Depresja – objawy, przyczyny i leczenie. Jak pomóc osobie z depresją?

W Polsce z depresją boryka się co dziesiąta osoba. Zaburzenie to częściej dotyka kobiet niż mężczyzn. Rozpoznanie jest trudne ze względu na podobieństwo objawów do innych schorzeń. Walka z depresją trwa długo, a często wymaga zarówno farmakoterapii, jak i psychoterapii. Co jeszcze warto wiedzieć o depresji? Odpowiadamy.

Depresja to choroba, która może mieć charakter przewlekły lub nawracający.  Często pojawia się niepostrzeżenie i sprawia, że człowiek powoli traci poczucie sensu. Mówi się, że tylko w Polsce choruje na nią 1,5 miliona osób.

Depresja – przyczyny

Istnieją dwa podstawowe rodzaje depresji, które różnią się przyczynami powstawania.

• Depresja endogenna – jest efektem zaburzenia biochemii mózgu, układu nerwowego lub hormonalnego. Do jej powstawania nie przyczyniają się trudne przeżycia. Często jest ona maskowana przez dolegliwości, które nie kojarzą się bezpośrednio z depresją, a więc np. arytmią serca, bólami głowy, bólami stawów. U pacjentów z depresją endogenną odnotowuje się również zaburzony rytm dobowy.
• Depresja egzogenna – jej przyczyną mogą być traumatyczne przeżycia, np. śmierć kogoś bliskiego utrata pracy, utrata zdrowia, rozwód, problemy finansowe czy też duży stres. Choroba może prowadzić m.in. do: izolacji, zamykania się w sobie, nałogów oraz myśli samobójczych.

Można wyróżnić również m.in. depresję poporodową, dwubiegunową, maskowaną, którą omawiamy w kolejnych podrozdziałach.

Objawy depresji

Depresja jest zaburzeniem psychicznym, któremu towarzyszy stały spadek nastroju. Osoba chora nie jest zdolna do odczuwania pozytywnych emocji i uczuć, nawet w stosunku do osób bliskich. Na stawiane jej wymagania często reaguje obojętnością lub złością, krzykiem i agresywnym zachowaniem.

Trzeba pamiętać, że osobie z depresją świat rozpada się na kawałki. Nie potrafi go poukładać i żyć tak jak inni, zdrowi ludzie. Nic jej nie cieszy i stale się czegoś boi. Taka osoba ma zaniżoną samoocenę i czuje się niepotrzebny. „Wzięcie się w garść” – jak czasem radzą mu inni ludzie – nie jest dla niego takie proste. Poczucie beznadziejności może się nasilać, dlatego ważne jest również wsparcie bliskich. U osób z depresją widoczne są nie tylko klasyczne symptomy tej choroby. Bardzo często pojawiają się także zaburzenia nerwicowe oraz fizyczne objawy depresji, które są reakcją organizmu na stres.

Fizyczne objawy depresji

W chorobie takiej jak depresja, objawy somatyczne są reakcją organizmu na sytuacje stresowe, którym towarzyszy lęk. Fizyczne objawy depresji to:

• drżenie kończyn,
• zawroty i bóle głowy,
• dolegliwości żołądkowe,
• ucisk i ból w klatce piersiowej,
• przyspieszona akcja serca,
• wysokie ciśnienie tętnicze,
• nadmierna potliwość,
• spadek popędu seksualnego,
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet.

Niestety objawy depresji to nie tylko dolegliwości fizyczne, ale także psychiczne. Zaburzenia psychiki mogą być zagrożeniem dla zdrowia i życia chorego.

Psychiczne objawy depresji

Psychiczne objawy depresji, które pojawiają się u chorego, są często niezrozumiałe dla jego bliskich, dlatego nie od razu może on liczyć na pomoc. Poza tym, w początkach depresji objawy mogą być ledwie zauważalne, ponieważ chory nie afiszuje się ze swoimi problemami. Najczęściej bliscy dostrzegają je dopiero wtedy, kiedy pojawia się silna depresja. Objawy ciężkiej depresji mogą się nasilić do tego stopnia, że chory będzie próbował popełnić samobójstwo.

Objawy depresji związane z psychiką:

• nieuzasadniony lęk (typowy objaw depresji lękowej),
• złość i gniew na otoczenie i własną osobę,
• agresja,
• zmiany nastroju,
• niska samoocena,
• niechęć do życia,
• myśli samobójcze,
• bezsenność,
• rezygnacja z kontaktów z ludźmi i wychodzenia z domu,
• zaniedbywanie higieny osobistej.

