Dieta w hemofilii i innych chorobach krwotocznych

– Prawidłowo zbilansowana dieta oraz odpowiednio dobrana aktywność fizyczna u osoby chorej na hemofilię przede wszystkim pomaga chronić stawy, poprawia jakość życia oraz zapobiega rozwojowi lub wspomaga leczenie otyłości, cukrzycy typu II, chorób układu sercowo-naczyniowego, osteoporozy, nadciśnienia tętniczego, chorób nowotworowych – mówi dietetyczka kliniczna Patrycja Hołowko, współautorka  przygotowywanego właśnie poradnika żywieniowego dla osób z hemofilią krokdlahemofilii.pl.

Jolanta Pawnik: Brak białka odpowiedzialnego za krzepliwość to parametr krwi decydujący o występowaniu hemofilii i innych skaz krwotocznych. Czy w obrazie krwi osób z tymi chorobami występują jeszcze jakieś inne zachwiania?

Patrycja Hołowko: Warto ustalić na początku, że choroba podstawowa jaką jest hemofilia nie wywołuje zmian w obrazie krwi. Głównym objawem hemofilii jest krwawienie. Najczęściej występują krwawienia dostawowe, w wyniku których dochodzi do uszkodzenia, usztywnienia a nawet unieruchomienia stawów łokciowych, kolanowych czy skokowych. Obniżona aktywność życiowa chorego na hemofilię prowadzi wówczas do zmniejszenia poziomu tkanki mięśniowej a wzrostu poziomu tkanki tłuszczowej w organizmie, co w dalszej perspektywie prowadzi do rozwoju nadwagi, otyłości i zmian parametrów w badaniach z krwi, takich jak podwyższony poziom glukozy, insuliny, cholesterolu i triglicerydów. Może rozwinąć się cukrzyca typu II, insulinooporność, hipercholesterolemia, hipertriglicerydemia. Z powodu nieprawidłowego odżywiania dochodzi do niedoborów witamin i minerałów, w wyniku czego może rozwinąć się niedokrwistość z niedoboru żelaza, osteoporoza.

Patrycja Hołowko fot. Archiwum prywatne

Czy dieta może pomóc osobom z hemofilią?

Oczywiście, że tak. Prawidłowo zbilansowana dieta oraz odpowiednio dobrana aktywność fizyczna u osoby chorej na hemofilię przede wszystkim pomaga chronić stawy, poprawia jakość życia oraz zapobiega rozwojowi lub wspomaga leczenie otyłości, cukrzycy typu II, chorób układu sercowo-naczyniowego, osteoporozy, nadciśnienia tętniczego, chorób nowotworowych.

Na przełomie XIX i XX wieku przeprowadzono badania, które wykazały, że osoba ważąca ok. 65-68 kg, stojąc na jednej nodze obciąża biodra wagą 270 kg. Łatwo sobie wyobrazić jak to obciążenie wzrasta wraz ze zwiększeniem się masy ciała. Nadwaga, otyłość, niedostateczne nawadnianie i brak ruchu przyczyniają się do uszkodzenia chrząstki stawowej i stawu.

Dieta bogata w produkty wysokoprzetworzone, czyli w sól, cukier, tłuszcz zwierzęcy i fosforany, np. gotowe sosy, parówki, nadmierną ilość wędlin, gotowe marynowane mięsa, dania typu fast food, słodkie napoje gazowane typu cola, słodycze, duże ilości kawy, czarnej herbaty, słonych przekąsek a uboga w wapń, magnez, witaminę D3, K i C sprzyja rozwojowi osteoporozy.

W sytuacji kiedy stawy są uszkodzone przez częste krwawienia dostawowe, dodatkowo towarzyszy temu nadwaga i zmniejszona gęstość kości, możemy potrzebować przeprowadzenia operacji wymiany zmienionego chorobowo stawu na sztuczny, ale czy lekarz nam to zaproponuje kiedy dotyczy nas otyłość, osteoporoza?

Warunkiem wszczepienia endoprotezy zawsze jest zmniejszenie masy ciała. Natomiast jeśli osteoporoza jest w zaawansowanym stadium, rodzi się obawa czy taka operacja w ogóle dojdzie do skutku. Dlatego kluczowe jest zadbanie o racjonalne odżywianie już od najmłodszych lat.

Co można jeść, a czego unikać, jakie produkty wpływają pozytywnie na nasz układ krwionośny?

