Erytropoetyna (EPO) jako lek i doping. Co to za hormon?

Erytropoetyna (EPO) jest hormonem peptydowym pobudzającym organizm do wytwarzania czerwonych krwinek odpowiedzialnych za przenoszenie tlenu do tkanek. Jako lek erytropoetynę podaje się przede wszystkim pacjentom z niedokrwistością związaną z przewlekłą chorobą nerek lub nowotworami. Erytropoetyna to także hormon, który jest zaliczany do niedozwolonych środków dopingujących.

Co to jest erytropoetyna?

Erytropoetyna (EPO) jest hormonem odpowiedzialnym za stymulowanie procesu wytwarzania czerwonych krwinek (erytrocytów), które transportują tlen z płuc do tkanek ciała. Nerki produkują i wydzielają erytropoetynę w odpowiedzi na niski poziom tlenu we krwi, utratę krwi lub niedokrwistość. Z nerek EPO trafia do szpiku kostnego, gdzie pobudza proces tworzenia nowych erytrocytów. Zwiększona produkcja hormonu występuje do momentu, gdy ilość tlenu stanie się wystarczająca do zaspokojenia potrzeb organizmu.

Na schemacie przedstawiono proces powstawania i działanie erytropoetyny.

Wskazania do wykonania badania erytropoetyny

Wskazaniami do przeprowadzenia oznaczenia poziomu erytropoetyny we krwi są:

• anemia – badanie EPO może pomóc w rozpoznaniu przyczyny niedokrwistości,
• wynik badania czerwonych krwinek (RBC) powyżej lub poniżej normy,
• niskie stężenie hemoglobiny i hematokrytu we krwi,
• choroby nerek – w celu sprawdzenia, czy nerki mają zdolność do produkcji wystarczającej ilości erytropoetyny,
• podejrzenie choroby szpiku kostnego,
• wyczynowe uprawianie sportów – w celu sprawdzenia, czy zawodnik nie przyjmuje erytropoetyny jako środka dopingującego.

Erytropoetyna, badanie prywatne. Ile kosztuje?

Ile kosztuje erytropoetyna? Badanie możesz wykonać w ramach refundacji NFZ, kiedy otrzymasz skierowanie od lekarza podczas wizyty z Narodowego Funduszu Zdrowia. Prywatnie koszt diagnostyki waha się od 60 do 90 zł w zależności od miasta oraz laboratorium, do którego zechcesz się zgłosić.

Przebieg i powikłania badania stężenia erytropoetyny

Badanie erytropoetyny nie wymaga wcześniejszego przygotowania. Do oznaczenia poziomu hormonu potrzebna jest próbka krwi żylnej. Pobieranie takiego materiału jest rutynowo wykonywane i powszechnie uznawane za bezpieczne. Najczęściej pojawiającymi się skutkami ubocznymi badania EPO są zmiany miejscowe, takie jak obrzęk albo niewielki krwiak w miejscu wkłucia.

Erytropoetyna. Wynik, który powinien cię zaniepokoić

Nadmiar erytropoetyny we krwi w wielu przypadkach spowodowany jest przewlekłym niedoborem tlenu w organizmie (np. związanym z treningiem wysokogórskim lub chorobami serca). U osoby z anemią podwyższone stężenie EPO może świadczyć o tym, że przyczyną niedokrwistości są niedobory składników odżywczych (żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego) albo choroba szpiku kostnego. Taki wynik wskazuje również niekiedy na obecność łagodnego lub złośliwego nowotworu.

Niskie stężenie erytropoetyny obserwuje się przede wszystkim u pacjentów z chorobami nerek, u których produkcja hormonu nie wystarcza na potrzeby organizmu. Poniżej została przedstawiona norma EPO u dorosłego człowieka w jednostkach aktywności substancji biologicznie czynnych oraz w mikrogramach na mililitr.

Erytropoetyna. Lek

W leczeniu pacjentów wykorzystuje się syntetyczną formę hormonu – erytropoetynę rekombinowaną. Jest ona stosowana w przypadku:

• niedokrwistości – u chorych z niektórymi nowotworami, u osób zakażonych wirusem HIV, u pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek,
• przygotowywania do operacji chirurgicznej przebiegającej z przetoczeniem własnej krwi (podanie erytropoetyny powoduje zwiększenie ilości krwi, którą można pobrać przed zabiegiem i przetoczyć w trakcie operacji),
• niskiej masy urodzeniowej (750-1500 g) u dziecka.

Skutki uboczne przyjmowania erytropoetyny

Stosowanie erytropoetyny rekombinowanej może wiązać się z wystąpieniem skutków ubocznych. U chorych przyjmujących lek często dochodzi do obniżenia stężenia żelaza we krwi. Z tego powodu w trakcie terapii EPO pacjenci zwykle suplementują ten składnik mineralny. Oprócz tego u niektórych pacjentów występują:

• wzrost ciśnienia krwi,
• bóle głowy,
• nudności,
• zmiany skórne,
• reakcje alergiczne.

Rzadko (u 1 na 10 000 osób) po zastosowaniu leku rozwijają się objawy grypopodobne. Poza tym tego mogą pojawić się groźne działania niepożądane w postaci zakrzepicy lub zatorowości płucnej.

Ile kosztuje erytropoetyna? Cena terapii rekombinowanej jest refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), jeżeli leczenie dotyczy pacjentów ze wskazaniami do otrzymywania leku.

Erytropoetyna a doping

Erytropoetyna jest jednym z najczęściej stosowanych przez sportowców środków dopingujących. Jej przyjmowanie skutkuje zwiększeniem pojemności tlenowej krwi – powoduje, że rośnie ilość tlenu transportowanego przez krew do mięśni. Poprawia to wytrzymałość tlenową organizmu, co nielegalnie wykorzystują niektóre osoby trenujące sporty wymagające dużej wydolności aerobowej (m.in. kolarstwo, bieganie, wioślarstwo, narciarstwo).

Negatywne aspekty związane ze stosowaniem dopingu w postaci erytropoetyny nie kończą się na aspektach prawnych i etycznych – wykazano także związek między zażywaniem przez sportowców tego hormonu i przedwczesnymi zgonami. Jak pokazują badania, przyjmowanie EPO przez osoby trenujące wyczynowo zwiększa ryzyko:

• nadciśnienia tętniczego,
• kardiomiopatii (dysfunkcji mięśnia sercowego),
• ostrego zawału serca.

Bibliografia:

1. https://labtestsonline.org.uk/tests/erythropoietin-epo [dostęp 08.10.2024].
2. https://my.clevelandclinic.org/health/articles/14573-erythropoietin [dostęp 08.10.2024].
3. https://www.usada.org/spirit-of-sport/education/blood-doping-epo-faq/ [dostęp 08.10.2024].
4. Majdan A., Erytropoetyna w leczeniu niedokrwistości w przebiegu nowotworów złośliwych – czy ewentualne korzyści przewyższają ryzyko?, Onkologia i Radioterapia 2017, 3 (41): 053-061.
5. Schoener B., Borger J., Erythropoitein Stimulating Agents, StatPearls 2024.

Aktualizacja treści: inż. Agata Domagała.