Dlaczego rozwija się osteoporoza? Przyczyny i czynniki ryzyka

Osteoporoza jest uznawana przez WHO za chorobę cywilizacyjną XXI wieku. Z racji tego, że może przez długi czas rozwijać się całkowicie bezobjawowo, nazywana jest cichą epidemią. Szacuje się, że w Polsce cierpi na nią ponad 2 mln osób powyżej 50. lat. Dlaczego rozwija się osteoporoza? Przyczyny to czynniki, na które nie ma się wpływu, ale też te, które można zmienić, np. styl życia.

Czym jest osteoporoza?

Osteoporoza (ICD-10: M80-M82) to przewlekła, metaboliczna choroba tkanki kostnej, w której przebiegu występują zaburzenia w prawidłowym modelowaniu kości. Najprościej mówiąc, procesy destrukcyjne przeważają nad budulcowymi i odtworzeniowymi, co prowadzi do obniżenia ich gęstości.

Osoby zmagające się ze schorzeniem narażone są na złamania kości oraz trudniejsze ich zarastanie. Bardzo często pierwszym symptomem choroby jest złamanie niskoenergetyczne (osteoporotyczne). Do urazu najczęściej dochodzi samoistnie lub przy łagodnym uderzeniu kością o podłoże. Złamania dotyczą najczęściej:

• kręgosłupa,
• szyjki kości udowej,
• kości przedramienia.

Osteoporoza postrzegana jest głównie jako choroba osób starszych, chociaż to wcale nie oznacza, że nie może wystąpić u pacjentów w średnim wieku lub młodszych. Na rozwój schorzenia w szczególny sposób narażone są kobiety. Szacuje się, że w szóstej dekadzie życia na jednego chorującego mężczyznę przypada 5-6 kobiet. Po 70. roku życia ta proporcja wynosi już tylko 2:1.

Rodzaje osteoporozy

Medycyna klasyfikuje dwa główne rodzaje osteoporozy – pierwotną oraz wtórną. Osteoporoza pierwotna stanowi 80% wszystkich przypadków choroby. Jest naturalną konsekwencją zmian układu szkieletowego, jakie zachodzą na skutek starzenia, przekwitania i podeszłego wieku. Na ten typ osteoporozy narażone są przede wszystkim kobiety po menopauzie ze względu na zmniejszenie stężenia kluczowych składników w zakresie utrzymania zdrowia kości:

• hormonów płciowych (estrogenów),
• wapnia,
• witaminy D.

Osteoporoza wtórna występuje rzadziej (stanowi ok. 20% wszystkich przypadków) i jest następstwem konkretnego czynnika. Jej rozwojowi sprzyjają niektóre choroby przewlekłe, takie jak niedoczynność tarczycy, reumatoidalne zapalenie stawów czy cukrzyca. Oprócz tego na wystąpienie osteoporozy wtórnej może wpłynąć przyjmowanie niektórych leków, takich jak kortykosteroidy, heparyna, czy leki przeciwpadaczkowe.

Bardzo rzadko u młodych osób diagnozuje się także idiopatyczną postać osteoporozy o nieustalonej przyczynie.

Przyczyny osteoporozy

Niemodyfikowalne przyczyny osteoporozy, na które nie mamy wpływu, to:

• wiek – od mniej więcej 40. roku życia rozpoczyna się stopniowy spadek minerałów w kościach. Ryzyko osteoporozy wzrasta wraz z wiekiem, szczególnie po 50.,
• płeć – badania dowodzą, że u kobiet w okresie przekwitania dochodzi do spadku poziomu estrogenu, co przyczynia się po ponad 50-procentowego spadku masy kostnej, dlatego są one szczególnie narażone na rozwój osteoporozy,
• budowa ciała – osoby o drobnej budowie ciała mają mniejszą masę kostną, w związku z czym są bardziej podatne na chorobę,
• predyspozycje genetyczne – historia osteoporozy wśród najbliższych członków rodziny zwiększa ryzyko zachorowania,
• rasa – na większe prawdopodobieństwo wystąpienia schorzenia wpływa także przynależność do określonej grupy etnicznej. Znaczna częstość złamań występuje wśród rasy kaukaskiej i azjatyckiej.

Czynniki wpływające na rozwój osteoporozy, które można poddać działaniom profilaktycznym, to:

• mała ekspozycja na światło słoneczne, niedobór witaminy D,
• używki: palenie papierosów, nadużywanie alkoholu,
• mały udział aktywności fizycznej w codziennym życiu,
• niezbilansowany udział białka w diecie (zbyt małe albo nadmierne spożycie),
• niedobory wapnia,
• zachwiana równowaga hormonalna (brak miesiączki).

Profilaktyka osteoporozy

Podstawą profilaktyki osteoporozy jest odpowiednio zbilansowana dieta, regularna aktywność fizyczna niezbędna w celu utrzymania optymalnej masy ciała i prawidłowej pracy układu kostno-mięśniowego oraz rezygnacja z używek. Szczególnie istotne, zwłaszcza u kobiet, jest także uregulowanie poziomu hormonów.  

W jadłospisie osób cierpiących na osteoporozę muszą znaleźć się przede wszystkim produkty bogate w wapń, witaminę K, witaminę C oraz magnez i potas. Od wczesnej jesieni aż do późnej wiosny zaleca się suplementację witaminy D. W przypadku wykrycia osteoporozy włączone zostaje leczenie farmakologiczne, które zazwyczaj trwa do końca życia, dlatego pacjent musi być pod stałą kontrolą specjalisty.

Bibliografia: 

1. Dardzińska J., Chabaj-Kędroń H., Małgorzewicz S., Osteoporoza jako choroba społeczna i cywilizacyjna – metody profilaktyki, Hygeia Public Health 2016, 51(1): 23-30. 
2. Sebastian A., Aktualne wytyczne dotyczące osteoporozy, Wykłady z reumatologii 2018. Program edukacyjny. 
3. Sewerynek E., Stuss M., Obowiązujące wskazania do prewencji i leczenia osteoporozy pomenopauzalnej – choroby miliona złamań, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016, tom 1, nr 2.