Zaburzenia adaptacyjne – czym są? Jak sobie radzić w trudnej sytuacji?

Zaburzenia adaptacyjne mogą pojawić się pod wpływem silnego stresu związanego z nową, często trudną sytuacją życiową. Napięcie emocjonalne, które im towarzyszy, nie mija naturalnie po kilku dniach, lecz przedłuża się, utrudniając codzienne funkcjonowanie. Jak rozpoznać problem? Gdzie szukać pomocy, gdy zaburzenia adaptacyjne niebezpiecznie zbliżają się do depresji?

Co to są zaburzenia adaptacyjne?

Zaburzenia adaptacyjne  (w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 oznaczone kodem choroby F43.2 – w grupie „Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne”) to problem natury psychicznej, który pojawia się pod wpływem trudności związanych z przystosowaniem się do stresujących wydarzeń lub nowych, często ciężkich i przykrych sytuacji życiowych.

Każdy człowiek chociaż raz w życiu znalazł się w trudnej lub przykrej sytuacji życiowej. Stres i emocje, które im towarzyszą, są naturalną reakcją obronną organizmu. Nie ma w nich nic niepokojącego, ponieważ zwykle ustępują po kilku dniach i nie zaburzają codziennej aktywności życiowej. Czasami jednak dyskomfort psychiczny i napięcie emocjonalne przedłużają się. Pojawiają się wówczas:

• lęk,
• zniechęcenie,
• zwątpienie,
• trudności z radzeniem sobie.

Taki stan jest przez psychiatrów określany jako zaburzenia adaptacyjne . Od naturalnej reakcji obronnej organizmu odróżnia go:

• czas trwania,
• stopień nasilenia objawów,
• znaczny wpływ na codzienne funkcjonowanie.

Koncepcją, która w łatwy sposób pozwala uświadomić sobie, kiedy stres staje się dla nas za dużym problemem, jest tzw. ogólny syndrom adaptacyjny (ang. General Adaptation Syndrome, GAS). Opisuje on zespół mechanizmów o charakterze fizjologicznym, które uaktywniają się w na zetknięcie z poważnymi stresorami.

Zaburzenia adaptacyjne mogą dotyczyć osób w każdym wieku, często rozpoznaje się je już u dzieci i młodzieży.

Warto wspomnieć, że utrudniające codzienne funkcjonowanie reakcje na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne (numer choroby F43) mogą być powodem do wystawienia zwolnienia lekarskiego. Jak wynika z raportu ADP, w  2018 r. tego typu problemy stanowiły powód 2,4 proc. procent zwolnień lekarskich  – częściej korzystały z nich kobiety (65,7 proc.) niż mężczyźni (34,2 proc.).

Przyczyny zaburzeń adaptacyjnych

Pojawienie się zaburzeń adaptacyjnych jako reakcji na stres zależy przede wszystkim od:

• indywidualnych cech osobniczych,
• temperamentu,
• doświadczenia,
• wrażliwości układu nerwowego na różnego rodzaju bodźce,
• predyspozycji rodzinnych.

Niektóre osoby są w stanie szybciej przystosować się do nowych warunków oraz wcześniej rozpoznać zbliżające się zagrożenie i przygotować się do niego.

Sytuacje, które są najczęstszą przyczyną zaburzeń adaptacyjnych, to między innymi:

• utrata pracy i zmiana statusu ekonomicznego,
• śmierć bliskiej osoby,
• utrata obiektu emocjonalnego, zakończenie związku, rozwód,
• zmiana miejsca zamieszkania, emigracja, wstąpienie w nowe środowisko społeczne,
• pójście do szkoły, rozpoczęcie studiów lub pracy,
• przejście na emeryturę,
• ciąża i rodzicielstwo,
• ciężka choroba u siebie lub w rodzinie,
• osierocenie,
• udział w wypadku,
• brak sukcesów osobistych.