Brak koncentracji, spowolnienie lub pobudzenie ruchowe to również objawy depresji. U dzieci choroba może być powodem problemów w szkole, lub w kontaktach z rówieśnikami. Warto dodać, że choć objawy depresji u mężczyzn są takie same jak u kobiet, to są oni bardziej podatni na różnego rodzaju uzależnienia, które pomagają im łagodzić codzienny smutek.

Test na depresję

Istnieje pewien test, dzięki któremu można samodzielnie zdiagnozować u siebie depresję. Test Becka, bo o nim mowa, dostępny jest za darmo w internecie. Składa się on z 21 pytań, przy których znajdują się 4 możliwe odpowiedzi – należy wybrać jedną z nich. Każda opcja ma konkretną wartość, od 0 do 3 punktów. Test należy rozwiązywać w oparciu o kilka ostatnich miesięcy.

Do zdobycia w teście są 63 punkty. Ostateczny wynik pomaga określić nasilenie objawów, a tym samym – stopień zaawansowania choroby. Wygląda to następująco:

• 0 – 11 punktów – brak choroby,
• 12 – 19 punktów – depresja łagodna,
• 20 – 25 punktów – depresja umiarkowana,
• 26 punktów i więcej – depresja ciężka.

Wynik może sugerować problem, jednak ostateczną diagnozę stawia lekarz: psycholog lub psychiatra.

Leki na depresję, leczenie i psychoterapia

W leczeniu depresji wykorzystuje się farmakoterapię, psychoterapię, a czasem także elektrowstrząsy

Farmakoterapia

Przy leczeniu zaburzenia istotną rolę odgrywają leki antydepresyjne. Regulują one te mechanizmy biologiczne, które przyczyniają się do pojawiania się i utrzymywania stanów depresyjnych. Leki na depresję można podzielić na kilka podstawowych grup.

• SSRI, czyli selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny – sprawiają, że niemożliwe jest dostarczenie serotoniny z powrotem do komórek nerwowych, dzięki czemu zwiększa się jej ilość w mózgu. Mają one również działanie przeciwlękowe. Przykładami takich leków są: fluoksetyna, paroksetyna, escitalopram, citalopram, fluwoksamina, sertralina.

• SNRI, czyli inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny – dzięki nim zwiększa się w mózgu ilość serotoniny i noradrenaliny. Zaliczają się do nich takie leki, jak: duloksetyna, wenlafaksyna, milnacipran.
• IMAO, czyli Inhibitory monoaminooksydazy – oddziałują na enzymy przyczyniające się do rozkładu neuroprzekaźników takich, jak serotonina, noradrenalina i dopamina. Na skutek blokowania ich działania, zwiększa się ich stężenie w mózgu. W leczeniu depresji wykorzystuje się tylko jeden taki lek – moklobemid.
• TLPD, czyli trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne – rzadko się je dziś stosuje, ze względu na wiele efektów ubocznych. Zaleca się je głównie wtedy, gdy leki z innych grup nie zadziałały. Blokują one wychwyt zwrotny noradrenaliny i serotoniny, ale oddziałują też na inne receptory, co z kolei powoduje działania niepożądane. Do leków tych zalicza się: amitryptylinę, doksepinę, dezipraminę, klomipraminę, imipraminę, nortryptylinę.

Istnieją również leki o innych mechanizmach działania. Zazwyczaj skutkiem ich przyjmowania ma być jednak zwiększenie ilości serotoniny, noradrenaliny lub dopaminy w mózgu bądź wpływanie na ich receptory. Leczenie depresji powinno odbywać się pod nadzorem psychiatry. Zazwyczaj, przed podjęciem właściwego leczenia, lekarz zleca badania ogólne. Najważniejsza jest szybka reakcja i ustabilizowanie samopoczucia chorego.

Psychoterapia

W leczeniu osób z depresją wykorzystuje także psychoterapię, która może być równie skuteczna, co przyjmowanie leków. Pacjentom z depresją poleca się zwykle następujące jej rodzaje.

• Psychoterapia poznawczo-behawioralna – jej celem jest modyfikacja sposobu percepcji rzeczywistości oraz negatywnych przekonań. Terapeuta pracuje z pacjentem również nad tymi rodzajami zachowań, które są dla niego szkodliwe.
• Psychoterapia interpersonalna – typ terapii, który bazuje na założeniu, iż powstawanie depresji związane jest z relacjami międzyludzkimi, dlatego też bazuje właśnie na relacjach oraz związanych z nimi problemami.

