Ból ucha – jakie są jego przyczyny i jak wygląda leczenie?

Ból ucha zwykle świadczy o toczącym się procesie zapalnym. Objawy pojawiają się nagle, mają znaczne nasilenie. Ból może promieniować do żuchwy i policzka. Mogą mu towarzyszyć gorączka, wyciek i pogorszenie słuchu. Każdy ból ucha jest wskazaniem do konsultacji lekarskiej.

Ból ucha – charakterystyka

Ból ucha najczęściej pojawia się nagle i ma znaczne nasilenie. Mogą towarzyszyć mu:

• bóle głowy i szczęki,
• gorączka,
• wyciek z przewodu słuchowego.

Ból ucha może pojawić się w każdym wieku, jednak najczęstsze są ból ucha u niemowlaka i ból ucha u dziecka. Związane jest to z budową ucha, a zwłaszcza z szeroko otwartą trąbką słuchową (Eustachiusza), stanowiącą połączenie ucha z częścią nosową gardła. Ból ucha najczęściej świadczy o toczącym się stanie zapalnym, obejmującym ucho zewnętrzne lub środkowe. Jednakże przyczyn bólu ucha jest znacznie więcej. Każdy ból ucha jest sygnałem niepokojącym i niezależnie od wieku osoby, która skarży się na dolegliwości, powinien być skonsultowany z lekarzem. Jedynie on jest w stanie postawić ostateczną diagnozę i włączyć najbardziej właściwe leczenie.

Przyczyny bólu ucha

Ucho jako anatomiczny narząd dzielimy na 3 części: ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne. Ucho zewnętrzne stanowią małżowina uszna i przewód słuchowy zewnętrzny, wyściełany skórą. Ucho środkowe rozpoczyna się od błony bębenkowej i obejmuje jamę bębenkową, zawarte w niej 3 kosteczki słuchowe oraz trąbkę Eustachiusza. Ucho wewnętrzne zawiera błędnik, kanały półkoliste i nerw słuchowy.

Ból ucha związany jest ze stanem zapalnym ucha zewnętrznego i środkowego. Ponadto dolegliwości mogą być spowodowane infekcją przebiegającą z katarem, przerostem migdałka gardłowego (wówczas przyczyną jest niedrożność trąbki słuchowej), ciałem obcym, zaczopowaniem ucha woskowiną, urazem, a także zaburzeniami nerwów zaopatrujących czuciowo okolice ucha (np. w przebiegu niektórych chorób zakaźnych). Możemy spotkać również ból ucha od zęba, w którym toczy się proces próchniczy.

Ból ucha a zapalenie ucha zewnętrznego

Do procesu zapalnego dochodzi na skutek urazu mechanicznego skóry i jego nadkażenia bakteriami, wirusami lub grzybami. Ból ucha zewnętrznego pojawia się nagle. O tym typie zapalenia świadczą: ból i zatkanie ucha, niedosłuch. Charakterystyczny jest również ból ucha przy dotyku. Jeżeli zaobserwujemy takie dolegliwości, powinniśmy zgłosić się do lekarza. Leczeniem jest antybiotykoterapia ogólna i miejscowa.

Ból ucha jako objaw zapalenia ucha środkowego

Kłujący, ostry ból ucha lub pulsujący ból ucha świadczą najczęściej o stanie zapalnym obejmującym ucho środkowe. W trakcie takiego procesu zapalnego może dojść do pęknięcia błony bębenkowej, któremu zazwyczaj towarzyszy silny ból ucha, po którym dochodzi do wycieku treści ropnej z przewodu słuchowego, co zmniejsza dolegliwości bólowe. Zapalenie ucha środkowego najczęściej ma podłoże bakteryjne. Ostateczną diagnozę zawsze stawia lekarz po badaniu otoskopowym i ocenie błony bębenkowej. Leczenie polega na antybiotykoterapii ogólnej i miejscowej.

Ból ucha u dziecka – przyczyny

Przyczyny dolegliwości bólowych ucha u dzieci różnią się w zależności od wieku dziecka. U noworodków i niemowląt dominuje zapalenie ucha środkowego. U dzieci starszych jest ono równie częste, ale zaczyna już pojawiać się zapalenie ucha zewnętrznego. Ponadto dolegliwości bólowe ucha u dziecka mogą wiązać się z zaburzeniami drożności trąbki słuchowej (trąbki Eustachiusza). Ta struktura anatomiczna, będąca częścią ucha środkowego, stanowi jego połączenie z nosem, a w zasadzie nosową częścią gardła. Procesy powodujące obrzęk błony śluzowej nosa (infekcje przebiegające z katarem, alergie) mogą być przyczyną bólu ucha. Ból ucha może być również spowodowany nadmiernym gromadzeniem się woskowiny w uszach, ponadto może mieć związek z ciałem obcym ucha (np. fragment zabawki). Ponadto dolegliwości bólowe mogą być związane z urazem ucha, zarówno mechanicznym, jak i akustycznym. Do bólu ucha mogą prowadzić również niektóre choroby zakaźne i nowotworowe.

Co robić, gdy boli ucho?

