Dieta wątrobowa – co można na niej jeść, a co wykluczyć? Co na NAFLD

Dieta wątrobowa to potoczna nazwa diety stosowanej w chorobach wątroby. Modyfikacja jadłospisu jest konieczna, aby doszło do regeneracji organu i przywrócenia jej prawidłowego funkcjonowania. Co jeść przy zapaleniu, stłuszczeniu lub marskości wątroby? Sprawdź, jakie produkty są wskazane i przeciwwskazane w różnych schorzeniach. 

Czym jest dieta wątrobowa?

Dieta wątrobowa to specjalny sposób żywienia, który ma na celu regenerację komórek wątrobowych nazywanych hepatocytami. Stosuje się ją przy różnych schorzeniach, w tym przy:  

• alkoholowej i niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby; 
• ostrym i przewlekłym zapaleniu wątroby; 
• marskości wątroby; 
• nowotworach wątroby; 
• chorobach pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych; 
• przewlekłym zapaleniu trzustki. 

Dieta wątrobowa powinna być tak zbilansowana, aby dostarczała wszystkich niezbędnych składników pokarmowych oraz uzupełniała niedobory żywieniowe. Warto jednak mieć na uwadze to, że w chorobach wątroby nie ma uniwersalnego sposobu żywienia. Konieczne jest dopasowanie jadłospisu do aktualnego stanu klinicznego pacjenta, rodzaju schorzenia, stopnia wydolności wątroby oraz patologii towarzyszących. Niektóre choroby wątroby wymagają jedynie niewielkich modyfikacji żywieniowych, w innych konieczne jest przejście na bardziej restrykcyjną dietę. 

Ogólne zalecenia w diecie wątrobowej

Dieta wątrobowa to dieta lekkostrawna. Ogranicza się w niej potrawy długo zalegające w żołądku, smażone, wzdymające i mocno przyprawione. Podstawowe zasady diety wątrobowej są następujące: 

1. Zawartość białka w diecie wątrobowej powinna wynosić 1,2-1,5g na kilogram masy ciała na dobę. Ilość białka ogranicza się przy encefalopatii wątrobowej oraz zwiększa przy niewyrównanej marskości wątroby. Lepiej tolerowane jest białko z przetworów mlecznych oraz pochodzenia roślinnego niż zwierzęce, znajdujące się w mięsach, rybach i jajach; 
2. Optymalna zawartość tłuszczów w diecie wątrobowej to 1 g na kilogram masy ciała na dobę. Wskazane są tłuszcze jednonienasycone oraz wielonienasycone, które znajdują się w takich produktach, jak oleje roślinne, oliwa z oliwek oraz ryby. Całkowicie wykluczyć trzeba produkty tłuste, smażone i ciężkostrawne; 
3. Nie ogranicza się spożycia węglowodanów, ale konieczne jest zmniejszenie w diecie cukrów prostych, ponieważ ich nadmiar (powyżej 50 gramów na dobę) przyczynia się do rozwoju stłuszczenia wątroby; 
4. Pacjenci z chorą wątrobą nie powinni spożywać produktów przetworzonych z dużą zawartością tłuszczów trans i dodatków do żywności; 
5. Kaloryczność diety wątrobowej ustalana jest w oparciu o aktualną wagę pacjenta. Przy nadwadze i otyłości konieczna jest redukcja kilogramów, natomiast przy niedowadze zwiększenie masy ciała oraz uzupełnienie ewentualnych niedoborów pokarmowych. 