Objawy zaburzeń adaptacyjnych

Objawy zaburzeń adaptacyjnych i ich reakcja na stres w dużej mierze zależą od osobniczych cech jednostki. W zależności od osoby mogą mieć różny charakter i nasilenie. Zwykle pojawiają się w ciągu kilku dni od wystąpienia wyzwalającego bodźca, jednak zdarza się, że specyficzne dolegliwości ujawniają się nawet po kilku miesiącach.

Zaburzenia adaptacji mogą dawać charakterystyczne objawy:

• stałe uczucie niepokoju i lęku,
• napięcie emocjonalne, rozdrażnienie, tendencja do łatwego wpadania w gniew,
• uczucie pustki i bezsilności,
• obniżenie nastroju,
• skłonność do wracania myślami do przykrego zdarzenia,
• zamartwianie się,
• brak umiejętności poradzenia sobie z sytuacją,
• niezdolność do planowania przyszłości,
• zaburzenia snu (najczęściej bezsenność),
• brak apetytu,
• przewlekły ból brzucha,
• obniżone libido,
• zmiana zachowania.

Powyższe dolegliwości znacznie zaburzają codzienną aktywność i utrudniają prawidłowe funkcjonowanie. Osoba chora nie potrafi sprostać obowiązkom i roli społecznej. Natomiast zaburzenia adaptacyjne u dzieci objawiają się najczęściej regresem do wcześniejszych faz rozwoju. Pojawia się wówczas :

• moczenie nocne,
• ssanie kciuka,
• zmiana sposobu mowy na dziecinny.

U młodzieży dominują zachowania agresywne i prowokacyjne.

Niektóre osoby, otrzymując diagnozę „zaburzenia adaptacyjne” zastanawiają się: „czy jestem chory/chora psychicznie”? Należ jednak podkreślić, że w przypadku nagłych zmian w życiu człowiek ma pełne prawo czuć się zagubiony i doświadczać niezrozumiałych dla siebie stanów emocjonalnych.

Zaburzenia adaptacyjne – leczenie?

W przypadku wystąpienia objawów związanych z odczuwaniem silnego dyskomfortu psychicznego konieczne jest skonsultowanie się z psychiatrą i/lub psychologiem. Leczenie zaburzeń adaptacyjnych obejmuje przede wszystkim udział w psychoterapii poznawczo-behawioralnej oraz terapii grupowej.  Terapia w zaburzeniach adaptacyjnych to często wystarczająca pomoc dla cierpiącej osoby, jednak  przypadku znacznego nasilenia objawów wprowadza się środki farmakologiczne: leki przeciwlękowe lub przeciwdepresyjne.

Pierwszym krokiem do pomocy samemu sobie w zaburzeniach adaptacyjnych jest przyznanie się do problemu. Warto w pierwszej kolejności porozmawiać z zaufaną osobą. Jak jeszcze można sobie radzić? M.in. poprzez:

• zastosowanie technik relaksacyjnych,
• zastosowanie metod radzenia sobie ze stresem,
• skupienie się na swoim hobby,
• aktywność fizyczną i ruch na świeżym powietrzu.

Zaburzenia adaptacyjne a depresja

Zaburzenia adaptacyjne (czasami błędnie określane jako choroba adaptacyjna bądź depresja adaptacyjna) łatwo pomylić z depresją. Oba schorzenia łączy bowiem występowanie niektórych objawów:

• obniżenia nastroju,
• niepokoju, lęku,
• dolegliwości somatycznych.

Można więc powiedzieć, że zaburzenia adaptacyjne nierzadko dają objawy depresyjne (lub inaczej: że stany depresyjne mogą pojawić się w zaburzeniach adaptacyjnych), jednak należy wiedzieć, że te pierwsze są normalnym przejawem wrażliwości na spotykające nas w życiu zdarzenia. Nie są wynikiem nieprawidłowej pracy mózgu i układu nerwowego, które zazwyczaj odpowiadają za depresję.

Poza tym w przypadku reakcji na stres objawy są one zwykle mniej nasilone. Jednak zawsze warto udać się do specjalisty, psychologa lub psychiatry, w celu postawienia prawidłowej diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia.