Czym jest ADHD? Rodzaje zaburzenia u dzieci i dorosłych
CDC szacuje, że około 7 milionów dzieci w wieku między 3. a 17. rokiem życia żyjących w USA otrzymało diagnozę ADHD tylko w 2022 roku. To zaburzenie przenosi się ponadto z lat dziecięcych w dorosłość, skutecznie utrudniając codzienne funkcjonowanie. Czym dokładnie jest ADHD i jakie jego rodzaje się wyróżnia?
Skąd u dzieci bierze się ADHD?
ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder) jest najczęściej diagnozowanym zaburzeniem wśród dzieci i młodzieży. Pomimo tego bezpośrednia przyczyna dolegliwości nie jest znana. Grupa naukowców pod kierownictwem Henrika Larssona z Uniwersytetu Karolinska w Szwecji ustaliła, że ADHD jest dziedziczne (nawet w 70-80% przypadków). Pozostałe 20-30% obejmują mutacje genetyczne de novo oraz urazy w obrębie głowy.
Najprawdopodobniej u podłoża choroby leżą nieprawidłowości w wydzielaniu neuroprzekaźników takich jak dopamina i norepinefryna. Obserwuje się też różnice w wielkości niektórych struktur mózgowych u osób z ADHD względem osób zdrowych. Znane są przypadki, kiedy ADHD zostało wyindukowane przez pojedyncze zdarzenia, np. silny uraz mózgu.
Zaburzenia uwagi klasyfikowane jako ADHD niemal dwukrotnie częściej dotyczą chłopców niż dziewczynek. Okazuje się też, że współwystępowanie ADHD z innymi zaburzeniami natury psychicznej często powoduje zaostrzenie objawów ADHD.
Jakie są rodzaje ADHD u dzieci?
Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne do tej pory zidentyfikowało trzy rodzaje główne ADHD:
- z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi (ang. inattentive type),
- z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej (ang. hyperactive-impulsive type),
- typ mieszany (ang. combined type).
ADHD z zaburzeniami koncentracji uwagi
Do ADHD z zaburzeniami koncentracji uwagi klasyfikuje się osoby, których zachowanie odpowiada sześciu spośród dziewięciu wymienionych przesłanek przy jednoczesnym minimalnym natężeniu zachowań charakterystycznych dla typu nadpobudliwego. Te przesłanki to:
- nieprzywiązywanie uwagi do szczegółów,
- popełnianie lekkomyślnych błędów,
- trudności z utrzymaniem uwagi na jednym zadaniu,
- niesłuchanie rozmówcy,
- bycie zapominalskim,
- poczucie ciągłego rozproszenia uwagi,
- trudności ze zrozumieniem instrukcji i ich realizacją,
- unikanie zadań, które wymagają podjęcia wysiłku,
- gubienie przedmiotów niezbędnych do wykonania zadania.
W ostatnich latach obserwujemy wzrost diagnoz ADHD oraz ogólnie neuroróżnorodności w porównaniu do poprzedniej dekady. Istnieje wiele czynników, które przyczyniły się do tego zjawiska. Po pierwsze, przez długi czas neuroróżnorodność nie była rozważana w kontekście kobiet, co doprowadziło do opóźnionych diagnoz. Dziś coraz więcej kobiet jest diagnozowanych. Po drugie, coraz lepsze zrozumienie ADHD skutkuje diagnozowaniem osób dorosłych, ponieważ objawy nie zanikają wraz z wiekiem. Po trzecie, zmieniły się umiejętności diagnozowania oraz wzrosła świadomość różnych procesów związanych z neuroróżnorodnością. Coraz więcej badań naukowych potwierdza, że neuroróżnorodność nie jest jedynie obserwowaną cechą, lecz stanem potwierdzonym naukowo. Wykazano, że źródło objawów ADHD leży w charakterystyce rozwoju, co prowadzi do różnych manifestacji w zależności od wieku i płci.