Przede wszystkim warto sięgać po chude mięsa, tłuste i chude ryby, rośliny strączkowe, jaja, które dostarczają białka i m.in. żelaza. Chudy nabiał, tofu, warzywa kapustne stanowią bogate źródło wapnia.

W naszym menu nie powinno zabraknąć nieprzetworzonych produktów spożywczych, warzyw, które wraz z pełnoziarnistymi produktami zbożowymi typu kasza gryczana, pęczak, chleb razowy, płatki owsiane, które dzięki wysokiej zawartości błonnika pokarmowego, będą wspierały regulację poziomu cukru we krwi, zwiększały uczucie sytości, zmniejszały uczucie senności, zapobiegały zaparciom. Przy czym ważne jest, aby zadbać o właściwe nawodnienie organizmu, dla każdego z nas indywidualne – uzależnione od masy ciała, wieku, temperatury otoczenia, temperatury ciała, czy występujących zaburzeń żołądkowo-jelitowych.

Szczegółowe wytyczne z pewnością znalazły się w przygotowywanym właśnie poradniku dla osób z hemofilią, który pojawi się na stronie krokdlahemofilii.pl, a którego jest Pani współautorką.

W poradniku podałam wzory jak obliczyć, ile płynów potrzebuje nasz organizm. Zamiast słodyczy bardziej wartościowe dla naszego organizmu będą owoce i orzechy, które dostarczają witamin, minerałów m.in. magnezu a także substancji antyoksydacyjnych zmniejszających stany zapalne w organizmie. W trosce o nasz układ sercowo-naczyniowy i prawidłowy profil lipidowy (poziom cholesterolu, triglicerydów) tłuszcze zwierzęce powinny być zamienione na roślinne: olej rzepakowy, oliwę z oliwek, orzechy, pestki, nasiona. Należy unikać dań typu fast food, dań zawierających tłuste mięsa, zaprawianych mąką i śmietaną, tłustego nabiału, słodkich napoi typu cola, słodyczy i słonych przekąsek każdego dnia.

Do rozmowy o przepisach zawartych w poradniku jeszcze wrócimy. Powiedzmy najpierw ogólnie – jak powinno się karmić małego hemofilika, a jak dorosłego?

Przede wszystkim należy spożywać regularnie 4-5 posiłków w ciągu dnia, ostatni najpóźniej dwie godziny przed snem. Zadbać o to, żeby nic nas nie rozpraszało podczas posiłku, np. włączony telewizor, komputer. Zarówno dzieci jak i dorośli chorzy na hemofilię powinni korzystać z tych samych grup produktów spożywczych lecz spożywać je w innych ilościach.

Dieta modyfikowana jest indywidualnie w zależności od współwystępujących chorób, niedoborów pokarmowych czy towarzyszących zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego. Inaczej będzie wyglądał jadłospis dziecka w wieku szkolnym z nadwagą, inaczej zapracowanej osoby dorosłej z cukrzycą i zaparciami a inaczej osoby starszej z niedokrwistością z niedoboru żelaza.

Prawidłowo zbilansowana dieta powinna dostarczać wszystkich składników odżywczych, witamin i minerałów zgodnie z potrzebami organizmu a zmieniają się one w zależności od wieku, płci, stanu fizjologicznego, aktywności fizycznej. Jadłospis dziecka w okresie intensywnej rehabilitacji po krwawieniu dostawowym przed zaplanowaną aktywnością fizyczną powinien zawierać produkty dostarczające białka: chude mięso, ryby, jajka, sery twarogowe, węglowodanów złożonych, np. kasza, ryż brązowy, makaron pełnoziarnisty a także warzywa lub owoce.

U chłopców w wieku 13-18 lat w okresie intensywnego wzrostu organizmu oraz u mężczyzn od 31. r.ż. wzrasta zapotrzebowanie na magnez do 410 mg i do 420 mg na dobę. Należy wtedy zwrócić uwagę na produkty takie jak: kasza jaglana, gryczana, ryż brązowy, pestki dyni, fasolę, kakao i zielone warzywa.

Wraz z nastaniem miesiączki posiłki nastoletniej dziewczynki powinny zawierać produkty bogate w żelazo, na które zapotrzebowanie wynosi 15 mg, u kobiet miesiączkujących – 18 mg na dobę z kolei u kobiet w ciąży – 27 mg na dzień. Pierwiastek ten można znaleźć m.in. w wątróbce drobiowej, makreli, łososiu, które należy łączyć z produktami bogatymi w witaminę C w celu zwiększenia wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego.

