Czym jest atrofia i których narządów może dotyczyć? Przyczyny oraz leczenie zaniku tkanek

Atrofia to słowo pochodzące z łaciny. Dosłownie oznacza „zanik” albo „wiąd”. Odnosi się do zjawiska ubywania tkanek, które może dotyczyć różnych narządów. Przyczyn atrofii jest wiele, a objawy różnią się w zależności od lokalizacji zachodzących zmian. Najczęściej jednak atrofia dotyczy błon śluzowych. Co powinniśmy o niej wiedzieć?

Co to jest atrofia? Rodzaje atrofii

Atrofia jest terminem medycznym. Pochodzi z łaciny i w bezpośrednim tłumaczeniu oznacza „zanik”, „wiąd”. Określenie to stosujemy w odniesieniu do zmniejszającej się objętości komórki, ilości danej tkanki, wielkości narządu. Przyczyn atrofii jest wiele, nie wszystkie są patologiczne.

• Atrofia fizjologiczna wiąże się z wiekiem i tym, że tkanki ulegają redukcji i tracą właściwości. U osób starszych na pewno zauważalna jest atrofia mięśni – często można dostrzec charakterystyczne zaniki mięśniowe.
• Powszechnie występuje również atrofia skóry, która staje się cieńsza, mniej sprężysta i bardziej podatna na urazy.
• To samo dotyczy śluzówek – mamy wówczas do czynienia z atrofią błon śluzowych, która powoduje suchość w nosie lub jamie ustnej.
• Specyficznym stanem jest także atrofia płodu, która wymaga diagnostyki i właściwego leczenia, aby zapobiegać wewnątrzmacicznej śmierci dziecka.
• Lekarze rozróżniają atrofię z braku czynności. Ma ona miejsce np. w przypadku długotrwałego unieruchomienia kończyny w gipsie po złamaniu. Po jego ściągnięciu kończyna ma zwykle mniejszą średnicę i wymaga usprawnienia i ćwiczeń, zanim jej funkcja wróci do normy.
• Kolejnym rodzajem jest atrofia wynikająca z długotrwałego ucisku na tkankę. To sprawia, że zaburzony jest dopływ krwi, a także tlenu do tkanek, co skutkuje ich obumieraniem.
• Wyróżniamy także atrofię z niedożywienia. W tym przypadku dochodzi do zaniku tkanki tłuszczowej. Odrębnym typem jest atrofia z odnerwienia. Jej przyczyną jest zanik unerwienia najczęściej mięśni, które wobec braku właściwej stymulacji wiotczeją i zanikają.
• Wyróżniamy atrofię hormonalną, związaną z niedoborem lub zaburzeniami funkcji hormonów.
• Możemy mieć do czynienia z atrofią jąder, a w przypadku kobiet – z atrofią jajnika.
  Atroficzne jądra u mężczyzn mogą powodować problemy z erekcją oraz niepłodnością. Podobnie u kobiet atrofia jajnika może skutkować brakiem możliwości zajścia w ciążę. 
• Specyficznym połączeniem zaniku fizjologicznego i hormonalnego jest atrofia macicy, a w zasadzie jej endometrium, oraz sromu i pochwy.
  Wraz z wiekiem kobieta wchodzi w okres menopauzy, podczas którego drastycznie obniża się ilość hormonów płciowych. Wpływa to na zmiany degeneracyjne w obrębie błony śluzowej narządów, co prowadzi do wielu nieprzyjemnych objawów.

Przyczyny atrofii. Co wpływa na zanik tkanek i narządów?

Przyczyn atrofii jest wiele, podobnie jak wiele jest czynników, które przyspieszają ten proces, a pozornie są z nim niezwiązane. Poza atrofią fizjologiczną wynikającą ze starzenia się organizmu zauważa się zmiany patologiczne.

W zasadzie zanik może dotyczyć każdego narządu. Zdarza się, że dotyczy mózgu czy serca. Postępowanie i leczenie zależy od przyczyny choroby.

Atrofia mięśni – dlaczego się pojawia?

Najczęstszym typem atrofii jest atrofia mięśni. Do zaniku mięśni, który jest spowodowany zaburzeniami nerwowymi, może dojść m.in. przez:

• przebyty uraz,
• choroby genetyczne,
• choroby neurologiczne,
• urazy kręgosłupa,
• kontuzje unieruchamiające.

Do pojawienia się atrofii mięśni przyczynia się najczęściej:

• stwardnienie rozsiane,
• dystrofia mięśniowa,
• neuropatia cukrzycowa,
• stwardnienie zanikowe boczne,
• rdzeniowy zanik mięśni,
• zespół Guillaina-Barrego,
• reumatoidalne zapalenie stawów.

Objawy atrofii narządów i tkanek

Objawy atrofii w dużej mierze zależne są od tego, który narząd ulega procesom degeneracyjnym.

• W przypadku atrofii skóry są to: jej ścieńczenie, osłabienie sprężystości i zwiększona podatność na uszkodzenia.
• W zakresie błon śluzowych jamy ustnej i nosa atrofia tkanek objawia się nadmierną suchością w nosie, krwawieniami z nosa, suchością w gardle, trudnościami w przełykaniu.
• W atrofii trzustki zaburzenia dotyczą wydzielanych przez nią hormonów, a głównie insuliny, co może wywoływać zaburzenia gospodarki węglowodanowej (cukrzycę).
• U kobiet po 50. roku życia bardzo uciążliwa staje się atrofia pochwy. W wyniku zaniku błony śluzowej pochwy nie tylko odczuwalna jest jej suchość, co czasem może uniemożliwiać stosunki płciowe, ale pojawia się także świąd pochwy i warg sromowych, dochodzi do utraty owłosienia łonowego.

Leczenie atrofii narządów

Leczenie atrofii narządów nie jest proste i czasem sprowadza się jedynie do łagodzenia objawów, gdyż zwalczenie pierwotnej przyczyny jest niemożliwe. W przypadku błon śluzowych nosa i jamy ustnej stosuje się preparaty witaminowe i z zawartością gliceryny, aby nawilżyć śluzówki i poprawić komfort funkcjonowania.

W przypadku atrofii pochwy dostępne są kremy i lubrykanty, które nawilżają śluzówkę i ułatwiają stosunek płciowy. Ponadto ważne są ćwiczenia mięśni pochwy celem utrzymania sprężystości i kurczliwości jej ścian.

Jeżeli przyczyną atrofii jest niedożywienie, należy wprowadzić pełnowartościową dietę, aby uzupełnić niedobory tkankowe. W przypadku unieruchomienia kończyny wskazana jest odpowiednio dobrana rehabilitacja.