ADHD z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej
Stanowi lustrzane odbicie ADHD z zaburzeniami koncentracji uwagi. W tym przypadku lista symptomów prezentuje się następująco:
- hałaśliwa zabawa,
- wiercenie się i wicie,
- częste wstawanie z pozycji siedzącej,
- odzywanie się poza kolejnością,
- mówienie dużo i szybko,
- uczucie ciągłego „nakręcenia”,
- przerywanie wypowiedzi innym osobom.
Typ mieszany
Typ mieszany ADHD w praktyce zdarza się najczęściej. Osoby, u których występuje ten wariant zaburzenia, mają zarówno cechy ADHD z deficytem uwagi, jak i z nadpobudliwością.
W przypadku osób dorosłych diagnoza ADHD nie ogranicza się jedynie do badania samego ADHD, ale obejmuje również identyfikację innych stanów współwystępujących lub różnicujących. Ważne jest uwzględnienie historii rozwoju pacjenta, ponieważ objawy i trudności, z którymi się boryka, mogą mieć swoje korzenie w dzieciństwie lub nawet okresie prenatalnym. Dlatego też spojrzenie na obecną sytuację w szerszym kontekście może być kluczowe dla właściwej diagnozy i planu leczenia.
Jak zdiagnozować ADHD i odróżnić typ zaburzenia?
Dla określenia rodzaju zaburzenia bardzo duże znaczenie ma prawidłowa diagnoza ADHD. Większość dzieci, a nawet nastolatków miewa okresy, kiedy trudno im skupić uwagę na zadaniu, łatwo się rozpraszają i kipią energią, co łatwo można pomylić z omawianą dysfunkcją.
Według specjalistów z Centers For Disease Control and Prevention o ADHD można mówić, jeśli symptomy charakterystyczne pojawiły się przed ukończeniem 12. roku życia i trwają przynajmniej od 6. miesięcy. Dziecko zachowuje się też w charakterystyczny sposób w minimum dwóch środowiskach (np. w domu i w szkole), a objawy w istotnym stopniu utrudniają codzienne funkcjonowanie. Należy zawsze ustalić, czy danych zachowań nie można wytłumaczyć w inny sposób, choćby kryzysem związanym z dorastaniem.
Diagnoza ADHD jest trudniejsza u osób dorosłych, niż u dzieci, ponieważ nie ustalono jednoznacznie, czy do obu grup wiekowych można stosować te same kryteria oceny.
O ekspertce:
Renata Sikorska – psycholożka kliniczna i psychoterapeutka CBT, terapeutka EMDR, TSR, Interwent Kryzysowy, specjalistka wczesnego wspomagania rozwoju, terapeutka integracji sensorycznej, diagnosta specjalizująca się w neuroróżnorodności. Jej zainteresowanie ludzkim rozwojem od narodzin do dorosłości znajduje odzwierciedlenie w praktyce zawodowej. Skupia się na pracy z osobami neuroróżnorodnymi, co pozwala jej na ciągłe pogłębianie wiedzy w tej dziedzinie. Jej podejście do terapii wynika z doświadczeń oraz szerokiego zakresu specjalizacji. Link do rozmowy TUTAJ
Bibliografia:
- https://www.cdc.gov/adhd/data/index.html [dostęp 06.03.2025].
- https://www.cdc.gov/adhd/diagnosis/index.html [dostęp 06.03.2025].
- https://www.nimh.nih.gov/health/topics/attention-deficit-hyperactivity-disorder-adhd [dostęp 06.03.2025].
- Larsson H., Chang Z., D’Onofrio B. M., Lichtenstein P., The heritability of clinically diagnosed attention deficit hyperactivity disorder across the lifespan, Psychological Medicine 2014, 44(10):2223-2229.
- Reimherr F. W., Roesler M., Marchant B. K., et al. Types of Adult Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Replication Analysis, The Journal of Clinical Psychiatry 2020, 81(2):19m13077.
Podoba Ci się ten artykuł?
Powiązane tematy:
Polecamy
się ten artykuł?
