Ropień – przyczyny, objawy, leczenie. Rodzaje ropni

Ropień jest wywołany przez bakterie, zwykle gronkowca lub beztlenowce. Tworzy się na skutek zbierania się ropy w tkankach. Może być niebezpieczny dla zdrowia i życia – nie należy go lekceważyć. Leczenie ropnia często polega na podawaniu antybiotyków lub na chirurgicznym usunięciu.

Czym jest ropień?

Ropień to nic innego jak zebrana ropa. To wydzielina będąca połączeniem rozpuszczonych mas martwiczych i bakterii. Do powstania ropy dochodzi w wyniku działania komórek odpornościowych – makrofagów i neutrofili. Ich walka z bakteriami wytwarza stan zapalny, a ropień jest jednym z jego skutków ubocznych. Stan zapalny można porównać do bitwy – komórki odpornościowe walczą z bakteriami, aby te nie zajęły reszty organizmu. Ropień to z kolei swoiste „uwięzienie” wrogich drobnoustrojów. Objawy ropnia zależą od umiejscowienia. Mogą tworzyć się zarówno na tkankach miękkich, jak i na kościach, czyli właściwie w całym ciele – szczególnie niebezpieczne są ropnie mózgu i  innych, ważnych narządów.

Objawy ropnia

Ropnie mogą dawać bardzo różne objawy. Najprościej jest rozpoznać ropnie na skórze i pod nią. Ropień podskórny jest bolesny w dotyku, zaczerwieniony i wystaje ponad powierzchnię skóry. Powstaje w wyniku bakteryjnego zakażenia skóry i tkanki podskórnej. Najczęściej wywołany jest przez bakterie naturalnie bytujące na skórze i tworzące jej florę. Może pojawiać się niemal na każdym miejscu na ciele. Dość często spotyka się np. ropień na pośladku.

Ropnie położone wewnątrz ciała są wynikiem zakażenia bakteryjnego krwi, rozprzestrzeniania się drobnoustrojów razem z chłonką lub urazu, który uległ zakażeniu. Ropnie mogą pojawić się również w jamie ustnej, gdzie bytuje bardzo wiele bakterii – najczęściej spotykany jest ropień zęba, który może być powikłaniem próchnicy i innych chorób, a także urazu zęba. Objawem ropnia zęba jest pulsujący i rozpierający ból, który może promieniować do skroni i ucha. Często pacjenci odczuwają „wysadzanie zęba” lub mają wrażenie, że ząb jest zbyt wysoki. Dodatkowym objawem mogą być powiększone węzły chłonne. Może wyrosnąć również ropień na dziąśle.

Wiele bakterii bytuje w jelitach i odbycie. Uszkodzenia flory jelitowej tych okolic, choroby i urazy często wiążą się ze stanem zapalnym i powstaniem ropnia. Ropień odbytu tworzy się przy zapaleniu gruczołów odbytniczych i może być wywołany biegunką, obecnością ciała obcego, częstymi stosunkami analnymi lub uporczywymi zaparciami. Ropień w tych „wstydliwych” miejscach może powstać również w przebiegu nowotworów, choroby Leśniowskiego-Crohna, zmian popromiennych, przy chorobach wenerycznych i przy zapaleniu uchyłków jelita grubego.

Niekiedy występuje ropień okołoodbytniczy. Objawy ropnia w tych okolicach to: ból w czasie defekacji i siedzenia, opuchlizna, stwardnienie i zaczerwienienie skóry.

Bakterie wywołujące ropnie

Znana jest dość duża grupa bakterii odpowiedzialnych za powstawanie ropni. Należą do nich:

• Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) – może odpowiadać za powstawanie stanów zapalnych płuc, mięśnia sercowego, opon mózgowych i żył. Doprowadza do tworzenia się ropni na ważnych narządach. Odpowiada m.in. za ropień kręgosłupa, ropnie skórne i węzłów chłonnych;
• pałeczki gram-ujemne, należące do rodziny Enterobacteriaceae (np. ropień jelita grubego, ropień odbytu);
• ziarenkowce beztlenowe (np. ropień mózgu, ropień w jamie ustnej, ropień dziąsła, ropnie górnych dróg oddechowych);
• Streptococcus pyogenes (np. ropień zęba, ropień płuc w powikłaniu zapalenia płuc, ropnie układu moczowego);
• gram-ujemne pałeczki beztlenowe (ropień wątroby, trzustki, nerek, ropnie zębów i dziąseł).

Rodzaje ropni

Ropień zęba

Najczęstszym rodzajem ropnia zęba jest ropień okołowierzchołkowy, a drugim co do częstości jest ropień przyzębia. W przypadku ropnia okołowierzchołkowego zwykle przyczyną jest infekcja bakteryjna, która nagromadziła się w miękkiej, często martwej miazdze zęba. Może to być spowodowane próchnicą, złamanymi zębami lub rozległą chorobą przyzębia (lub kombinacją tych czynników). Nieudane leczenie kanałowe może również spowodować ropień.

