Na czym polega utrata przytomności? Jak pomóc osobie poszkodowanej?

Wysokie temperatury charakterystyczne dla letnich miesięcy, odwodnienie czy nagłe wahania ciśnienia – te wszystkie czynniki mogą prowadzić do utraty przytomności lub krótkotrwałego omdlenia. Jak rozpoznać utratę przytomności i w jaki sposób pomóc poszkodowanemu? 

Co to jest utrata przytomności? 

Utratą przytomności nazywa się stan, kiedy poszkodowany traci kontakt ze światem zewnętrznym. Nie reaguje na bodźce zewnętrzne takie jak dotyk, głos, a także zimno lub ciepło. Trudno odpowiedzieć na pytanie, ile może trwać utrata przytomności. W zależności od przyczyny będzie to od kilku minut do kilku godzin. Jeżeli utrata przytomności się przedłuża, wtedy mówi się o śpiączce, która wiąże się z potencjalnymi negatywnymi skutkami dla organizmu, jak zaburzenia pamięci czy zmiany tożsamości. 

Czym może być spowodowana utrata przytomności? 

Przyczyn utraty przytomności może być bardzo wiele i nie zawsze mają one podłoże chorobowe. Do najpowszechniejszych zalicza się niedobór lub nadmiar składników odżywczych (np. cukru), przebywanie w wysokiej lub niskiej temperaturze czy odwodnienie organizmu. Z kolei chorobowa utrata przytomności może być spowodowana m.in. przez: 

• krwawienie śródczaszkowe wywołane urazem (np. podczas wypadku); 
• nagły spadek ciśnienia krwi; 
• niewydolność oddechową, której skutkiem jest niedotlenienie mózgu; 
• zatrucie organizmu (np. Poprzez spożycie znacznej ilości alkoholu lub narkotyków); 
• nagłe zatrzymanie krążenia oraz incydenty krążeniowo-oddechowe; 
• porażenie prądem; 
• bardzo silny ból towarzyszący np. Wypadkowi komunikacyjnemu; 
• nagłe zmiany pozycji ciała, szczególnie z leżącej do stojącej; 
• przyjmowanie niektórych leków (np. preparatów hipotensyjnych obniżających ciśnienie). 

Niestety jednoznaczne ustalenie przyczyny utraty przytomności bez szczegółowej diagnostyki pacjenta często jest niemożliwe. 

Jak rozpoznać zbliżającą się utratę przytomności? 

Zbliżającą się utratę przytomności często można przewidzieć, jeżeli nie ma ona charakteru nagłego. Pacjenci, którym zdarzyło się już utracić kontakt z rzeczywistością, zwykle zgłaszają, że w chwilach poprzedzających omdlenie odczuwają:  

• zawroty głowy,  
• ogólną słabość,  
• szumy uszne,  
• wzmożoną potliwość,  
• „mroczki przed oczami”, 
• przyspieszenie akcji serca.  

Często takim objawom towarzyszy bladość skóry, bełkotliwa i niezborna mowa oraz dezorientacja, które mogą z kolei zaobserwować osoby postronne. Jeżeli widzisz taką osobę, postaraj się zapewnić jej bezpieczną przestrzeń, aby na skutek omdlenia nie doszło np. do urazu czaszki. 

Utrata przytomności a pierwsza pomoc 

Jeżeli widzisz na ulicy osobę nieprzytomną, niezwłocznie wezwij pogotowie ratunkowe, niezależnie od przyczyny utraty kontaktu z rzeczywistością oraz okoliczności. W ten sposób skrócisz do minimum czas niezbędny do przekazania poszkodowanego w ręce profesjonalistów.  

Przed zgłoszeniem zdarzenia dyspozytorowi musisz dokładnie ocenić miejsce zdarzenia, tak aby kluczowe informacje dotyczące liczby poszkodowanych czy ich domniemanego stanu zdrowia mogła przekazać w postaci konkretnych, zwięzłych komunikatów. Jak zachować się na miejscu zdarzenia? Pamiętaj o przestrzeganiu następujących reguł: 

1. Zapewnij poszkodowanemu bezpieczeństwo. Oznacz miejsce wypadku, aby piesi czy rowerzyści uważali podczas przechodzenia obok osoby, która straciła przytomność. Jeżeli poszkodowany leży na ulicy, należy go przenieść na pobocze, uwzględniając przy tym przede wszystkim własne bezpieczeństwo. 
2. Jeżeli poszkodowany oddycha, ułóż go w pozycji bezpiecznej bocznej ustalonej. Pamiętaj o odchyleniu głowy w celu udrożnienia dróg oddechowych oraz przykryciu poszkodowanego folią NRC, jeżeli masz taką możliwość. UWAGA! Pozycji nie należy stosować, jeżeli istnieje ryzyko, że w wyniku utraty przytomności doszło do uszkodzenia kręgosłupa lub miednicy. 
3. Jeżeli poszkodowany nie oddycha, rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową. Akcję reanimacyjną należy przeprowadzać według następującego schematu: 30 uciśnięć mostka na 2 wdechy. Czynności realizuje się do czasu przywrócenia akcji serca lub przybycia zespołu ratownictwa medycznego. 
4. Przy krótkotrwałych omdleniach należy zadbać o dostęp do świeżego powietrza. Należy w tym celu otworzyć okno, rozgonić tłum gapiów oraz odpiąć ewentualne guziki spod szyi. Można też unieść nogi poszkodowanego powyżej poziomu serca. 
5. Pamiętaj, aby zostać przy poszkodowanym do czasu przybycia karetki niezależnie od tego, czy odzyskał świadomość, czy też nie. 

Czym różni się omdlenie od utraty przytomności? 

W medycynie jako utratę przytomności określa się utratę kontaktu z rzeczywistością trwającą powyżej 1 minuty. Jeżeli trwa ona krócej i mija samoczynnie, mówi się o omdleniu. Z kolei objawy towarzyszące zbliżającemu się omdleniu to tzw. stan przedomdleniowy, który może, ale nie musi skończyć się utratą przytomności. 

Zaburzenie świadomości może przybrać również postać splątania. To sytuacja, kiedy pacjent jest wprawdzie przytomny, ale reaguje w sposób chaotyczny, występują u niego omamy i urojenia oraz dezorientacja. Utraty przytomności nigdy nie należy lekceważyć. Sprawna reakcja na nagłe zasłabnięcie obcej osoby może uratować jej życie. 

Bibliografia: 

1. Brignole M. i in., Wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego dotyczące leczenia i rozpoznawania omdleń (2018), Kardiologia Polska 2018, 76, 8: 1119-1198. 
2. Mazur R. i in., Zaburzenia świadomości — spojrzenie interdyscyplinarne, Polski Przegląd Neurologiczny 2014, tom 10, nr 2. 
3. Diagnostyka różnicowa omdleń, Prezentacja, II Katedra Kardiologii. CM. UMK, 2014.