Czym jest botulizm i jakie są jego objawy?

Botulizm to określenie na zatrucie toksyną botulinową, zwaną jadem kiełbasianym. Ta szkodliwa substancja jest produkowana przez bakterię Clostridium botulinum. Botulizm jest najczęściej spowodowany spożyciem pokarmu, w którym znajduje się toksyna lub bakterie.

Toksyna botulinowa jest białkiem, które powoduje zahamowanie uwalniania przekaźnika (acetylocholiny) w obwodowym układzie nerwowym. Objawy botulizmu dotyczą funkcjonowania całego organizmu. To, jak ciężka jest choroba, jest ściśle uzależnione od ilości toksyny, która dostała się do organizmu.

Jak rozwija się botulizm?

Botulizm może być następstwem dostania się bakterii do organizmu drogą pokarmową lub przez zanieczyszczone bakteriami rany. Istnieją również przypadki kolonizacji przewodu pokarmowego przez bakterie Clostridium botulinum, jest to jednak przypadek rzadszy i najczęściej dotyczy niemowląt.

Botulizm spowodowany zatruciem pokarmowym występuje najczęściej po zjedzeniu niewłaściwie przygotowanej lub przechowywanej żywności. Bakteria Clostridium botulinum rozwija się najczęściej w produktach spożywczych przechowywanych w wszelkiego rodzaju słoikach, konserwach i puszkach. Pomimo nazwy (jad kiełbasiany), toksyna może również występować w wyrobach z owoców i warzyw. Do zatrucia dochodzi zazwyczaj po spożyciu wyrobów domowej produkcji, jednak zdarzają się również przypadki wystąpienia botulizmu po zjedzeniu produktów pochodzenia przemysłowego.

Clostridium botulinum jest bakterią, która wytwarza formy przetrwalnikowe – tzw. spory. Są one bardzo odporne na niekorzystne warunki środowiskowe. Potrafią przetrwać nawet kilka godzin w temperaturze 100℃. Toksyna botulinowa jest znacznie mniej trwała i ulega inaktywacji już po 10 minutach w takiej temperaturze.

Okres pomiędzy wchłonięciem toksyny a wystąpieniem objawów botulizmu zależy od ilości toksyny znajdującej się w organizmie. Średnio choroba rozwija się od 12 do 36 godzin. Im większą dawkę toksyny wchłonął chory, tym wcześniej występują objawy botulizmu i zwykle są one cięższe. Okres wylęgania choroby jest dłuższy w przypadku botulizmu spowodowanego zanieczyszczeniem ran. W tym przypadku, objawy botulizmu występują od 4 do 14 dni po kontakcie z toksyną. Coraz częstsze występowanie tego rodzaju choroby jest związane z przyjmowaniem narkotyków pod postacią zastrzyków.

Botulizm u niemowląt ma związek ze spożyciem przez dzieci produktów zawierających spory. Udokumentowano przypadki botulizmu u dzieci po spożyciu miodu i syropu klonowego. Okres wylęgania botulizmu u niemowląt z powodu trudności diagnostycznych jest trudny do określenia.

Bardzo rzadką formą choroby jest botulizm aerogenny, który jest spowodowany inhalacją toksyny w formie aerozolu. Opisane są przypadki wchłonięcia toksyny w ten sposób przez pracowników laboratoriów mikrobiologicznych. Okres wylęgania choroby w tym przypadku to ok. 72 godziny.

Botulizm – objawy

W przypadku botulizmu charakterystyczne są objawy neurologiczne. Wystąpienie botulizmu pokarmowego może być poprzedzone wystąpieniem dolegliwości ze strony układu trawiennego (ból brzucha, nudności i wymioty, biegunka).

Do głównych objawów botulizmu zalicza się:

• problemy ze wzrokiem (chorzy zgłaszają podwójne widzenie)
• wrażliwość na światło
• trudności w połykaniu
• problemy z mową
• spadek siły mięśniowej (postępujący od górnych partii ciała ku dołowi)
• problemy z oddawaniem moczu (skutek działania toksyny na mięśniówkę pęcherza moczowego)
• uczucie duszności (zwłaszcza w cięższym zatruciu, które powoduje porażenia przepony).

U chorych cierpiących na botulizm często występuje poszerzenie źrenic oraz ich brak reakcji na bodźce świetlne. Obserwuje się również wysychanie śluzówki jamy ustnej oraz osłabienie pracy jelit. Niemowlęta, u których występuje botulizm, są apatyczne i wiotkie. Zatrucie toksyną botulinową przebiega bez gorączki.

Botulizm – leczenie

Podstawą leczenia botulizmu jest podanie choremu surowicy antybotulinowej, która neutralizuje toksynę. Chory powinien otrzymać antytoksynę w przeciągu 72 godzin od wystąpienia objawów botulizmu. Surowica antybotulinowa jest zazwyczaj podawana w postaci wlewu dożylnego. W przypadku botulizmu pokarmowego podaje się leki przeczyszczające, które przyspieszają usunięcie zatrutego pokarmu z organizmu. Botulizm związany z zanieczyszczeniem rany wymaga interwencji chirurgicznej.

Leczenie objawowe botulizmu ma na celu zmniejszenie dolegliwości związanych z zatruciem. Chorzy mogą wymagać wspomagania wentylacji, żywienia pozaustrojowego oraz założenia cewnika do pęcherza moczowego. Wystąpienie zapalenia płuc i innego rodzaju infekcji towarzyszącej zatruciu jest wskazaniem do rozpoczęcia antybiotykoterapii. Chorzy z ciężkim przebiegiem botulizmu mogą wymagać pobytu na oddziale intensywnej terapii.

Botulizm – rokowanie

Obecnie śmiertelność z powodu botulizmu jest niewielka, jednak następstwa zatrucia mogą doskwierać chorym przez wiele miesięcy. Powikłania choroby są cięższe w przypadku przeniknięcia do organizmu większej ilości toksyny.