U kobiet od 51. r.ż. i u mężczyzn od 66. r.ż. wzrasta zapotrzebowanie na wapń do 1200 mg dziennie a u kobiet ciężarnych i karmiących <19. r.ż. do 1300 mg na dzień. Dlatego też należy zadbać o minimum 3 porcje produktów mlecznych w ciągu dnia, warzywa kapustne, migdały, orzechy laskowe, niesolone pistacje.

Osoby, które zmagają się z nietolerancją laktozy powinny wybierać produkty mleczne bez laktozy oraz dodatkowo rośliny strączkowe, sardynki, tofu. Warto wspomnieć, że aktualne wytyczne w kwestii żywienia małych dzieci pokazują, że do 1. r.ż. dieta powinna być pozbawiona cukru, soli, miodu i soków owocowych. Podawanie tych produktów należy opóźniać tak długo jak to możliwe, aby nie przyzwyczajać dziecka do intensywnie słodkiego i słonego smaku, w ten sposób zapobiega się również próchnicy. W późniejszym wieku dziecko chętniej zjada warzywa i produkty niskoprzetworzone, które sprzyjają utrzymywaniu prawidłowej masy ciała. Do 6. r.ż. nie powinno się podawać substancji słodzących z grupy polioli, np. ksylitol, erytrol, maltitol, ze względu na niedojrzałość przewodu pokarmowego i ryzyko biegunek.

Czy osoby z hemofilią mogą się np. odchudzać, jak i co powinny suplementować?

Osoby z hemofilią powinny dążyć do prawidłowej masy ciała, to poprawi ich komfort i jakość życia. Dobrze byłoby, aby redukowały masę ciała będąc pod opieką wykwalifikowanego dietetyka klinicznego, który dobierze odpowiedni sposób odżywiania, zapewniający optymalną podaż wszystkich składników odżywczych, witamin i minerałów oraz zadba o ewentualne uzupełnienie niedoborów.

Jedyną suplementacją zalecaną dla wszystkich chorych na hemofilię jest witamina D3 zgodnie z wytycznymi. Warto jednak sprawdzić poziom witaminy D3 i dostosować dawkę do aktualnego poziomu witaminy D3 we krwi pod okiem lekarza. Każda dodatkowa suplementacja musi być uzasadniona i indywidualnie rozpatrywana u każdego chorego na hemofilię.

Wróćmy do przygotowywanego poradnika dla osób z hemofilią, który za jakiś czas pojawi się na stronie krokdlahemofilii.pl. Proszę zdradzić naszym czytelnikom, jak komponować posiłki dla chorych na hemofilię i podać jakieś przykłady z tych, jakie pojawią się w poradniku?

Ważne, żeby połowę talerza wypełniały warzywa z dodatkiem wielonienasyconych i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, takich jak: olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany podawany wyłącznie na zimno, orzechy, pestki, nasiona. Kolejną grupę talerza zdrowia stanowią pełnoziarniste produkty zbożowe: kasze, ryż brązowy, makaron pełnoziarnisty.

Przynajmniej w trzech posiłkach dziennie produkty dostarczające białka, które można znaleźć: w chudym mięsie, rybach, produktach mlecznych. W poradniku dla chorych na hemofilię zawarłam inspiracje posiłków zarówno dla osób, które bardziej preferują tradycyjne smaki: zapiekany omlet z cukinią, makaron z sosem pomidorowym i mięsnymi pulpecikami, ale w zdrowszej odsłonie oraz propozycje dla osób, które lubią kulinarne nowości: muffinki z ciecierzycy z czekoladą i „słonym karmelem” z daktyli , placki z kalafiora. Przepisy nie są skomplikowane w przygotowaniu i bazują na łatwo dostępnych produktach spożywczych. Zapraszamy na stronę krokdlahemofilii.pl, opisuję tam szerzej zalecenia żywieniowe. Zawarte tam informacje i inspiracje mogą być przydatne dla wszystkich.

Patrycja Hołowko – Dietetyk kliniczny. Ukończyła Dietetykę na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Jest w trakcie studiów podyplomowych z Psychodietetyki. Członek Polskiego Towarzystwa Dietetyki. Prowadzi gabinet w Centrum Dietetycznym Naturhouse Mokotów w Warszawie.

–

Artykuł powstał we współpracy z Roche Polska organizatorem kampanii nt. hemofilii – Jeden Krok. Wielkie Możliwości