Czym są i do czego służą zastawki serca? Najczęstsze wady i sposoby ich leczenia

W sercu człowieka znajdują się 4 zastawki. Ich funkcją jest zapobieganie cofaniu się krwi z komór do przedsionków oraz z dużych naczyń krwionośnych z powrotem do jam serca. Warunkuje to prawidłowy przepływ krwi przez ten narząd w czasie skurczu i rozkurczu. Wady zastawek serca polegają na ich niedomykalności lub zwężeniu.

Z powodu nieprawidłowości związanych z budową i funkcjonalnością zastawek serca dochodzi do zaburzeń przepływu krwi. Pojawiają się charakterystyczne objawy ze strony układu krążenia. Osoba chora łatwo się męczy, odczuwa kołatanie serca lub duszność. Niekiedy konieczna jest chirurgiczna wymiana zastawki serca na mechaniczną lub biologiczną.

Budowa serca – zastawki

Zastawki serca mają postać błoniastych przegród. Są zbudowane z płatków, które łączą się u podstawy spoidłami. Ich główną funkcją jest zapobieganie cofaniu się krwi z aorty i pnia płucnego z powrotem do jam serca oraz z komór do przedsionków. Zwisają swobodnie i zaciskają się podczas skurczu lub rozkurczu (w zależności od typu). Człowiek posiada w sercu 4 zastawki. U człowieka wyróżnia się dwa rodzaje zastawek serca:

1. Przedsionkowo-komorowe – są to zastawki żylne. Zwisają swobodnie, a podczas skurczu komór zamykają się, uniemożliwiając cofanie się krwi do przedsionka. W sercu człowieka występują dwie zastawki przedsionkowo-komorowe:

• zastawka mitralna (dwudzielna, dwupłatkowa) – umiejscowiona jest między lewą komorą a lewym przedsionkiem; składa się z dwóch płatków;
• zastawka trójdzielna (trójpłatkowa) – znajduje się pomiędzy prawą komorą a prawym przedsionkiem; zbudowana jest z trzech płatków, jednak może się zdarzyć, że posiada 2 lub 4 płatki;

2. Półksiężycowate – są zastawkami tętniczymi. W trakcie rozkurczu uniemożliwiają cofanie się krwi z dużych naczyń krwionośnych do komór serca. Człowiek posiada dwie zastawki półksiężycowate:

• zastawka aortalna – uniemożliwia cofanie się krwi z aorty do lewej komory,
• zastawka pnia płucnego – zapobiega przepływowi krwi z pnia płucnego z powrotem do prawej komory serca.

Wady zastawek serca

Wady zastawek serca polegają na ich zwężeniu (zastawka nie otwiera się wystarczająco szeroko, co uniemożliwia napływ wystarczającej ilości krwi) lub niedomykalności (zastawka jest nieszczelna, co powoduje cofanie się krwi). Zdarza się także, że obie te nieprawidłowości występują jednocześnie. Mogą przebiegać bezobjawowo nawet przez kilka lat. Dolegliwości, które powodują, to zwykle: duszność, uczucie kołatania serca, nietolerancja wysiłku, zawroty głowy oraz omdlenia, a także inne objawy, w zależności od tego, która zastawka działa nieprawidłowo. Rozpoznanie opiera się zwykle na badaniu echokardiograficznym serca. Niedomykalność zastawki serca pojawia się z powodu wad wrodzonych, chorób serca, schorzeń reumatycznych, zwapnień poszczególnych płatków, ich nieprawidłowej liczby lub zaburzeń związanych z pracą mięśni, które nimi poruszają. Skutkiem tej wady jest przeciążenie objętościowe i ciśnieniowe jamy serca, do której cofa się krew. Wyróżnia się niedomykalność zastawki aortalnej, mitralnej i trójdzielnej. Zwężenie zastawki serca jest najczęściej spowodowane procesem zwyrodnieniowym w obrębie tego narządu, chorobami reumatycznymi, infekcjami, miażdżycą, wadami wrodzonymi oraz nieprawidłową liczbą płatków. Wada może dotyczyć każdej zastawki.

Leczenie wad zastawki serca

Leczenie wad zastawek serca polega na działaniu zachowawczym lub chirurgicznym. W pierwszym przypadku pacjenci stosują leki, które łagodzą dolegliwości związane z chorobą. W zależności od rodzaju nieprawidłowości zaleca się środki przeciwzakrzepowe, rozszerzające naczynia, pobudzające pracę serca oraz zmniejszające ciśnienie tętnicze krwi. W niektórych przypadkach konieczna jest chirurgiczna naprawa lub wymiana zastawki serca na sztuczną zastawkę serca – biologiczną lub mechaniczną. Pierwsza z nich jest pobierana z tkanek zwierzęcych. Natomiast zastawka mechaniczna składa się z jednego lub dwóch dysków, które zamykają się lub otwierają wraz ze skurczem serca. Jej zaletą jest długa żywotność, wadą konieczność przyjmowania leków przeciwkrzepliwych. Zabieg wykonuje się na otwartym sercu lub metodą przezskórną. Operacja zastawki serca bez otwierania klatki piersiowej może mieć miejsce także w przypadku leczenia zwężeń. Jest to tzw. przezskórna walwulotomia balonowa, która polega na poszerzeniu powstałego zwężenia za pomocą balonika wprowadzonego przez cewnik umieszczonego w tętnicy udowej. Po zabiegu chirurgicznym konieczne jest stosowanie się do zaleceń lekarza dotyczących rekonwalescencji i badań kontrolnych. Rehabilitacja po operacji zastawki serca obejmuje głównie spacery, które należy stopniowo wydłużać. Nie jest wskazany duży wysiłek oraz dźwiganie ciężkich przedmiotów.