Kiedy stosuje się elektrowstrząsy i czy są one bezpieczne?

W Polsce terapię elektrowstrząsów stosuje się od drugiej połowy XIX w. Wykazuje ona wysoką skuteczność w leczeniu pacjentów cierpiących na zaburzenia depresyjne. Na czym polegają elektrowstrząsy? Kiedy się je stosuje, a kiedy należy ich unikać? 

Co to są elektrowstrząsy? 

Elektrowstrząsy zaliczają się do niefarmakologicznych metod leczenia zaburzeń psychicznych. Decyzję o skierowaniu pacjenta na zabieg podejmuje lekarz psychiatra. Terapia elektrowstrząsów polega na stymulacji elektrycznej ośrodkowego układu nerwowego w celu wywołania krótkiego napadu padaczkowego o kontrolowanym przebiegu. Zabieg jest przeprowadzany pod ścisłą kontrolą medyczną, a pacjent przez cały czas pozostaje podłączony do aparatury pozwalającej na kontrolowanie jego funkcji życiowych. 

Warto wspomnieć, że przeprowadzenie elektrowstrząsów jest uzależnione od przejścia pacjenta przez procedurę kwalifikacyjną. W jej trakcie wykonywane są takie badania, jak: 

• badania laboratoryjne; 
• EKG; 
• EEG; 
• badanie dna oka. 

Pacjent poddawany jest także konsultacji internistycznej, neurologicznej i okulistycznej. 

Na czym polegają elektrowstrząsy? 

Elektrowstrząsy przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym, zwykle 2-3 razy w tygodniu. Jedna seria liczy sobie od 8 do 15 zabiegów. Pojedyncze wyładowanie (w zależności od źródła) może trwać od zaledwie 15 sekund do ponad 30 sekund. Parametry prądu wykorzystywanego są ściśle ustalone i wynoszą do 450 V napięcia oraz do 0,9 A natężenia. Przed zabiegiem należy powstrzymać się od jedzenia przez minimum 12 godzin oraz unikać palenia tytoniu. 

Zasadność stosowania terapii elektrowstrząsami jest tłumaczona zwiększonym wydzielaniem neuroprzekaźników podczas zabiegu. W wyniku wyładowania elektrycznego dochodzi także do pobudzenia komórek Schwanna (komórek glejowych obwodowego układu nerwowego) oraz osi podwzgórze-przysadka. Bariera krew-mózg staje się też bardziej przepuszczalna. 

Jakie są wskazania do elektrowstrząsów? 

W literaturze wskazuje się, że zastosowanie elektrowstrząsów należy rozważać w przypadku: 

• sytuacji, kiedy stosowanie farmakoterapii niesie ze sobą większe ryzyko niż elektrowstrząsy, np. ciężka depresja, psychoza w ciąży; 
• stanów, kiedy istnieje potrzeba uzyskania szybkiej reakcji na leczenie ze względu na stan psychiczny lub somatyczny pacjenta, np. ostra katatonia, ostra mania, depresja psychotyczna, występowanie tendencji samobójczych; 
• kiedy terapia elektrowstrząsami przynosi zadowalające efekty. 

Elektrowstrząsy mogą być stosowane również w przypadku innych zaburzeń psychicznych w zależności od wskazań lekarza. 

Przeciwwskazania do elektrowstrząsów 

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do elektrowstrząsów jest podwyższenie ciśnienia śródczaszkowego u pacjenta. Niemniej jednak należy zachować ostrożność, jeżeli u danej osoby wystąpiły: 

• zawał serca w ciągu ostatnich 3 miesięcy; 
• niewydolność mięśnia sercowego (np. dusznica bolesna); 
• tętniak aorty; 
• niewyrównana cukrzyca; 
• niewyrównana niewydolność nerek; 
• ciężkie zaburzenia metaboliczne; 
• ostry napad jaskry; 
• odklejenie siatkówki; 
• nowotwór wewnątrzczaszkowy. 

Czy elektrowstrząsy są bezpieczne? 

Elektrowstrząsy są z reguły dobrze tolerowane przez pacjentów. Aż w 75% przypadków przechodzą oni terapię bez żadnych powikłań. U 23% osób występują łagodne działania niepożądane takie, jak: 

• ból głowy; 
• łagodne bóle mięśniowe; 
• zaburzenia pamięci; 
• stan łagodnego otępienia po zabiegu. 

Zaburzenia pamięci obejmują zarówno niepamięć wsteczną, jak i niepamięć następczą. Zazwyczaj jednak objaw ten ustępuje samoczynnie do 3 miesięcy po zabiegu. Elektrowstrząsy nie upośledzają codziennego funkcjonowania pacjenta. 

U pozostałych 2% pacjentów stwierdza się objawy niepożądane o silnym nasileniu, w tym 1 na 50 tysięcy przypadków – zagrażające życiu. Bezpośrednią przyczyną śmierci są zwykle zaburzenia ze strony układu sercowo-naczyniowego lub płuc. Wynika to z faktu, że w trakcie zabiegu może dojść do wahań ciśnienia tętniczego, tachykardii, bradykardii oraz zaburzeń oddechowych. 

Czy elektrowstrząsy bolą i ile kosztuje terapia? 

Zabieg elektrowstrząsów jest całkowicie bezbolesny. U pacjenta dochodzi do zwiotczenia mięśniowego, więc nie pojawiają się również niekontrolowane drgawki, które mogłyby prowadzić do uszkodzeń ciała. 

Leczenie elektrowstrząsami prywatnie w Polsce jest możliwe w wybranych placówkach medycznych. Koszt takiej terapii ze znieczuleniem waha się między 400 a 600 zł.  Elektrowstrząsów nie przeprowadza się na życzenie klienta. Musi to wynikać wyraźnie ze wskazania lekarskiego. 

Bibliografia: 

1. Antosik-Wójcińska A. Z. i in., Terapia elektrowstrząsowa — skuteczna i bezpieczna alternatywa dla nieskutecznej farmakoterapii, Psychiatria, Tom 11, nr 3 166-170.
   
2. Smulewicz K. i in., Potencjalne mechanizmy działania i skuteczność terapii elektrowstrząsowej w leczeniu zaburzeń depresyjnych – praca przeglądowa, Journal of Education, Health and Sport 2022;12(11):216-221. eISSN 2391-8306.
   
3. Dąbrowski M. i in., Analiza kliniczna skuteczności i bezpieczeństwa leczenia elektrowstrząsowego, Psychiatria Polska, 2012, tom XLVI, nr 3 345-360.