Czym są katecholaminy i w jaki sposób zbadać ich poziom? 

Pod enigmatycznie brzmiącą nazwą „katecholaminy” kryją się hormony: dopamina, adrenalina i noradrenalina. To związki, które naturalnie uwalniane są sytuacji stresowej. Co jednak w sytuacji, gdy ich poziom jest stale wysoki? O jakich nieprawidłowościach to świadczy? Jak zbadać aktywność katecholamin? 

Czym są katecholaminy? 

Kluczowe dla ludzkiego organizmu katecholaminy to dopamina, adrenalina i noradrenalina. Z chemicznego punktu widzenia, mowa o grupie związków zawierających katechol. Wszystkie powstają z L-tyrozyny, czyli aminokwasu, który naturalnie jest obecny w ciele człowieka spożywającego produkty białkowe.

Jakie są funkcje katecholamin? 

Katecholaminy to neuroprzekaźniki, a więc uczestniczą w przekazywaniu impulsów między neuronami oraz od neuronów do innych komórek (np. tkanki mięśniowej). Są też neurohormonami. Ich uwalnianie odbywa się w strukturach mózgu (centralnym układzie nerwowym), w części współczulnej obwodowego układu nerwowego oraz w nadnerczach. Do głównych funkcji omawianych hormonów należą: 

• rozkurczanie oskrzela,
• wywoływanie skurczu naczyń krwionośnych, 
• wpływ na metabolizm (m.in. poprzez przyspieszanie glikogenolizy), 
• ograniczenie wydzielania insuliny, co powoduje wzrost poziomu glukozy, 
• wywoływanie skurczu naczyń krwionośnych, 
• podwyższanie ciśnienia tętniczego krwi, 
• przyspieszanie rytmu pracy serca, 
• zwiększanie siły skurczowej mięśnia sercowego. 
• zmniejszanie przepływu nerkowego, 
• rozszerzenie źrenic, 
• przygotowanie organizmu do działania.

Kiedy lekarz może zalecić zbadanie aktywności katecholamin? 

Badanie poziomu katecholamin jest szczególnie przydatne w diagnostyce chorób nowotworowych – guzów wydzielających katecholaminy (np. guz chromochłonny). Aktywność tej grupy związków pozwala także ocenić kondycję autonomicznego układu nerwowego, który odpowiada za kontrolę procesów fizjologicznych zachodzących bez udziału woli, jak np. oddychanie. Poziom katecholamin pozwala zdiagnozować wiele chorób w jego obrębie, tak nabytych, jak i genetycznych (wrodzonych). 

Jak zbadać poziom katecholamin? 

Aktywność katecholamin w układzie nerwowym można zbadać, wykorzystując pozytronową tomografię emisyjną. Jest to jednak metoda tak droga, że w praktyce się jej nie stosuje. Na szczęście jest inny (pośredni) i tańszy sposób na to, aby sprawdzić obecność hormonów tej grupy – analiza związków oraz ich metabolitów w ludzkich płynach ustrojowych. 

Warto jednak mieć na uwadze, że poziom katecholamin we krwi może być wysoki nie przez chorobę, ale w wyniku stresu – silne pobudzenie powoduje ich wyrzut. Jeśli poziom we krwi jest stale podwyższony, wówczas może sugerować nowotwór. Dlatego bardziej przydatne jest oznaczenie katecholamin w moczu. Wykonując dobową zbiórkę, otrzymasz stężenie związku w ciągu doby, a nie sprowokowany nerwową sytuacją (np. w poczekalni laboratorium). 

Co oznacza zbyt wysoki lub niski poziom katecholamin? 

Stężenie omawianych hormonów naturalnie jest niskie. Wysoki poziom katecholamin często oznacza, że przechodzisz wyjątkowo stresujący okres albo zmagasz się z zaburzeniami natury psychicznej (np. lękami). Może także świadczyć o rozwoju guza wydzielającego katecholaminy albo wynikać z niedoczynności tarczycy oraz zaburzeń układu sercowo-naczyniowego (np. niedociśnienie, niewydolność krążeniowa, arytmia serca). 

Pamiętaj jednak, że jeśli stężenie ma wartość poniżej zakresu referencyjnego przyjętego w laboratorium, bardzo często jest to efekt stosowania niektórych leków, np. salicylanów, fenotiazyny czy klonidyny. Dlatego zawsze przed oddaniem materiału do analizy (krwi lub moczu), poinformuj specjalistów o przyjmowanych środkach farmakologicznych. 

Bibliografia: 

1. Charakterystyki leków, Wydział Lekarski Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. 
2. Drożak J., Bryła J., Dopamina – nie tylko neuroprzekaźnik, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2005, nr 59, s. 405-420. 
3. Rudnicki K., Rutkowska A., Wieczorek M., Poziom katecholamin w ślinie podczas stresu egzaminacyjnego i wysiłku poznawczego, [w:] Acta Universitatis Lodziensis Folia Psychologica 2015, nr 19, s. 89-107.