Produkty wskazane i przeciwwskazane w diecie wątrobowej

W diecie wątrobowej produkty zalecane to: 

• produkty zbożowe: jasne pieczywo, płatki owsiane i kukurydziane, biały ryż, drobne kasze, biszkopty, sucharki; 
• chude mleko i przetwory mleczne; 
• białko jaj; 
• mięso: kurczak i indyk bez skóry, chuda wołowina, cielęcina, królik, drób, polędwica; 
• ryby: dorsz, flądra, halibut, lin, mintaj, morszczuk, okoń, pstrąg strumieniowy, sandacz, szczupak; 
• tłuszcze: olej rzepakowy, słonecznikowy, sojowy, oliwa z oliwek, masło w ograniczonej ilości; 
• orzechy i nasiona; 
• warzywa gotowane i na surowo w postaci surówek; 
• zupy na wywarach warzywnych; 
• owoce bez skórki i pestek; 
• przyprawy: bazylia, cynamon, koper, kminek, majeranek, pietruszka, wanilia, oregano; 
• napoje: woda niegazowana, rozcieńczone soki owocowe i warzywne, słaba herbata. 

Niezalecane produkty w diecie wątrobowej to: 

• produkty zbożowe: pieczywo graham i żytnie razowe, pieczywo z ziarnami i otrębami, grube kasze, ciasto francuskie; 
• tłuste mleko powyżej 2%, śmietana; 
• żółtko jaj – w chorobach, w których występuje zastój żółci; 
• ryby: śledź, węgorz, łosoś; 
• owoce morza: kalmary, kawior, krewetki, małże; 
• mięso: wieprzowe, wołowe, baranina, kaczka, gęś, kaszanka, pasztety, tłuste wędliny, konserwy mięsne; 
• tłuszcze: smalec, słonina, boczek, twarde margaryny, majonez; 
• tłuste sery: twarogowy, żółty, topiony, ricotta, mascarpone, mozarella; 
• tłuste przekąski: chipsy, frytki, tłuste ciasta, chałwa, batony; 
• tłuste, zawiesiste zupy na wywarach mięsnych i kościach; 
• warzywa: kapustne, cebula, czosnek, pory, suche nasiona roślin strączkowych, ogórki, rzodkiewka, kalarepa, groszek; 
• owoce: śliwki, gruszki, czereśnie, owoce marynowane; 
• przyprawy: papryka chilli, papryka jalapeno, curry, pieprz, ocet, ostra musztarda; 
• napoje: alkohol, kolorowe napoje typu coca-cola, napoje gazowane, mocna kawa i herbata.

Dieta wątrobowa w przebiegu wirusowego zapalenia wątroby

W przebiegu ostrego wirusowego zapalenia wątroby zaleca się zwiększenie kaloryczności diety ze względu na wyższe zapotrzebowanie energetyczne organizmu. Niestety u chorych może wystąpić brak apetytu, nudności i wymioty, dlatego dostarczenie odpowiedniej ilości kalorii bywa utrudnione. 

Wskazane jest stosowanie diety lekkostrawnej z ograniczoną zawartością tłuszczu. Chory powinien jeść 5-6 posiłków dziennie o niewielkiej objętości o temperaturze pokojowej. W diecie należy zmniejszyć spożycie białka do 10% całkowitego zapotrzebowania kalorycznego. Energia z tłuszczów powinna pokrywać 10-20% zapotrzebowania, natomiast z węglowodanów – 70%. Przez czas trwania choroby i kolejne 6 miesięcy bezwzględnie nie można spożywać alkoholu.

Dieta wątrobowa w alkoholowej chorobie wątroby

Nadmierne spożycie alkoholu może prowadzić do alkoholowego stłuszczenia wątroby, alkoholowego zapalenia wątroby i alkoholowej marskości wątroby. Kluczową kwestią przy tych schorzeniach jest zaprzestanie spożywania alkoholu. Dietoterapia obejmuje tutaj przejście na dietę lekkostrawną z ograniczeniem tłuszczu. Ważne jest zapobieganie niedożywieniu białkowo-energetycznemu oraz suplementacja wybranych witamin i minerałów, których niedobór często występuje u osób nadużywających alkoholu. Mowa tu przede wszystkim o witaminach z grupy B oraz magnezie i cynku.

