Czym jest lateralizacja rzepek kolanowych – przyczyny i objawy zjawiska, powszechne metody leczenia

Lateralizacja rzepki to zdolność przesuwania się jej na boki i w pionie, którą można obserwować jako fizjologiczną umiejętność w spoczynku bądź patologiczną reakcję w trakcie pracy wywołaną przez uszkodzenia struktur kolana. Nadmierna lateralizacja rzepek powinna zostać poddana leczeniu.

Patologiczna lateralizacja rzepki zwykle oznacza kontuzję stawu kolanowego, która dotyka najczęściej osoby aktywne fizycznie, powoduje silne dolegliwości bólowe, znaczny dyskomfort w pracy kolana i ogólną dysfunkcjonalność kończyny dolnej. Nieprawidłowa lateralizacja rzepki kolana może powrócić do właściwej ruchomości przy pomocy ćwiczeń, stabilizatorów i odpowiedniego odpoczynku.

Co to znaczy lateralizacja rzepek?

Lateralizacja rzepki to fizjologiczna zdolność rzepki to przemieszczania się w pionie podczas pracy oraz w boki w trakcie spoczynku przy rozluźnionym stawie. Podczas ruchu stawu kolanowego rzepka ślizga się centralnie w bruździe pomiędzy kłykciami kości udowej pod wpływem równowagi mięśnia czworogłowego i odpowiedniego naprężenia struktur stawu kolanowego. Z kolei praca na boki związana jest z większą siłą głowy bocznej mięśnia czworogłowego uda, która naturalnie przesuwa rzepkę w swoim kierunku, czyli do boku. Kiedy jednak rzepka zsuwa się ze swojego fizjologicznego toru ślizgu, dochodzi do patologicznej lateralizacji rzepki kolana i kompresji jej masy przez pobliskie tkanki miękkie, powodując boczne przyparcie rzepki. Lateralizacja rzepki kolanowej może prowadzić do przeciążeń stawu rzepkowo-udowego, rozluźnienia torebki stawowej utrzymującej rzepkę na swoim miejscu, obkurczenia elementów stabilizujących rzepkę i ostatecznie uszkodzenia chrząstki stawowej.

Lateralizacja rzepki – przyczyny

Lateralizacja rzepek kolanowych rozwija się głównie u osób uprawiających regularną aktywność fizyczną, które poddają kolana znacznym obciążeniom, jednak schorzenie może wynikać również z wad budowy rzepki, nieprawidłowego jej położenia w stawie czy zaburzeń anatomicznych pozostałych struktur kolana. Do przyczyn lateralizacji rzepek kolanowych zaliczają się:

• nieprawidłowości budowy nasady kości udowej, piszczelowej i rzepki, m.in. kształt, wielkość i przesunięcie osi położenia względem pozostałych elementów stawu;
• nieprawidłowości tkanek miękkich, np. niestabilność struktur więzadłowych, wiotkość stawu, nieprawidłowe połączenia włókniste;
• zaburzenia równowagi siły głowy bocznej i przyśrodkowej mięśnia czworogłowego uda;
• koślawość kolan, zaburzenia osi kończyny dolnej, skrócenie długości nogi powodujące kompensacyjne nieprawidłowe ustawienie drugiej nogi w rotacji i zmiany rozkładu sił w kolanie podczas pracy.

Lateralizację rzepki obserwuje się częściej u kobiet ze względu na szerszą budowę miednicy, względem której aparat wyprostny stawu kolanowego ustawiony jest pod większym skosem i bardziej narażony na przeciążenia boczne i lateralizację rzepki w bok. Objawy patologicznej lateralizacji rzepek kolanowych to głównie dolegliwości bólowe nasilające się podczas ruchów wymagających zginania i obciążania stawu, obrzęk, tkliwość dotykowa, wrażenie przeskakiwania rzepki i widoczne ślizganie się jej pod powierzchnią skóry.

Lateralizacja rzepki – leczenie

Leczenie kontuzji tego typu opiera się głównie na postępowaniu zachowawczym. Rehabilitacja to długotrwały proces ukierunkowany na modyfikacje anatomicznych struktur stawu kolanowego wywołujących lateralizację rzepek. W przebiegu usprawniania stawu stosuje się m.in.:

• leki przeciwbólowe i przeciwzapalne,
• ograniczenie aktywności sportowej,
• ćwiczenia na lateralizację rzepki szczególnie aktywizujące mięsień czworogłowy, np. ćwiczenia rozciągające uda ściągające rzepkę w dół, uelastyczniające boczne struktury uda oraz rozciągające boczną powierzchnię kolana, a także ćwiczenia wzmacniające mięsień czworogłowy i jego głowę przyśrodkową. W ramach ćwiczenia na lateralizację rzepki zalecany jest trening stawu kolanowego, np. na rowerze stacjonarnym, przy czym należy zwrócić uwagę na odpowiednią wysokość siodełka; w trakcie pedałowania noga wyprostna powinna pozostać w lekkim zgięciu,
• stabilizator na lateralizację rzepki, czyli orteza unieruchamiająca lub ograniczająca ruchomość i odciążająca staw kolanowy na czas rekonwalescencji,
• kinesiotaping, czyli dynamiczne plastrowanie rzepki i mięśnia czworogłowego uda,
• zimne okłady, jonoforezę, czyli wprowadzanie leków przez skórę kolana przy pomocy elektroterapii;
• fonoforezę, czyli wprowadzanie leków przez skórę kolana przy pomocy ultradźwięków.

W sytuacji małej efektywności leczenia zachowawczego i utrzymujących się objawów wskazane jest leczenie operacyjne przywracające prawidłowe naprężenie struktur stawu kolanowego i ustawienie rzepki. Po zabiegu niezbędna jest rehabilitacja pooperacyjna ukierunkowana na uruchomienie kolana i przywrócenie mu prawidłowej funkcjonalności motorycznej.