Czym jest niewydolność trzustki i jakie objawy na nią wskazują?

Niewydolność trzustki to poważne zaburzenie, w którym upośledzone zostają funkcje wydzielnicze gruczołu. Ograniczenie wytwarzania enzymów trzustkowych sprawia, że pokarm nie jest prawidłowo trawiony i wchłaniany, co skutkuje nieprzyjemnymi objawami ze strony układu pokarmowego. Jakie symptomy wskazują na niewydolność trzustki i jak ją leczyć?

Jakie funkcje pełni trzustka?

Trzustka to gruczoł wydzielania wewnętrznego i zewnętrznego, który wytwarza hormony oraz enzymy. Narząd leży w nadbrzuszu, w poprzek tylnej ściany brzucha. W jego budowie wyróżnia się głowę, szyjkę, trzon i ogon. Rolą gruczołu jest: 

• wytwarzanie przez komórki pęcherzykowe enzymów trawiennych trawiących białka (trypsyna, chymotrypsyna, elastaza, karboksypeptydaza A i B), tłuszcze (lipaza, fosfolipaza, esteraza) oraz węglowodany (alfa-amylazę, enzymy nukleolityczne). Substancje te początkowo mają formę proenzymów, następnie są aktywowane w pierwszym odcinku jelita cienkiego i biorą udział w trawieniu pokarmów, 
• produkcja hormonów, za którą odpowiadają komórki wysp trzustkowych wytwarzające insulinę i glukagon oraz komórki delta syntetyzujące somatostatynę. 

Czym jest niewydolność trzustki?

Niewydolność trzustki to stan, w którym gruczoł nie może pełnić już swoich funkcji egzo- i endokrynnych. Do uszkodzenia narządu przyczyniają się różne stany chorobowe. Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki może pojawić się u osób z ostrym lub przewlekłym stanem zapalnym, których najczęstszą przyczyną jest nadużywanie alkoholu. Rzadziej niewydolność trzustki dotyczy pacjentów onkologicznych. Do uszkodzenia gruczołu dochodzi również w chorobach: 

• o podłożu genetycznym – mukowiscydozie, zespole Shwachmana-Diamonda, 
• autoimmunologicznym zapaleniu trzustki, 
• cukrzycy, 
• zespole Zollingera-Ellisona, 
• celiakii, 
• chorobach zapalnych jelit, 
• zakażeniu wirusem HIV, 
• po operacjach bariatrycznych, resekcji trzustki i jelit. 

Objawy niewydolności trzustki

Toczący się przewlekły stan zapalny trzustki przez długi czas może nie dawać żadnych objawów. Dopiero postępujący proces destrukcji gruczołu prowadzi do pierwszych symptomów ze strony przewodu pokarmowego, występujących szczególnie po spożytym posiłku. Są to:  

• wzdęcia,
• nudności i wymioty,
• ból brzucha.

Głównym objawem niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki jest biegunka tłuszczowa, która występuje w momencie uszkodzenia znacznej części miąższu trzustki. Nieprawidłowe trawienie i wchłanianie kwasów tłuszczowych związane jest z niedostatecznym wydzielaniem lipazy. Stolce są obfite, luźne, o nieprzyjemnym zapachu. Chorobie towarzyszy brak łaknienia oraz znaczny spadek masy ciała. Konsekwencją zespołu złego wchłaniania jest niedożywienie, a także niedobory witamin i minerałów. Pojawia się osteoporoza lub osteomalacja, mogą wystąpić skurcze mięśni oraz bóle stawowo-mięśniowe. 

Diagnostyka niewydolności trzustki

W diagnostyce niewydolności trzustki wykorzystuje się badania obrazowe. Jednym z nich jest badanie ultrasonograficzne (USG), które pozwala na identyfikację zmian typowych dla przewlekłego zapalenia trzustki, a więc zwapnień i poszerzonego światła przewodu Wirsunga. Inne metody obrazowania obejmują:  

• tomografię komputerową,  
• rezonans magnetyczny, 
• endosonografię.  

Stopień niewydolności trzustki określa się, oznaczając aktywność elastazy-1 w próbce kału. Na łagodną niewydolność trzustki wskazuje stężenie elastazy w granicach 100-200 μg/g, natomiast ciężką niewydolność stwierdza się poniżej 50 μg/g. Wskazane jest też wykonanie badań laboratoryjnych, które pozwalają na wykrycie niedoborów żywieniowych. Oznaczyć należy poziom witamin D, A, E, z grupy B oraz kwasu foliowego. 

Jak leczy się niewydolność trzustki?

Chorzy z niewydolną trzustką muszą suplementować enzymy trzustkowe, które przywracają prawidłowy proces trawienia pokarmów. Należy przyjmować je wraz z posiłkiem w dawce ustalonej według zaleceń lekarza (zwykle jest to 20000-45000 jednostek lipazy na posiłek, maksymalnie do 75000-90000 jednostek). Zmiana stylu życia to drugi istotny element leczenia. Najważniejsza jest całkowita rezygnacja z alkoholu oraz zaprzestanie palenia papierosów. Drugim elementem terapii jest modyfikacja żywienia: 

• spożywanie mniejszych objętościowo posiłków w regularnych odstępach czasu, 
• unikanie produktów ciężkostrawnych, 
• ograniczenie spożycia tłuszczów, 
• zwiększenie ilości błonnika, 
• komponowanie diety bogatej w witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: A, D, E, K. 

Jakie są rokowania przy niewydolności trzustki? Podjęte leczenie daje szansę na zmniejszenie objawów i poprawę jakości życia, ogranicza też ryzyko wystąpienia groźnych powikłań sercowo-naczyniowych oraz niedożywienia.

Bibliografia: 

1. AGA Patient Education Section, Exocrine Pancreatic Insufficiency, Clinical Gastroenterology and Hepatology 2020 
2. Ghodeif A., Azer S., Pancreatic Insufficiency,  StatPearls Publishing 2024. 
3. Lipiński M., Rydzewska G, Zasady postępowania u pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki i niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki w praktyce lekarza POZ, Lekarz POZ 2018, 3, 199-203.