Faza lutealna – na czym polega, jakie jest jej znaczenie? 

Na cykl menstruacyjny składają się z trzy fazy: folikularna, która rozpoczyna się wraz z pierwszym dniem krwawienia miesiączkowego, owulacja, podczas której może dojść do zapłodnienia oraz lutealna, poprzedzająca menstruację. W ostatniej z wymienionych faz organizm przygotowuje się do przyjęcia przez endometrium zapłodnionej komórki jajowej albo do kolejnej miesiączki, jeśli do ciąży jednak nie dojdzie.

Czym jest faza lutealna cyklu miesiączkowego? 

Faza lutealna bywa też nazywana fazą ciałka żółtego. Nie bez powodu. Na tym etapie z pęcherzyka Graffa (już po uwolnieniu komórki jajowej w fazie owulacji) wykształca się ciałko żółte. Jego rolą jest czasowe wydzielanie progesteronu po to, aby w razie zapłodnienia mogło dojść do zagnieżdżenia się komórki jajowej w endometrium, czyli błonie śluzowej jamy macicy. 

Jeśli natomiast do zapłodnienia nie dojdzie, wówczas ciałko żółte zaniknie, a organizm złuszczy pogrubione endometrium w czasie krwawienia miesiączkowego rozpoczynającego nowy cykl menstruacyjny. Faza lutealna występuję więc u każdej kobiety regularnie i prawidłowo miesiączkującej, bez względu na to, czy dojdzie do zapłodnienia.

Do jakich przemian hormonalnych dochodzi w fazie lutealnej? 

W fazie lutealnej dochodzi do szeregu przemian hormonalnych. Zaprezentowane zostały one w poniższej tabeli. Dla porównania przytoczone zostały również zakresy norm dla hormonów w fazie folikularnej i owulacji, które poprzedzają fazę lutealną:

Na podstawie zaprezentowanych danych widać wyraźnie gwałtowny wzrost progesteronu w ostatniej fazie cyklu. To właśnie efekt wytwarzania hormonu przez ciałko żółte. Uwalnia ono też nieco estrogenów. Natomiast poziom hormonu luteinizującego i folikulotropowego utrzymuje się na zbliżonym poziomie (proporcja bliska 1:1). Zmieni się to dopiero w okresie okołomenopauzalnym.

Jaka jest długość fazy lutealnej? 

Faza lutealna trwa około dwóch tygodni. Jest to jednak wartość uśredniona dla modelowej długości cyklu miesiączkowego, trwającego 28 dni. Z założenia owulacja wypada tu w połowie cyklu (14 dni przed kolejnym krwawieniem), dlatego przyjmuje się, że faza lutealna trwa od 15. do 28. dnia cyklu. 

Jednak cykle trwające 28 dni występują u zaledwie 15 proc. kobiet! U pozostałych 85 proc. mają one długość od 21 do 35 dni. To przekłada się na krótszą bądź dłuższą fazę lutealną. Warto mieć też na uwadze, że wiele kobiet ma nieregularne cykle miesiączkowe. Wówczas faza lutealna (i pozostałe fazy również) będą mieć różną długość w zależności od czasu trwania całego cyklu.

O czym świadczy zbyt długa lub za krótka faza lutealna? 

Zbyt krotka lub nadmiernie długa faza lutealna to najczęściej efekt zaburzeń hormonalnych. Te mogą natomiast wynikać ze zbliżającej się menopauzy albo mieć związek z: 

• niewydolnością osi jajniki-podwzgórze-przysadka, warunkującej homeostazę hormonalną, 
• zaburzeniami czynności osi jajniki-podwzgórze-przysadka (także zwianymi z podwyższonym wydzielaniem prolaktyny), 
• niewydolnością jajników, 
• PCOS (zespołem policystycznych jajników), 
• wadami macicy, 
• uszkodzeniami macicy, 
• guzami wydzielającymi prolaktynę, które lokalizują się w przysadce mózgowej lub podwzgórzu, 
• guzami pozapalnymi i pourazowymi, lokalizującymi się w przysadce mózgowej lub podwzgórzu. 

Zaburzenia cyklu miesiączkowego i tym samym zmiana długości poszczególnych jego faz mogą wynikać także z silnego i długotrwałego stresu, przemęczenia oraz intensywnego (czy wręcz na granicy wydolność organizmu) wysiłku fizycznego. To efekt oddziaływania kortyzolu (wydzielanego przez nadnercze) i prolaktyny (wydzielanej przez przysadkę mózgową) na oś podwzgórze-przysadka-jajniki. 

Zmianami długości trwania fazy lutealnej mogą objawiać się także zaburzenia odżywiania. Taki symptom bywa ich powikłaniem. Przy stosowaniu restrykcyjnych diet, czy wręcz głodzeniu się, miesiączki mogą się bardzo wydłużyć albo całkowicie ustąpić.

Jakie są objawy fazy lutealnej? 

Faza lutealna dla wielu kobiet wiąże się z dyskomfortem. To efekt zachodzących w organizmie przemian hormonalnych, które odpowiadają za tzw. zespół napięcia przedmiesiączkowego odczuwanego przez około 20 proc. kobiet (według niektórych danych nawet 40 proc.) w wieku 25-35 lat. 

W fazie lutealnej wzrasta ciepłota ciała. O ile w fazie folikularnej i owulacji temperatura oscyluje wokół normy 36,5 st. Celsjusza, o tyle w fazie lutealnej wzrasta o 0,4-0,8 st. Celsjusza. Może więc wynieść nawet do 37 st. Celsjusza. To całkowicie naturalne zjawisko. Poza podwyższoną ciepłotą ciała, mogą wystąpić objawy fizyczne i psychiczne, takie jak: 

• przygnębienie, 
• nerwowość, 
• niepokój, 
• zmienność nastrojów, 
• zmęczenie, 
• zaburzenia koncentracji, 
• spadek libido, 
• zaburzenia snu, 
• napięcie i bolesność piersi (w tym sutków), 
• wzdęcia i zaparcia, 
• obrzęki nóg, 
• bóle i zawroty głowy, 
• wzmożony apetyt. 

Wszystkie objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego ustępują wraz z krwawieniem miesiączkowym (w pierwszych trzech dniach).  

Bibliografia: 

1. https://pan.pl/odkryto-nowy-czynnik-wspierajacy-cialko-zolte/ [dostęp 22.01.2024]. 
2. Kanadys K., Lewicka M., Subiektywna ocena wiedzy młodzieży licealnej w zakresie fizjologii cyklu miesiączkowego kobiety, Problemy Pielęgniarstwa 2010, nr 18 (3), s. 292-298. 
3. Mierzwicka A., Zaburzenia miesiączkowania, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. 
4. Wilamowska A., Zespół napięcia przedmiesiączkowego – większe ryzyko objawów menopauzalnych, Przegląd Menopauzalny 2006, nr 6, s. s. 116-119.