Oba rodzaje terapii wskazane są zarówno dla dorosłych, jak i dzieci oraz młodzieży.

Elektrowstrząsy

W bardzo trudnych przypadkach, kiedy nie pomagają metody farmakologiczne ani psychoterapeutyczne, a pacjent jest w takim stanie, że może nawet targnąć się na swoje życie, stosuje się elektrowstrząsy. I mimo że metoda ta budzi negatywne skojarzenia, wygląda ona zupełnie inaczej niż jeszcze kilkadziesiąt lat temu, i – co warto zaznaczyć – jest bardzo skuteczna. Co więcej, czasem jest bezpieczniejsza niż niektóre leki.

Elektrowstrząsy wpływają na poziom dopaminy, noradrenaliny i serotoniny w organizmie. Jest ono znacznie bezpieczniejsze dla kobiet w ciąży niż niektóre leki, które niekiedy są przyczyną zaburzeń rozwojowych u dzieci –  same elektrowstrząsy nie są niebezpieczne dla płodu. Podobnie wygląda to w przypadku starszych pacjentów, którzy nie powinni przyjmować psychotropów, ze względu na stan zdrowia.

Depresja poporodowa

Depresja poporodowa jest problem 10 proc. kobiet po urodzeniu dziecka. Wiąże się z przygnębieniem, brakiem energii, dużym zmęczeniem oraz niezdolnością do budowania relacji z maluszkiem. Jak dowiedli badacze z University of Kent, ryzyko tego rodzaju depresji jest o 71-79 proc. większe u kobiet, które urodziły dziecko płci męskiej oraz o 174 proc. większe u tych, które borykają się z powikłaniami po porodzie.

Zdaniem naukowców z Kent, urodzenie synka może powodować większy stan zapalny w układzie immunologicznym. Ten z kolei może wiązać się z ciężarem płodu oraz nieodpowiednim ułożeniem podczas porodu. Stan zapalny oddziałuje w pewien sposób biochemię mózgu, dlatego badacze wiążą to zjawisko z symptomami depresji.

Nie ma jednej przyczyny depresji poporodowej, jednak istnieją czynniki, które sprzyjają jej pojawieniu się. Mogą to być odczuwane w przeszłości stany depresyjne, samotność w wychowywaniu dziecka, śmierć matki w okresie dzieciństwa, śmierć  poprzedniego dziecka, wady letalne i choroby dziecka. Do depresji przyczyniają się również problemy osobiste. Po samym urodzeniu dziecka  znacznie obniża się również stężenie estrogenów i progesteronu, a gwałtowne zmiany hormonalne mają duży wpływ na samopoczucie.

Objawy depresji poporodowej:

• smutek i przygnębienie,
• drażliwość i nerwowość,
• wyładowywanie się na innych członkach rodziny,
• bezsenność i zmęczenie,
• brak apetytu lub kompensacyjne jedzenie, które z założenia ma poprawić nastrój,
• brak odczuwania radości (np. z postępów dziecka),
• brak zainteresowania seksem,
• poczucie winy,
• nieradzenie sobie z codziennymi obowiązkami,
• lęk przed byciem złą matką,
• lęk przed skrzywdzeniem dziecka, jego płaczem i chorobami.

Depresja dwubiegunowa

„Depresja dwubiegunowa” to potoczne określenie depresji w przebiegu choroby dwubiegunowej afektywnej. Choroba ta – mówiąc w dużym uproszczeniu – cechuje się naprzemiennymi okresami manii i depresji. Ma ona kilka odmian, jednak zwykle na początku pojawia się mania, która trwa dosyć krótko, a następnie pojawia się trwająca dłużej depresja. Epizod depresji jest podobny tutaj do depresji egzogennej o ciężkim przebiegu. Jego objawy to:

• uczucie przygnębienia,
• utrata energii życiowej,
• problemy z koncentracją i pamięcią,
• wolniejsze tempo myślenia,
• problemy z wykonywaniem zwykłych czynności.

W leczeniu choroby dwubiegunowej stosuje się terapię farmakologiczną, połączoną z psychoterapia.

Depresja maskowana

Niektórzy zmagają się z depresją maskowaną. Przeważają w niej objawy nietypowe dla depresji, dlatego też jest ona trudna do zdiagnozowania. Większość lekarzy, do których chore osoby zgłaszają się w najpierw, często – zamiast depresji – diagnozują zaburzenia nerwicowe.

