Dyslipidemia aterogenna – przyczyny, badania, leczenie

Dyslipidemia aterogenna polega na jednoczesnym występowaniu trzech typów zaburzeń parametrów lipidowych krwi: podwyższenia stężenia triglicerydów, obniżenia poziomu cholesterolu HDL i obecności małych gęstych cząsteczek LDL. Taki zestaw nieprawidłowości predysponuje do rozwoju miażdżycy i jej groźnych powikłań. Jak diagnozuje się i leczy dyslipidemię aterogenną? Czy zmiany w diecie pomogą w terapii?

Co to jest dyslipidemia aterogenna?

Dyslipidemia aterogenna (aterogenna triada lipidowa, dyslipidemia cukrzycowa) jest stanem zaburzenia gospodarki lipidowej organizmu, w którym współwystępują trzy rodzaje nieprawidłowości:

• podwyższone stężenie triglicerydów (TG ≥ 150 mg/dl),
• obniżone stężenie cholesterolu HDL, czyli tzw. dobrego cholesterolu (HDL ≤ 40 mg/dl u mężczyzn; HDL ≤ 45/50 mg/dl u kobiet),
• obecność nieprawidłowych tzw. małych gęstych cząsteczek LDL, przy prawidłowym lub podwyższonym stężeniu cholesterolu LDL, tzw. złego cholesterolu.

Wszystkie z wymienionych powyżej zaburzeń lipidowych stanowią istotne czynniki ryzyka rozwoju schorzeń układu krążenia, w tym miażdżycy – przewlekłej choroby zapalnej, w której dochodzi do odkładania złogów w naczyniach krwionośnych i zwężania się ich światła. Ten proces może być przyczyną zablokowania naczyń i znacznego niedotlenienia narządów, w tym serca i mózgu (mówimy wtedy o odpowiednio o zawale serca i udarze niedokrwiennym mózgu).

Czynniki ryzyka dyslipidemii aterogennej i miażdżycy

Wśród czynników predysponujących do wystąpienia dyslipidemii aterogennej, większość związana jest ze stylem życia (dlatego też zaburzeniom zazwyczaj można skutecznie zapobiegać modyfikując dietę i unikając zachowań negatywnie wpływających na stan zdrowia).

Czynniki ryzyka dyslipidemii aterogennej (i miażdżycy) to:

• nadwaga i otyłość,
• niski poziom aktywności fizycznej,
• niezdrowa dieta – bogata w nasycone kwasy tłuszczowe (zawarte w produktach pochodzenia zwierzęcego, oleju palmowym i kokosowym) i cukry, z niską zawartością błonnika pokarmowego,
• palenie tytoniu,
• cukrzyca,
• predyspozycje genetyczne,
• starszy wiek.

Diagnostyka dyslipidemii aterogennej – jakie badania wykonać?

Dyslipidemia aterogenna w zdecydowanej większości przypadków nie daje żadnych objawów, a do jej rozpoznania konieczne jest wykonanie badania lipidów we krwi (lipidogramu). Rekomenduje się wykonanie testu u wszystkich osób, które ukończyły 40. rok życia – w przypadku mężczyzn, lub 50. rok życia – w przypadku kobiet i powtarzanie go co pięć lat. Na wcześniejszym etapie życia i częściej badanie przeprowadza się u pacjentów z czynnikami ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.

Dyslipidemię aterogenną rozpoznaje się, gdy poziom triglicerydów jest powyżej zakresu normy, a stężenie cholesterolu HDL – poniżej. Badanie na obecność małych gęstych LDL nie jest rutynowo przeprowadzane.

Do diagnostyki zaburzeń związanych z dyslipidemią aterogenną potrzebna jest próbka krwi żylnej (pobrana na czczo).

Leczenie dyslipidemii aterogennej

Celem leczenia dyslipidemii aterogennej jest uzyskanie (i utrzymanie) stężenia lipidów we krwi na prawidłowym poziomie. W tym celu lekarz może zalecić farmakoterapię. Środkami pierwszego rzutu u pacjentów z dyslipidemią aterogenną są statyny i/lub fibraty. Dodatkowo, w przypadku znacznie podwyższonego stężenia triglicerydów, stosuje się kwasy tłuszczowe omega-3 w dużych dawkach.

Bardzo istotnymi elementami leczenia dyslipidemii aterogennej jest także wprowadzenie korzystnych zmian w stylu życia, w tym w diecie.

Dieta i styl życia w dyslipidemii aterogennej

Dieta zgodna z zasadami zdrowego żywienia jest podstawowym sposobem normalizacji stężenia lipidów we krwi oraz profilaktyki miażdżycy. Interwencje dietetyczne mogą skutecznie obniżać stężenie triglicerydów i ilość małych gęstych LDL oraz podwyższać poziom HDL, nie wiążąc się z ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych.

Najważniejsze zasady diety w dyslipidemii aterogennej obejmują:

• zastąpienie tłuszczów zwierzęcych (zawartych w dużej ilości w maśle, tłustym mięsie, pełnotłustym mleku, śmietanie, serach podpuszczkowych) oraz oleju kokosowego i palmowego, tłuszczami roślinnymi, takimi jak olej rzepakowy, oliwa z oliwek, orzechy i nasiona, miękka margaryna,
• unikanie spożycia produktów bogatych w cukry (m.in. słodyczy, muesli, jogurtów owocowych, słodkich napojów, w tym soków owocowych),
• ograniczenie spożycia alkoholu,
• spożywanie tłustych ryb (np. łosoś, halibut) co najmniej 1 raz w tygodniu i/lub zadbanie o codzienną podaż kwasów tłuszczowych omega-3 z innych źródeł (np. orzechów włoskich, oleju rzepakowego, siemienia lnianego, nasion chia).

W normalizacji poziomu lipidów pomaga również częste podejmowanie aktywności fizycznej. U osób z nadwagą lub otyłością korzyści w kontekście dyslipidemii aterogennej przynosi także redukcja masy ciała. Istotne efekty w stężeniu parametrów krwi obserwuje się już przy jej zmniejszeniu o 5% (czyli dla przykładu: o 3,5 kg u osoby ważącej 70 kg).

Bibliografia:

1. Szymański F. M., Barylski M., Cybulska B. i wsp. (2018) Rekomendacje dotyczące leczenia dyslipidemii w Polsce – III Deklaracja Sopocka. Interdyscyplinarne stanowisko grupy ekspertów wsparte przez Sekcję Farmakoterapii Sercowo-Naczyniowej Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, Choroby Serca i Naczyń, 15(4): 199-210.
2. Filipiak K. J., Sokólski M. (2017) Dyslipidemia aterogenna – rozpoznawanie, zasady postępowania, Choroby Serca i Naczyń, 14(5): 275-296.