Dur brzuszny – choroba brudnych rąk. Jakie ma objawy i kiedy warto rozważyć szczepienie?

Dur brzuszny, choroba wywoływana zakażeniem bakteryjnym, objawiająca się wysoką gorączką oraz zaburzeniami ze strony układu pokarmowego, jest istotnym problemem zdrowotnym w tropikalnych krajach o niższym poziomie higieny. Należy o tym pamiętać, wybierając się w podróż do tych rejonów świata.

Dostępna jest skuteczna szczepionka przeciwko durowi brzusznemu, pozwalająca zapobiec zakażeniu tą bakterią, a co za tym idzie – uniknąć ciężkich objawów tej choroby. Jej koszt nie jest wysoki w porównaniu z powikłaniami, jakie może przynieść dur brzuszny.

Co to jest dur brzuszny?

Dur brzuszny to ostra choroba infekcyjna, zwana dawniej tyfusem. Jest wywoływana przez bakterie – pałeczki gram ujemne Salmonella typhi, należące do rodziny Enterobacteriaceae. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, poprzez kontakt z materiałem zakaźnym – kałem lub rzadziej moczem osoby chorej na dur brzuszny, lub jej bezobjawowym nosicielem. Najczęściej do zakażenia dochodzi po spożyciu skażonej odchodami ludzkimi, nieprzegotowanej wody lub zanieczyszczonych owoców, także po kontakcie bezpośrednim z chorym lub nosicielem. Z tego względu dur brzuszny jest nazywany chorobą brudnych rąk. Gorący, tropikalny klimat Afryki, Ameryki Południowej czy Azji ułatwia namnażanie się bakterii, co w połączeniu z niskim poziomem higieny w tych rejonach świata przyczynia się do częstego, a nawet endemicznego występowania tej choroby.

Jakie są objawy duru brzusznego?

Objawy duru brzusznego, wywołane przez toksynę bakteryjną, są niecharakterystyczne – na początku występuje pogorszenie samopoczucia, dochodzą: ból głowy, gorączka (która narasta powoli, przez kilka dni, rzadko przekracza 40 stopni, towarzyszy jej względnie wolna akcja serca), ból brzucha, wzdęcia i zaparcia oraz drobna wysypka plamisto-grudkowa na tułowiu i klatce piersiowej – tak zwana różyczka durowa, pojawiająca się po kilku dniach choroby i przypominająca wysypkę w chorobie zakaźnej wieku dziecięcego – różyczce. Stan chorego na dur brzuszny może być ciężki – chory może być senny, a nawet zamroczony, często dochodzi do odwodnienia i wyczerpania organizmu. Objawom tym towarzyszyć mogą także powiększenie wątroby, śledziony oraz węzłów chłonnych.

Okres rozwoju choroby po kontakcie z materiałem zakaźnym to około 2 tygodnie. Kluczowa jest szybka diagnoza pierwszych objawów – niezwłoczny kontakt z lekarzem oraz wykonanie posiewu krwi (wyniki dodatnie już po kilku dniach objawów), moczu lub kału (wyniki dodatnie po 2–3 tygodniach). W Polsce dostępny jest także test serologiczny, wykrywający obecność swoistych przeciwciał przeciwko Salmonella typhi we krwi chorego. Właściwa terapia antybiotykowa pozwala uniknąć bardzo nasilonych objawów choroby oraz zapobiec najcięższemu powikłaniu – perforacji jelita cienkiego z krwawieniem do przewodu pokarmowego, porażenną niedrożnością jelit oraz objawami rozlanego zapalenia otrzewnej.

Jak leczyć dur brzuszny? Sposoby zapobiegania chorobie

Leczenie duru brzusznego polega przede wszystkim na zastosowaniu celowanej antybiotykoterapii. Niezwykle ważne jest także leczenie objawowe chorego – stosowane są leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe oraz nawadnianie dożylne.

Najskuteczniejszymi metodami profilaktyki zachorowania na dur brzuszny są szczepionki oraz przestrzeganie zasad higieny żywności i wody – mycie owoców i warzyw, spożywanie tylko czystej wody z pewnego źródła, unikanie kontaktu z nieczystościami ludzkimi.

Szczepionka na dur brzuszny zalecana jest wszystkim osobom podróżującym w obszary świata, gdzie występuje duże ryzyko zachorowania na tę chorobę. Jest także zalecana pracownikom służb komunalnych, mającym kontakt z potencjalnie zanieczyszczoną wodą. Nie jest to szczepionka objęta kalendarzem szczepień obowiązkowych.

W Polsce dostępne są dwa rodzaje szczepionek – pierwsza zawiera całe inaktywowane komórki bakterii Salmonella typhi, druga natomiast tylko polisacharyd otoczkowy bakterii. Należy zaszczepić się około 2–3 tygodnie przed planowaną datą wyjazdu (najpóźniej tydzień przed), ponieważ dopiero po tym okresie powstają przeciwciała ochronne.

Szczepionki pełnokomórkowe (Ty) są zalecane osobom pomiędzy 5. a 60. rokiem życia. Profilaktyka podstawowa obejmuje 3 dawki (schemat 0–1–12 miesięcy), a przypominająco stosuje się tylko pojedynczą dawkę co 3–5 lat.

Szczepienie podstawowe szczepionką polisacharydową obejmuje jedną dawkę, zalecaną u wszystkich powyżej 2. roku życia. Jej cena wynosi około 200 zł. U osób stale narażonych na zakażenie należy powtarzać profilaktykę co 3 lata. Szczepionka polisacharydowa jest lepiej tolerowana niż pełnokomórkowa.

Nie należy wykonywać szczepienia podczas ostrych chorób zakaźnych oraz gorączkowych. Po podaniu każdej dawki mogą wystąpić ból i zaczerwienienie w miejscu podania. Nie zaleca się szczepienia kobiet w ciąży.