Czy leki psychotropowe mogą zastąpić psychoterapię? Fakty i mity

Leki psychotropowe co roku w Polsce wykupuje około 4 milionów osób. Niestety, działanie tych farmaceutyków wiąże się z wieloma skutkami ubocznymi, a także negatywnym wpływem na funkcjonowanie mózgu. Co więcej, leki te nie zastępują psychoterapii i powinny być stosowane tylko w konkretnych przypadkach. Chcesz dowiedzieć się więcej na ten temat? Zapoznaj się z artykułem. 

Czym są leki psychotropowe? 

Leki psychotropowe definiowane są jako substancje chemiczne oddziałujące na ośrodkowy układ nerwowy, a czasami także przenikające przez barierę krew-mózg. Stosowane są w przypadku różnych chorób (niekoniecznie zaburzeń psychicznych) takich jak: 

• depresja, mania, choroba afektywna dwubiegunowa, 
• padaczka, 
• zaburzenia snu (w tym bezsenność), 
• psychoza, schizofrenia, 
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, 
• zaburzenia odżywiania, 
• choroby związane z nasileniem się lęku.

Istnieje wiele rodzajów leków psychotropowych, a najpowszechniejszą grupą są farmaceutyki przeciwdepresyjne, które stosowane są u pacjentów już od lat 50. XX wieku. W tym miejscu należy jednak zauważyć, że ten typ leków wykorzystywany jest nie tylko do leczenia depresji oraz pozostałych zaburzeń nastroju, ale także innych trudności, np. fobii czy zespołu stresu pourazowego.

Rodzaje leków psychotropowych

W zależności od dolegliwości, na które cierpisz, lekarz może przepisać jeden z poniższych rodzajów leków psychotropowych:

• leki przeciwdepresyjne – stosowane w leczeniu depresji, np. selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), bupropion, selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (SNRI),
• leki przeciwlękowe – wykorzystywane do leczenia zaburzeń lękowych takich jak fobie czy ataki paniki. To głównie beta-blokery,
• stymulanty – proponowane pacjentom cierpiącym na zaburzenia takie jak ADHD; mają działanie uspokajające i poprawiające koncentrację,
• leki przeciwpsychotyczne – leczy się nimi psychozę, ale także inne schorzenia natury psychicznej, np. zaburzenia odżywiania czy depresję,
• stabilizatory nastroju – pomagają ustabilizować emocje, nie dopuszczając do skrajnych wahań nastroju.

Czy leki psychotropowe zastępują psychoterapię? Zdecydowanie nie 

Leki psychotropowe nie powinny być traktowane jako zamiennik psychoterapii, tylko jako dodatek do niej. W wielu przypadkach farmakoterapia w ogóle nie jest potrzebna, ponieważ spotkania z psychoterapeutą są wystarczające – stosowanie leków jest jednak szybsze i dla wielu osób wygodniejsze. Inaczej to wygląda w zaburzeniach takich jak schizofrenia, depresja czy choroba afektywna dwubiegunowa, w przypadku których leki psychotropowe często skutkują znaczącą poprawą stanu pacjenta, zwłaszcza jeśli są stosowane z psychoterapią.

Niestety zdarza się, że psychiatrzy przepisują leki swoim pacjentom, nie proponując im żadnego wsparcia psychologicznego, a także nie zalecają psychoterapii u innego specjalisty. Szczególne znaczenie w tym kontekście ma edukacja psychiatrów, a także zwrócenie uwagi na dobrostan psychiczny ich pacjentów.  

Po jakim czasie działają leki psychotropowe? 

Zwykle efekty działania leków psychotropowych widoczne są po czasie od 2. do 4. tygodni, chociaż w niektórych przypadkach trzeba poczekać nawet 8 tygodni. Dopiero po około 2. miesiącach możliwa jest ocena skuteczności danego farmaceutyku. Szczególne znaczenie ma zadbanie o to, aby pacjent samodzielnie nie rezygnował z farmakoterapii, jeśli nie widzi rezultatów. Dlatego psychiatra powinien podczas wizyty dokładnie opisać działanie leków, a także wskazać na konieczność odczekania na konkretne działanie. 

Czy leki psychotropowe są szkodliwe? Skutki uboczne 

W świadomości społecznej popularne jest przekonanie, że leki psychotropowe są szkodliwe. W rzeczywistości farmaceutyki nowej generacji nie powodują wielu skutków ubocznych, chociaż takie mogą się pojawić. Do tych najczęściej opisywanych w literaturze należą następujące trudności: 

• problemy z koncentracją,
• nudności,
• złe samopoczucie, bóle głowy,
• spadek ciśnienia tętniczego lub jego wzrost (w zależności od rodzaju leku).

W niektórych przypadkach może pojawić się uzależnienie od leków psychotropowych, przy czym dotyczą one szczególnie farmaceutyków z grupy benzodiazepin. Pacjenci mogą obawiać się odstawienia tego typu leków, a więc występuje tutaj uzależnienie typowo psychologiczne. W sytuacji, gdy u danej osoby wystąpią jakiekolwiek skutki uboczne lub uzależnienia, szczególne znaczenie ma zgłoszenie tego problemu swojemu lekarzowi w celu zmiany preparatu.

Każdy pacjent, który przyjmuje leki psychotropowe, powinien zachować ostrożność. Bardzo duże znaczenie ma także unikanie samodzielnego podejmowania decyzji o stosowaniu danych farmaceutyków i korzystanie z tzw. czarnego rynku, bez konsultacji z odpowiednim lekarzem. Zgodnie z dotychczasowymi statystykami, w 2022 roku Polacy wykupili ponad 30 milionów leków psychotropowych, co oznacza wzrost w tym zakresie aż o 20% w stosunku do poprzedniego roku.

Kto może wypisać receptę na leki psychotropowe? 

W zdecydowanej większości przypadków receptę na leki psychotropowe wypisują lekarze psychiatrzy. W sytuacji, gdy pacjent przyjmuje dany farmaceutyk już od dłuższego czasu, może otrzymać receptę także od lekarza POZ, ale tylko po wystawieniu odpowiedniego dokumentu od specjalisty prowadzącego. Psycholog oraz psychoterapeuta nie mają takich uprawnień, ponieważ brak im wykształcenia medycznego.

W Polsce zmieniły się przepisy z zakresu wypisywania recept na leki psychotropowe. Ustawa weszła w życie 2 sierpnia 2023 roku i ma na celu ograniczenie ilości przyjmowania tego typu farmaceutyków przez obywateli. Zmiany mają szczególne znaczenie w kontekście e-recept, wystawianych przez strony internetowe oraz aplikacje. Różnica polega na tym, że nie ma już możliwości wystawienia recepty w kilka minut, bez sprawdzenia historii leczenia pacjenta. 

Bibliografia:

1. Murawiec S., Leki psychotropowe drogą do zrozumienia połączenia między umysłem a mózgiem, Studia Philosophiae Christianae 2010, 46: 87-104. 
2. Uram A., Użytkowanie nierefundowanych leków psychotropowych o działaniu uspokajającym i nasennym oraz przeciwlękowym-analiza recept lekarskich 2013.  
3. Witek M., Mosiołek A., Fakty i mity na temat leków psychotropowych—wiedza studentów kierunków medycznych na temat leków psychotropowych, Psychiatria 2023, 20.