Demencja starcza – czym jest, jakie są jej przyczyny i główne objawy?

Demencja starcza objawia się zaburzeniami różnego rodzaju pamięci oraz funkcji poznawczych. Mogą pojawić się także epizody depresji i problemy z artykulacją mowy. Leki stosowane przy demencji jedynie łagodzą jej objawy. Demencja starcza jest coraz częściej występującą przypadłością dotykającą osoby starsze. Pierwsze objawy demencji starczej na ogół są dostrzegane przez otoczenie seniora i jego bliskich. U chorego stopniowo pojawiają się problemy z funkcjami pamięci, liczeniem, mówieniem oraz wyrażaniem emocji.

Demencja starcza – co to za choroba?

Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) do objawów demencji starczej (inaczej otępienia starczego) dochodzi w wyniku neurodegeneracji tkanki nerwowej, co związane jest z procesami jej starzenia. Cierpiący na to schorzenie cechują się nieprawidłowym postrzeganiem rzeczywistości, zaburzeniem rozumowania i pamięci, a także upośledzonym procesem orientacji czasowo-przestrzennej. Starsi ludzie z demencją mają również problemy z oceną sytuacji. Długość życia osoby z demencją starczą jest kwestią bardzo indywidualną – zależy od postępu choroby i ogólnego stanu zdrowia.

Demencja starcza – przyczyny

Podstawową przyczyną demencji starczej jest nasilony proces utraty komórek nerwowych i/lub połączeń między nimi. Może być on z występowaniem:

• otępienia z ciałkami Levego, czyli grupy chorób do której zalicza się m.in. chorobę Alzheimera i chorobę Parkinsona,
• otępienia czołowo-skroniowego,
• zmianami naczyniopochodnymi mózgu (związanymi np. z miażdżycą),
• chorobą Huntingtona,
• powtarzającymi się urazami głowy (obserwuje się je m.in. u osób uprawiających sporty takie jak boks),
• niedoborami witamin B6, B9, B12,
• niektórymi choroby autoimmunologiczne (np. stwardnieniem rozsianym).

Demencje starcze rozwijają się wraz z wiekiem, najczęściej u osób w wieku od 65 lat. Nie są one jednak naturalnym etapem procesu starzenia się. Istnieją znane czynniki ryzyka, które wiążą się ze zwiększonym prawdopodobieństwem wystąpienia demencji. Zalicza się do nich:

• czynniki genetyczne (choć demencja starcza w zdecydowanej większości przypadków nie jest dziedziczna, obecność otępienia u rodziców lub rodzeństwa wskazuje na wyższe ryzyko wystąpienia zaburzeń),
• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca,
• depresja,
• izolacja społeczna,
• niski poziom edukacji,
• dyslipidemia, czyli nieprawidłowe stężenie cholesterolu we krwi,
• palenie papierosów,
• niezdrowa dieta,
• nadmierne spożywanie alkoholu,
• niski poziom aktywności fizycznej,
• niski poziom aktywności umysłowej.

Demencja – objawy

Objawy demencji starczej są dosyć charakterystyczne, aczkolwiek nie oznacza, to, że wszystkie wystąpią u osoby starszej. Do najczęstszych zalicza się kłopoty z pamięcią krótkotrwałą. Osoba starsza początkowo miewa epizody zapominania o czynnościach lub rzeczach, które miały miejsce kilkanaście dni wcześniej. W ostatnim etapie demencji starczej chory może nie być w stanie przypomnieć sobie o wydarzeniach nawet sprzed kilku minut.

Nierzadko przy demencji starczej występuje agresja. Jest to w dużej mierze związane z sytuacją, w jakiej znalazł się chory oraz poczuciem niemocy. Zmiany nastroju w postaci pobudzenia, niepokoju, drażliwości najczęściej pojawia się w godzinach wieczornych. Te objawy psychiczne określa się wspólną nazwą zespołu zachodzącego słońca. Mogą pojawić się na różnych etapach choroby.

W późnych etapach chory ma zaburzoną ocenę rzeczywistości, co objawia się chociażby tym, że nie jest w stanie ubrać się stosownie do pogody czy nie widzi związku przyczynowo-skutkowego swoich czynów.

Jak długo trwa demencja starcza i ile żyje człowiek z demencją? Niestety objawy otępienia nasilają się z wiekiem, a leczenie opiera się jedynie na minimalizowaniu skutków ubocznych.

Demencja starcza – etapy choroby

Wraz z postępem demencji objawy nasilają się i stają się widoczne dla otoczenia oraz dezorientujące dla samego chorego. To, ile trwa początkowy i środkowy etap demencji, a także ostatnie stadium otępienia starczego, w którym chory wymaga stałej opieki zależy od konkretnego przypadku.

Wczesny etap demencji starczej

W początkowym stadium choroby objawy są prawie niedostrzegalne i rozpoczynają się od pojedynczych epizodów zapominania, dezorientacji czy postrzegania czasu.

