Czy wirus HPV odbytu jest groźny? Objawy i metody leczenia brodawczaka odbytu

Brodawczak odbytu to jedna z najczęstszych infekcji wirusowych przenoszonych drogą płciową. Chociaż zakażenie często przebiega bezobjawowo, w niektórych przypadkach może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym rozwoju nowotworów. Jak rozpoznać zmiany wywołane przez wirusa HPV odbytu i co można zrobić, żeby zapobiec zakażeniu?

Czym jest i skąd się bierze brodawczak odbytu? 

Za rozwój brodawek w okolicach odbytu odpowiedzialny jest wysoce zaraźliwy wirus brodawczaka ludzkiego (HPV), zwłaszcza jego odmiany 6 i 11. Atakują one skórę i błony śluzowe, prowadząc do nadmiernego rozrastania się komórek. Pod ich wpływem powstają charakterystyczne zmiany, tzw. kłykciny kończyste.  

Zakażenie HPV odbytu jest najczęściej przenoszone podczas stosunku seksualnego, ale może także wystąpić w wyniku kontaktu skórnego z osobą zakażoną. Istnieje również ryzyko autoinfekcji, czyli przeniesienia wirusa z innych części ciała, np. z okolic narządów płciowych. Ponadto niektóre czynniki sprzyjają zakażeniu brodawczakiem odbytu, np.: 

• współżycie bez antykoncepcji mechanicznej (prezerwatywy), 
• stosunki seksualne z wieloma partnerami, 
• osłabiony układ odpornościowy. 

Objawy wirusa HPV odbytu 

HPV może pozostawać w stanie uśpienia przez długi czas, dlatego pierwsze objawy często pojawiają się wiele miesięcy, a nawet lat po zakażeniu. Kiedy patogen się ujawni, wokół odbytu (na zewnątrz lub w środku) rozwijają się kłykciny kończyste. To niewielkie, miękkie zmiany o kalafiorowatej strukturze, które mogą mieć żółty, różowy lub cielisty kolor. 

Czasami kłykciny kończyste są na tyle małe, że nie widać ich gołym okiem. Jednak szybko się rozmnażają, często tworząc większe skupiska. Zwykle nie są one niebezpieczne, mogą za to powodować dyskomfort i dodatkowe objawy: 

• krwawienie, 
• uczucie wilgoci wokół odbytu, 
• świąd, 
• ból, 
• wyciek wydzieliny z odbytu. 

Wirus HPV odbytu a ryzyko rozwoju nowotworów 

Niektóre odmiany wirusa HPV powodują rozwój brodawek lub kłykcin, które z czasem mogą przekształcić się w zmiany nowotworowe. Dotyczy to także brodawczaka odbytu – przy założeniu, że zakażenie wywołały szczepy wysokiego ryzyka. Najbardziej onkogenne typy to 16 i 18, jednak w przypadku raka odbytu znaczenie mają też 31, 33 i 45. 

W początkowych stadiach zmiany przedrakowe mogą być trudne do wykrycia, dlatego ważne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia. W przypadku potwierdzenia obecności onkogennych typów wirusa konieczna jest szczególna czujność oraz ścisła kontrola lekarska, aby zapobiec dalszemu rozwojowi choroby. Metody diagnostyczne wykorzystywane w tym celu to m.in.: 

• anoskopia – badanie kanału odbytu i końcowego odcinka odbytnicy za pomocą endoskopu, 
• rektoskopia – metoda podobna do poprzedniej, przy czym badanie obejmuje całą odbytnicę, 
• biopsja – pobranie wycinka ze zmiany do weryfikacji histopatologicznej, 
• badania obrazowe, w tym USG przezodbytnicze czy tomografia komputerowa. 

Metody leczenia brodawczaka odbytu 

Sposoby leczenia infekcji odbytu wirusem HPV różnią się w zależności od rozmiaru i lokalizacji kłykcin kończystych, a także towarzyszących im objawów. W łagodnych przypadkach może wystarczyć jedynie obserwacja, ponieważ organizm jest w stanie zwalczyć infekcję samodzielnie. Jednak zajmuje to ok. 2 lata, dlatego wielu pacjentów nie decyduje się na tak długie oczekiwanie. 

Leczenie zakażenia odbytu wirusem HPV obejmuje preparaty stosowane miejscowo oraz zabiegi usunięcia zmian. Maści i kremy sprawdzają się najlepiej w przypadku małych brodawek. Bazują one na kilku substancjach aktywnych, np.: 

• podofilotoksynie, 
• kwasie trójchlorooctowym, 
• fluorouracylu, 
• wodorotlenku potasu, 
• synekatechinie, 
• imikwimodzie. 

Z kolei leczenie zabiegowe brodawczaka odbytu zalecane jest przy rozległych kłykcinach kończystych. Metody inwazyjne obejmują m.in.: 

• krioterapię – wymrażanie przy pomocy ciekłego azotu, 
• laseroterapię – usuwanie zmian przy użyciu lasera, 
• terapię fotodynamiczną – z wykorzystaniem substancji fotouczulającej, która pod wpływem światła o odpowiedniej długości fal aktywuje się i niszczy brodawkę, 
• wycięcie chirurgiczne. 

Jak zapobiegać infekcjom HPV odbytu? 

Profilaktyka zakażenia wirusem HPV odbytu jest kluczowa, tym bardziej że wirus może przez wiele lat pozostawać w organizmie w stanie utajenia, by ujawnić się np. w momencie osłabienia. Oto najważniejsze sposoby zapobiegania infekcji: 

• szczepienia przeciwko HPV – szczepionki skutecznie chronią przed najgroźniejszymi typami wirusa, które przyczyniają się do rozwoju nowotworów, 
• bezpieczne praktyki seksualne – używanie prezerwatyw i unikanie przypadkowych kontaktów seksualnych znacznie zmniejsza ryzyko zakażenia nie tylko brodawczakiem odbytu, ale też innymi chorobami wenerycznymi, 
• regularne badania – osoby narażone na zakażenie powinny wykonywać kontrolne badania proktologiczne, zwłaszcza jeśli pojawią się niepokojące objawy, 
• wzmocnienie odporności – ważna jest przede wszystkim zdrowa dieta, która dostarczy organizmowi niezbędne dawki witamin i minerałów. Warto też zadbać o odpowiednią porcję aktywności fizycznej oraz snu. 

Bibliografia: 

1. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/24097-anal-warts [dostęp 10.03.2025]. 
2. Kołodziejczak M., Jaraczewska I., Współczesne aspekty rozpoznania i leczenia kłykcin kończystych odbytu, Postępy Nauk Medycznych, 2002, 4 165-168. 
3. Marcinkowska D., Glinkowski S., Spych M., Rak odbytu – multidyscyplinarny problem medyczny. Diagnostyka i leczenie, Nowa Medycyna 2022, 2, 49-57.