życie kobiety. W tej materii w medycynie wyróżnia się następujące patologie: 

• macica jednorożna – ta patologia stanowi zaledwie 0,4% wad anatomicznych macicy w populacji ogólnej. Polega na niepełnym wykształceniu jednego z przewodów Müllera, który w dorosłym życiu nie może pełnić swoich funkcji, 
• macica dwurożna – wynika z niepełnej fuzji przewodów Müllera, co prowadzi do powstania dwóch jam macicznych, 
• macica łukowata – najczęściej spotykana wada, w której wewnętrzna ściana macicy ma łukowaty kształt, 
• macica z przegrodą – przegroda dzieli macicę na dwie części, co pogarsza rokowania dotyczące zarówno zajścia w ciążę, jak i jej donoszenia, 
• macica podwójna – bardzo rzadka wada anatomiczna, w przypadku której kobieta ma dwie całkowicie oddzielne macice, każda z własną szyjką i pochwą. 

Jakie badania macicy warto wykonać? 

Nieleczone patologie macicy mogą skutkować problemami z zajściem w ciążę, trudnościami w jej utrzymaniu lub nieprawidłowym przebiegiem ciąży. Ponadto, niektóre choroby takie jak endometrioza powodują przewlekły ból i inne problemy zdrowotne, np. komplikacje związane z funkcjonowaniem innych organów miednicy mniejszej. Dlatego tak ważne jest, aby kobiety regularnie poddawały się profilaktycznej diagnostyce.  

Podstawowym badaniem jest rutynowe badanie ginekologiczne, które pozwala lekarzowi na wizualną i manualną ocenę macicy. Podczas niego ginekolog może także pobrać wymaz do cytologii, co jest standardowym postępowaniem w kierunku wykrywania zmian przedrakowych lub rakowych. 

Kolejną metodą diagnostyczną jest ultrasonografia (USG) jamy brzusznej i miednicy mniejszej. Pozwala na ocenę struktury, wielkości i położenia macicy oraz przydatków (jajowody, jajniki), a także obecności ewentualnych nieprawidłowości takich jak mięśniaki, polipy czy inne zmiany strukturalne.   

W niektórych przypadkach, gdy istnieje podejrzenie bardziej skomplikowanych problemów, lekarz może zlecić histeroskopię. Jest to procedura, która umożliwia bezpośrednią wizualizację wnętrza macicy za pomocą histeroskopu wprowadzanego przez szyjkę macicy. Pozwala na dokładne obejrzenie błony śluzowej i jest szczególnie przydatna w diagnostyce nieprawidłowych krwawień, polipów oraz innych anomalii wewnątrzmacicznych, a jednocześnie pozwala na pobranie wycinków do badań bądź wycięcie ewentualnych zmian. 

Rezonans magnetyczny (MRI) to kolejne, bardziej zaawansowane badanie, które może być zalecane w szczególnie trudnych diagnostycznie przypadkach. Przedstawia szczegółowy obraz macicy i otaczających ją struktur, co jest pomocne w planowaniu ewentualnego leczenia chirurgicznego, szczególnie w przypadkach podejrzenia endometriozy czy różnych form nowotworów. 

Bibliografia: 

1. Donnez J., Carmona F., Dolmans M. M., Uterine disorders and iron deficiency anemia, Fertility and Sterility 2022,118(4):615-624. 
2. https://medlineplus.gov/uterinediseases.html [dostęp 06.05.2024]. 
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470297/ [dostęp 06.05.2024].