Średni etap demencji starczej

Na tym etapie objawy otępienia stają się wyraźniej zaznaczone. Mogą obejmować:

• zapominanie ostatnich wydarzeń,
• trudności w przypominaniu sobie imion,
• dezorientacja w czasie, gdy chory przebywa we własnym domu,
• trudności w komunikacji,
• powtarzanie pytań, na które chory otrzymał już odpowiedź,
• zmiany w sposobie zachowania,
• wychodzenie z domu i błądzenie po okolicy,
• wymaganie pomocy przy podstawowych czynnościach.

Późny etap demencji starczej

Na zaawansowanych etapach demencji wymagana jest stała opieka. U chorego występują poważne zmiany związane m.in. z pamięcią, które uniemożliwiają mu samodzielne funkcjonowanie. Objawy ostatniego stadium demencji starczej obejmują:

• brak świadomości czasu i miejsca pobytu,
• trudności w rozpoznawaniu bliskich osób,
• zmiany w sposobie zachowania, które mogą obejmować m.in. agresję,
• poważne trudności w poruszaniu się i wykonywaniu podstawowych czynności.

Demencja starcza a choroba Alzheimera

Choroba Alzheimera jest najczęstszą postacią demencji starczej. Szacuje się, że dotyczy 60-70 proc. osób z otępieniem. Objawy choroby Alzheimera obejmują przede wszystkim problemy z pamięcią. Pacjenci mają problem z przyswajaniem nowych informacji, a także rozpoznawaniem osób i miejsc. Obserwuje się u nich również nasilone zmiany w nastroju i zachowaniu. W diagnostyce choroby Alzheimera wykorzystuje się m.in. testy psychologiczne (np. test zegara).

Jak długo żyją chorzy na Alzheimera? Oczekiwana długość życia pacjentów z tą postacią demencji starczej jest niższa niż w grupie osób bez otępienia. W grupie chorych zdiagnozowanych po 65. roku życia wynosi średnio od 4 do 8 lat od momentu rozpoznania. Niektórzy pacjenci przeżywają jednak znacznie dłużej, nawet do 20 lat od diagnozie. Chorzy na Alzheimera najczęściej umierają na zapalenie płuc.

Demencja starcza – profilaktyka i leczenie

Nie wszystkie objawy demencji starczej muszą występować u osoby nią dotkniętej. Część z nich w ogóle się nie ujawni. Niestety specyfiką tkanki nerwowej jest to, że nie da się odwrócić procesu jej degeneracji i raz powstałe zmiany pozostają już na zawsze. Istnieje jednakże kilka sposobów na usprawnienie sieci neuronalnych, a co za tym idzie, opóźnienie efektów starzenia się mózgu. Sprawny mózg, tak jak mięsień, potrzebuje stałego treningu. Dlatego rozwiązywanie krzyżówek, czytanie oraz wykonywanie łamigłówek są czynnościami koniecznymi dla zachowania mózgu w dobrej formie. Nie bez znaczenia jest też odpowiednia dieta, która powinna być bogata w ryby, orzechy, warzywa i owoce, a uboga w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego i wysoko przetworzoną żywność. Regularne ćwiczenia fizyczne, nawet spacery, są także sprzymierzeńcem tkanki nerwowej.

Leczenie demencji starczej odbywa się dwutorowo. Łączy w sobie zarówno elementy profilaktyki, jak i farmakologię. Leki stosowane na demencję to głównie inhibitory cholinesterazy, które stymulują układ nerwowy. Równie popularna i szeroko stosowana jest memantyna działająca pobudzająco na obszary mózgu zaangażowane w procesy uczenia się i zapamiętywania. W niektórych przypadkach koniecznie jest podawanie środków przeciwdepresyjnych oraz uspokajających. Jeśli chory przejawia skłonności do agresji, standardowo włącza się również jej leczenie.

Opieka nad osobą dotkniętą demencją starczą wymaga od bliskich lub opiekuna dużo cierpliwości i wyrozumiałości. Na ile to możliwe należy włączać chorego w wykonywanie codziennych zadań (nawet jeśli wiąże się to z trudnościami, zajmuje dużo czasu), a także dawać mu wybór odnośnie dotyczących go spraw. 

Jak rozmawiać z chorym na demencję? Należy używać jasnego, zrozumiałego języka, mówić krótkimi zdaniami. Trzeba również zadbać o to, by dać osobie z demencją czas na odpowiedź. Ważne, by dać choremu odczuć, że słuchamy tego, co do nas mówi – nawet jeśli jego wypowiedzi są wyrwane z kontekstu.

W zaawansowanej demencji wskazane może być ubezwłasnowolnienie osoby chorej, które polega pozbawieniu lub na ograniczeniu jej zdolności prawnych. Pozwala to zapobiec sytuacjom, takim jak np. nie w pełni świadome podejmowanie decyzji finansowych czy zdrowotnych.

Warto zaznaczyć, że zarówno demencja, jak i choroba Alzheimera są jednostkami nieuleczalnymi.

Bibliografia:

1. World Health Organization (2021) Dementia, dostęp z: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dementia.
2. National Health Service (2021) Alzheimer’s disease, dostęp z: https://www.nhs.uk/conditions/alzheimers-disease/.