Ból ucha i głowy w okolicy zausznej często ma duże nasilenie i pojawia się w godzinach nocnych. W związku z tym ważna jest znajomość domowych sposobów na ból ucha, które mogą pomóc w złagodzeniu dolegliwości. W pierwszej kolejności można zastosować masaż na ból ucha. Delikatnie można masować małżowinę i skórę wejścia do przewodu słuchowego. Poza tym dobrym lekiem na ból ucha bywa rozgrzewający okład. Można podgrzać butelkę wody, owinąć ją szmatką i przykładać do okolicy małżowiny (należy pamiętać, że woda powinna być ciepła, nie gorąca). Ponadto można zastosować przy bólu ucha olejek kamforowy, którego kilka kropli rozcieramy na okolicę zauszną – jego działanie rozgrzewające zmniejsza dolegliwości bólowe. Na ból ucha pomagają leki przeciwzapalne i przeciwbólowe. Ich zażycie nie tylko zmniejszy ból, ale też zatrzyma proces zapalny, niezależnie od przyczyny objawów.

Całkowicie zabronione jest wkładanie czegokolwiek do ucha, np. ząbku czosnku czy imbiru. Grozi to powikłaniami, takimi jak uszkodzenie przewodu słuchowego i perforacja błony bębenkowej.

Wyżej opisane postępowanie stanowi wskazówkę, jak złagodzić ból ucha, jednakże nie leczy jego przyczyny. Należy udać się na konsultację do lekarza, najlepiej laryngologa. Ostatecznie określi przyczynę dolegliwości oraz wskaże, co na ból ucha powinno być zastosowane. Najczęściej zaleca się krople na ból ucha z antybiotykiem lub dodatkowo sterydem albo antybiotyk do przyjmowania doustnie.

Co na ból ucha u dziecka?

Bóle ucha u dzieci są bardzo nieprzyjemne i mogą być bardzo silne. W związku z tym wiedza dotycząca tego, co na ból ucha u dziecka możemy zastosować w warunkach domowych, jest niezwykle istotna. Ze względu na to, iż tylko lekarz może ostatecznie określić, co jest przyczyną bólu, niewskazane jest samodzielne podawanie żadnych kropli do ucha ani stosowanie maści na małżowinę uszną. Źle dobrane krople mogą być powodować uszkodzenia błony bębenkowej, a jeżeli doszło do jej pęknięcia, możemy podać je do jamy bębenkowej i spowodować poważne konsekwencje. Zatem jak złagodzić ból ucha u dziecka?

Bezpieczne jest zastosowanie olejku kamforowego u dzieci. Ważne jest podanie leku o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym. Preparaty te zmniejszą dolegliwości bólowe, ponadto zaczną działać przeciwzapalnie, niezależnie od przyczyny, która wywołała dolegliwości. Najistotniejsza jest jednak konsultacja z lekarzem, który, po określeniu przyczyny bólu ucha, włączy właściwe leczenie.

Ból ucha – domowe sposoby leczenia

Przy bólu ucha jedynym właściwym postępowaniem jest konsultacja z lekarzem, który oceni w badaniu otoskopowym struktury ucha i nosa, określi przyczynę dolegliwości i wdroży właściwe leczenie. Domowe sposoby na ból ucha powinny ograniczać się jedynie do zachowania kilku zasad bezpieczeństwa. Przede wszystkim bolącego ucha nie należy moczyć ani płukać. Niedozwolone jest również samodzielne wkładanie sobie czegokolwiek do ucha czy aplikowanie kropli.

W wypadku bólu ucha u dziecka domowe sposoby mówią o wlaniu do ucha kropli podgrzanej (ale nie gorącej) oliwy z oliwek. Ma to działać rozgrzewająco i oczyszczać z bakterii. Nie powinno się wdrażać takiego postępowania, gdyż przy zapaleniu ucha może dojść do perforacji (przerwania) błony bębenkowej, wówczas oliwa z oliwek dostanie się do ucha środkowego, co może być przyczyną licznych konsekwencji, w tym stałego uszkodzenia słuchu.

Domowym sposobem na ból ucha według niektórych jest zastosowanie czosnku. Czosnek określany jest jako naturalny antybiotyk i ma pozytywny wpływ na organizm. Podaje się, że obrany ząbek czosnku, owinięty w chusteczkę, można włożyć do przewodu słuchowego, gdzie podziała on antybakteryjnie. Takie postępowanie jest zabronione. Przede wszystkim czosnek może działać miejscowo drażniąco, co może być przyczyną uszkodzenia przewodu słuchowego. Pod wpływem ucisku i ciepła skóry może zostać uwolniony sok z ząbka czosnku, który może uszkodzić błonę bębenkową. Ponadto fragmenty czosnku mogą pozostać w uchu i stanowić dodatkowy czynnik drażniący. Podobne działanie przypisuje się imbirowi, jednak tak jak w przypadku czosnku, absolutnie nie powinno się wkładać go do ucha.

Wśród domowych sposobów na ból ucha opisywane są okłady z cebuli na okolicę małżowiny. Ich działanie nie ma wyjaśnienia naukowego i również nie jest polecane.

Źródła:

1. Krystyna Kubicka, Wanda Kawalec Pediatria. PZWL, Warszawa 2003
2. Carl R. Pfaltz, Hans H. Naumann, Walter Becker Choroby uszu, nosa i gardła, rok wyd. 1999