Ropień zęba jest rodzajem zakażenia zębopochodnego, chociaż często ten drugi termin jest stosowany w odniesieniu do zakażenia, które rozprzestrzeniło się poza obszar wokół zęba powodującego chorobę.

Ból jest ciągły i można go opisać jako silny, narastający, ostry, strzelający lub pulsujący. Uciskanie lub rozgrzewanie zęba może wywołać silny ból. Obszar ropnia może być wrażliwy na dotyk i spuchnięty. Ostry ropień zęba może być bezbolesny, ale z występującym na dziąśle obrzękiem. Ważne jest, aby lekarz dentysta szybko skontrolował powstały ropień, ponieważ później może wejść w fazę chroniczną.

Ropień mózgu

Ropień mózgu jest spowodowany stanem zapalnym i gromadzeniem się zakażonego materiału, pochodzący ze źródeł miejscowych (infekcja ucha, ropień zębowy, infekcja zatok przynosowych, infekcja wyrostka sutkowatego kości skroniowej, ropień zewnątrzoponowy) lub ogólnych (płuca, serce, nerki itp.). Może wystąpić w każdym wieku, ale najczęściej występuje w trzeciej dekadzie życia.

Najczęstszymi objawami są bóle głowy, senność, splątanie, drgawki, niedowład połowiczy lub trudności z mówieniem wraz z gorączką o szybko postępującym przebiegu. Ból głowy jest charakterystycznie silniejszy w nocy i rano, ponieważ ciśnienie wewnątrzczaszkowe naturalnie wzrasta w pozycji leżącej. To podwyższone ciśnienie prowadzi do porannych wymiotów.

Leczenie obejmuje obniżenie podwyższonego ciśnienia śródczaszkowego i rozpoczęcie dożylnego podawania antybiotyków.

Ropień zimny

Zimny ropień odnosi się do ropnia pozbawionego intensywnego stanu zapalnego zwykle związanego z infekcją. Może być powodowany przez bakterie wywołujące gruźlicę i grzyby, takie jak te powodujące blastomykozę, które nie mają tendencji do stymulowania ostrego zapalenia. Alternatywnie, zimne ropnie są typowe u osób z zespołem hiperimmunoglobuliny E.

Ropień nie jest ciepły i czerwony, jak w typowym przebiegu choroby. Zimne ropnie są na ogół bezbolesnymi torbielami.

Ropień wątroby

Ropień wątroby to masa wypełniona ropą wewnątrz wątroby. Częstymi przyczynami są choroby brzuszne, takie jak zapalenie wyrostka robaczkowego lub zapalenie uchyłków spowodowane krwotokiem przez żyłę wrotną. Może również rozwinąć się jako powikłanie uszkodzenia wątroby.

Istnieje kilka głównych postaci ropnia wątroby, sklasyfikowanych według przyczyny:

• Zwyczajny ropień wątroby, który jest najczęściej wywołany przez wiele drobnoustrojów, stanowi 80 proc. przypadków ropnia wątroby;
• Ropień pełzakowy wątroby, wywołany przez Entamoeba histolytica, stanowi 10 proc. przypadków. Zachorowalność jest znacznie wyższa w krajach rozwijających się;
• Ropnie grzybicze, najczęściej wywołane przez gatunki Candida, stanowią mniej niż 10 proc. przypadków;
• Ropień jatrogenny, spowodowany interwencjami medycznymi.

Śmiertelność szpitalna wynosi około 2,5-19 proc. Gorzej rokują osoby starsze, osoby chorujące na nowotwory, zakażenia grzybicze, marskość wątroby, przewlekłe choroby nerek, ostrą niewydolność oddechową lub choroby dróg żółciowych.

Leczenie ropnia

Leczenie polega na podawaniu antybiotyków, które zapobiegają rozprzestrzenianiu się stanu zapalnego oraz otwarciu i oczyszczeniu ropnia.

Czasem konieczne jest pozostawienie drenu, który umożliwia całkowity odpływ ropy z zainfekowanego obszaru.

Jak zapobiegać ropniom?

Przyczyną ropnia zwykle jest infekcja wywołana przez bakterie, ale też wirusy lub grzyby, które często dostają się do organizmu przez ranę. Dlatego zapobieganie ropniom powinno polegać na odkażaniu skaleczeń, zaopatrzeniu ich jałowym opatrunkiem oraz na utrzymywaniu gojącej się skóry w czystości.

Z ropniami często mylone są ropniaki. Różnica między nimi polega na tym, że w przypadku tych drugich ropa wypełnia naturalne jamy ciała, a wokół ogniska zapalnego nie powstaje torebka.

Źródła:

1. Choroby wewnętrzne. Franciszek Kokot;
2. Akhondi, Hossein; Sabih, Durr E. (2019), „Liver Abscess”, StatPearls, StatPearls Publishing.