Osoba z depresją maskowaną pozornie zachowuje się tak jak zawsze. Pracuje, wypełnia swoje obowiązki, jest dosyć aktywna. Nie ma świadomości, że zaczyna chorować na depresję ponieważ odczuwa jedynie symptomy związane z ciałem, a nie z psychiką.

Same objawy choroby mogą być bardzo zróżnicowane. Oto ich przykłady:

• problemy ze snem,
• bóle głowy,
• bóle szyi,
• bóle pleców,
• bóle brzucha,
• nieustanne uczucie niepokoju,
• duszności,
• kłucie w klatce piersiowej,
• zaburzenia krążenia i objawy podobne do zawału serca,
• biegunki,
• zespół jelita drażliwego,
• choroba Leśniowskiego-Crohna.

Osoby z depresją maskowaną mają skłonności do wpadania w nałogi. Często zmagają się z zespołem natręctw  –  uciążliwymi myślami lub zachowaniami. Niekiedy również wyraźnie chudną. Zazwyczaj konsultują się oni najpierw z lekarzami różnych specjalności i otrzymują od nich receptę na leki, które łagodzą objawy. Wielomiesięczne leczenie nie przynosi jednak większej poprawy. Po jakimś czasie zmieniają się symptomy choroby i osoba z depresją maskowaną zgłasza się do kolejnego lekarza. Pacjent przyjmuje kolejne leki, a one nadal nie przynoszą ulgi.

W przypadku wymienionych wyżej objawów należy zatem jak najszybciej skontaktować się z psychologiem lub psychiatrą: nieleczona choroba może przekształcić się w klasyczną depresję pełnoobjawową. W przypadku depresji maskowanej najlepsze efekty przynosi terapia farmakologiczna, połączona z psychoterapią. Leczenie powinno trwać maksymalnie roku.

Depresja starcza

Depresja może pojawić się w każdym wieku, szczególnie często występuje u osób w wieku podeszłym. Mają na to wpływ przede wszystkim okoliczności życiowe – wdowieństwo, samotność, koniec aktywności zawodowej, a także nadchodzące z wiekiem problemy zdrowotne.

Jak się szacuje, częstotliwość występowania depresji u osób starszych może wynosić nawet 30 proc. osób powyżej 70. roku życia. Badania nie potwierdzają, by w tej grupie wiekowej częściej chorowały kobiety.

Jak pomóc osobie z depresją?

Chcąc pomóc osobie z depresją, powinno się unikać zwrotów typu: „Weź się w garść”. Depresja to nie jest zwykły spadek nastroju, dlatego takie „rady” na nic się nie zdadzą. Chorego z pewnością nie zmotywuje również nadmierne ocenianie czy krytyka. Warto jej okazać wsparcie, słuchać i próbować zrozumieć. Zamiast udzielania rozmaitych rad, warto pytać ją, w jakim sposób można jej pomóc. Jeśli zdecyduje się ona na leki, warto sprawdzać, czy nie rezygnuje z nich po jakimś czasie – zwłaszcza wtedy, gdy na początku nie widać jeszcze ich rezultatów. Rodzina powinna zwracać szczególną uwagę również na ewentualnie pojawiające się objawy autodestrukcyjne.

Dla chorej osoby ważna jest sama obecność bliskich. Jeśli na depresję cierpi twój kolega lub przyjaciel, nie zrażaj się, jeśli przez pewien czas nie będzie odbierał telefonów czy też wciąż odwoływał spotkania. Nawet jeśli chory nie zdecyduje się na kontakt od razu, każdy, nawet najdrobniejszy gest będzie dla niego cenny i pozwoli mu uwierzyć, że ma wsparcie ze strony swoich bliskich i przyjaciół.

Antydepresanty a uzależnienie

Leki stosowane na depresję nie uzależniają. Większości z nich nie można jednak odstawić z dnia na dzień. Lekarze zalecają stopniowe zmniejszanie dawki.  W przeciwnym razie bardzo szybko może dojść do wystąpienia tzw. zespołu odstawienia po lekach przeciwdepresyjnych. Nie wynika to z uzależnienia od leku, ale związane jest z zaburzeniem równowagi  neurotransmiterów w mózgu. Do najczęstszych objawów należy:

• chwiejność emocjonalna,
• płaczliwość i rozdrażnienie,
• bóle i zawroty głowy, drżenie rąk,
• nadwrażliwość na światło.

Objawy odstawienne mogą potrwać kilka tygodni, zazwyczaj ustępują po ponownym podaniu leków. Planowe odstawianie leków powinno być prowadzone pod kontrolą lekarza.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279285/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430847/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3181879/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4115320/