Dieta wątrobowa w niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby (NAFLD)

Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby najczęściej rozwija się u osób z otyłością trzewną, cukrzycą typu II, nieprawidłową gospodarką lipidową i zespołem metabolicznym. NAFLD może być skutkiem nadmiernej podaży kalorii, spożywania produktów zawierających nasycone kwasy tłuszczowe oraz cukry proste. 

Leczenie NAFLD polega na farmakoterapii, wprowadzeniu diety redukcyjnej oraz zwiększeniu aktywności fizycznej. Ważną rolę u pacjentów z niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby odgrywa zmniejszenie masy ciała – już utrata 5% powoduje poprawę funkcjonowania organu. Po 6-12 miesiącach od wprowadzenia zmian w trybie życia poprawiają się parametry biochemiczne: spadek stężenia AspAT, ALAT, GGPT, zwiększenie wrażliwości na insulinę oraz zmniejszenie stłuszczenia i zapalenia wątroby. 

Dieta powinna być bogata w wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz produkty o wysokiej zawartości antyoksydantów. Ograniczyć trzeba żywność zawierającą nasycone kwasy tłuszczowe i węglowodany proste. Nasycone kwasy tłuszczowe powinny stanowić nie więcej niż 7% całkowitej podaży kalorii, a tłuszcze trans nie więcej niż 1%. Zaleca się również ograniczenie spożycia cholesterolu do mniej niż 200 mg na dobę. Korzystnie wpływa również zmniejszenie spożycia ilości fruktozy, gdyż powoduje to zredukowanie objawów NAFLD. 

Ważne jest dostarczanie optymalnej ilości białka, ponieważ przyczynia się ono do regeneracji komórek wątrobowych oraz poprawy insulinowrażliwości. Chorzy z NAFLD powinni uwzględnić w diecie codzienne spożycie produktów zbożowych, 3-5 porcji warzyw, 2-4 porcje owoców, do 4 porcji roślin strączkowych na tydzień oraz 2 porcje ryb tygodniowo. Warto też jeść orzechy włoskie w ilości 30 g/dzień, ponieważ są one źródłem kwasu alfa-linolenowego. Zalecane techniki przyrządzania potraw to gotowanie na parze i pieczenie bez tłuszczu.

Dieta wątrobowa w marskości wątroby

Dieta w wyrównanej marskości wątroby nie wymaga znacznych ograniczeń. Należy stosować się do ogólnych zaleceń żywieniowych dla osób zdrowych. Jeśli po posiłkach zawierających tłuszcz wystąpią bóle w podbrzuszu, wzdęcia lub biegunki, oznacza to, że występuje nietolerancja tłuszczu. Wtedy należy zmniejszyć ilość takich pokarmów w diecie oraz stosować preparaty zawierające średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe (MCT). W wyrównanej marskości wątroby nie trzeba ograniczać podaży błonnika. 

W niewyrównanej marskości wątroby konieczna jest dieta wysokobiałkowa, dostarczająca 1,3 – 1,6g białka na 1kg masy ciała. Wyższa podaż związana jest z nasilonym rozpadem białka ustrojowego bądź jego zwiększoną utratą spowodowaną zażywaniem leków moczopędnych. ½ spożywanego białka powinna pochodzić z produktów odzwierzęcych. Jeśli wystąpi encefalopatia, będąca powikłaniem niewyrównanej marskości wątroby konieczne jest zastosowanie diety ubogobiałkowej. 

Bibliografia 

1. P. Gulbicka, A. Kanikowska, M. Marciniak, M. Grzymisławski, Współczesne terapie niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2018, tom 9, nr 4, 168-174 [dostęp: 30.03.2023 r.]
   
2. M. Jarosz, K. Pol, Ostre i przewlekłe zapalenie wątroby [w:] M. Jarosz (red.), Praktyczny podręcznik dietetyki, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, s. 262-268.