Czym jest kostniak? Jakie są jego rodzaje, objawy i metody leczenia?

Kostniak (osteoma) to łagodny nowotwór, który powstaje z komórek tworzących kości. Guz wykrywany jest rzadko i może występować u ludzi w każdym wieku. Kostniak jest częściej diagnozowany u dorosłych. Leczenie nowotworu polega na jego chirurgicznym usunięciu.

Kostniak może lokalizować się w różnych częściach ciała. Obecności nowotworu mogą nie towarzyszyć żadne uchwytne objawy. Najczęściej występującą dolegliwością u chorych na kostniaka jest ból, spowodowany uciskiem wywieranym na okoliczne tkanki przez rozrastający się guz.

Czym jest kostniak i jakie są jego rodzaje?

Przyczyny powstania kostniaka nie są znane. Znaczenie w tym przypadku mają czynniki dziedziczne. Schorzeniem, w którym mogą występować kostniaki, jest zespół Gardnera, będący wariantem rodzinnej polipowatości. Choroba ma podłoże genetyczne.

Kostniak (Osteoma) to powoli rosnący guz, uwypuklający się ponad poziom kości, z której powstaje. Może pojawić się w każdej kości ciała, jednak zazwyczaj jest to czaszka. Miejsca, w których nowotwór pojawia się rzadziej, to żebra, kości długie czy miednicy. Zazwyczaj zmiana cechuje się wówczas większymi rozmiarami niż analogiczna w czaszce, gdzie osiąga ok. 1,5–3 cm średnicy. Guz wzrasta powoli. Istnieje hipoteza, według której kostniak nie jest nowotworem, a ograniczonym efektem podokostnowej, odczynowej budowy kości.

Kostniak czaszki zazwyczaj dotyczy jej części twarzowej. Zmiana najczęściej lokalizuje się w zatokach. Guz może być umiejscowiony zarówno we wnętrzu zatoki, jak i w jej sąsiedztwie. Na ogół lokalizuje się w przestrzeniach powyżej nosa. Przykładowe miejsca to zatoka czołowa oraz kość sitowa.

Kostniak kostninowy (Osteoid osteoma) jest łagodnym guzem, który najczęściej umiejscawia się w trzonach i w okolicach końca (w przynasadach) kości długich nóg – udowej i piszczelowej. Zmiana może się również znajdować się w miejscach trudnych do zdiagnozowania za pomocą badań obrazowych, np. w kręgach, kościach stopy czy w krętarzu kości udowej. Kostniak kostninowy charakteryzuje się niewielkimi rozmiarami – osiąga do 2 cm średnicy. Guz statystycznie najczęściej występuje u młodych mężczyzn (średnia wieku to ok. 19 lat).

Kostniak zarodkowy (Osteoblastoma benignum), podobnie jak w przypadku innych kostniaków, może występować w każdej kości. Najczęściej lokalizuje się jednak w kościach długich oraz w kręgosłupie (w łukach kręgowych, a nawet w kręgach). Zmiana najczęściej pojawia się pomiędzy 20 a 30 rokiem życia.

Objawy kostniaka

Często kostniakowi nie towarzyszą żadne dolegliwości. Zazwyczaj występującym symptomem jest ból, spowodowany uciskiem wzrastającego guza na okoliczne tkanki. Zmiana zlokalizowana powierzchownie może być wyczuwalna palpacyjnie. Dolegliwości są również związane z lokalizacją guza oraz z jego typem.

Objawy kostniaka zatok to przede wszystkim ból głowy oraz nawracające zapalenie zatok. Nieprzyjemne dolegliwości zależą również od miejsca guza. Kostniak zatoki czołowej może więc powodować ból w rejonie czoła. Sam guz działa drażniąco na błony śluzowe i może stanowić przeszkodę na drodze odpływu wydzieliny z zatok w kierunku nosa. Predysponuje to do rozwoju nawracających stanów zapalnych. Innym rzadkim objawem kostniaka zatok jest jednostronny wytrzeszcz oka, spowodowany mechanicznym uciskiem nowotworu w rejonie oczodołu.

Objawem kostniaka kostnawego jest ból, który szczególnie nasila się w porach nocnych. Charakterystyczna cecha tego bólu to jego ustępowanie po przyjęciu salicylanów, np. aspiryny. W przypadku kostniaka zarodkowego dolegliwości nie przechodzą po salicylanach. Ból jest dokuczliwy i również występuje w porze nocnej.

Rozpoznanie kostniaka

W diagnostyce kostniaków podstawę stanowią badania obrazowe. Zdjęcie rentgenowskie (RTG), np. pantomogram wykorzystywany przez stomatologów w procesie planowania leczenia, pozwala nieraz na przypadkowe wykrycie kostniaka żuchwy lub zatok.

W przypadku kostniaka kostnawego na zdjęciu rentgenowskim widoczne jest pogrubienie warstwy korowej kości z jednoczesnym przejaśnieniem w środku. Kostniak zarodkowy charakteryzuje dostrzegalna w badaniu destrukcja kości, która jednocześnie otoczona jest sklerotycznym pogrubieniem. W przypadku utrudnionej diagnostyki zastosowanie znajdują badania radioizotopowe (scyntygrafia).

Leczenie kostniaka i rokowanie

Rokowanie w kostniaku jest najczęściej pomyślne, ponieważ jest to zmiana łagodna, która cechuje się powolnym wzrostem oraz brakiem przerzutów. Duże znaczenie ma lokalizacja nowotworu, która może być związana z kliniczną złośliwością – trudniej uzyskać dostęp do kostniaka w rejonie kręgosłupa niż zlokalizowanego w kości długiej. Leczenie kostniaka polega na chirurgicznym usunięciu zmiany.