Fetysze – czym są, kiedy fetysz staje się niezdrowy?

Podczas gdy termin fetysz stał się dość powszechny, zrozumienie tego, co stanowi fetysz i kiedy staje się on uciążliwy dla osoby, nadal może stanowić problem. Fetysz jest zaburzeniem tylko wtedy, gdy fiksacja zakłóca czyjeś życie lub powoduje niepotrzebne cierpienie fetyszysty lub osób wokół niego. 

Definicja fetyszu

Fetysz seksualny lub erotyczny można zdefiniować jako skrajną obsesję seksualną na obiekcie, części ciała lub danym zachowaniu. Obiekt fiksacji nazywany jest fetyszem, a osoba z fetyszem jest fetyszystą.

Fetysze mają bardzo różne oblicza, od fetyszu stóp po zamiłowanie do skóry, gumy lub niektórych aspektów praktyk BDSM. Jednak nie tyle treść fetyszu powinna być powodem do niepokoju; problem powstaje wtedy, gdy fetysz przejmuje życie danej osoby i wpływa na jej relacje.

Czy fetyszyzm jest zaburzeniem?

Kiedy fetysz wkracza na terytorium rozpoznawalnego zaburzenia psychicznego? Aby zrozumieć to pytanie, warto przyjrzeć się najpierw kryteriom diagnostycznym zaburzeń fetyszystycznych zgodnie z Diagnostycznym i statystycznym podręcznikiem zaburzeń psychicznych (DSM-5).

DSM-5 wymienia trzy kryteria tego zaburzenia, które zalicza się do kategorii zaburzeń parafilnych (inne w tej kategorii to zaburzenia związane z podglądaniem i ekshibicjonizmem).

• Pierwsze kryterium: w ciągu sześciu miesięcy osoba doświadczała popędów seksualnych, które koncentrowały się na części ciała innej niż genitalna lub na obiekcie nieożywionym. Musi to objawiać się fantazjami lub zachowaniami seksualnymi.
• Drugie kryterium: fantazje lub zachowania związane z fetyszem spowodowały znaczny niepokój lub osłabiły zdolność do codziennego życia.
• Trzecie kryterium: obiekt fetyszu nie może być ubraniem, które ubiera pacjent i nie może być urządzeniem stymulującym, takim jak wibrator. A więc uczucie chęci przebrania się w damskie ubrania lub użycia wibratora nie są fetyszem.

Tak więc, aby fetysz mógł zostać uznany za zaburzenie, musi w jakiś sposób powodować znaczne cierpienie i musi trwać co najmniej sześć miesięcy. Z drugiej strony, jeśli te kryteria nie są spełnione, wtedy fetyszów nie uznaje się za zaburzenie.

Przykłady obiektów fetyszowych

Istnieje wiele powszechnych lub mniej powszechnych fetyszy, na przykład:

• seksualne zainteresowanie jedynie modyfikacjami ciała, takimi jak tatuaże lub kolczyki,
• zainteresowanie seksualne tylko określonymi elementami garderoby, takimi jak pończochy, spódnice lub bielizna,
• zainteresowanie obuwiem lub określonymi rodzajami butów,
• zainteresowanie seksualne tylko niektórymi częściami ciała, takimi jak stopy (np. klasyczny fetysz stóp lub podofilia), nogi, usta, paznokcie itp.,
• zainteresowanie włosami,
• fetysze związane z mniej powszechnymi przedmiotami, takimi jak stetoskopy, smoczki lub pieluchy,
• urofilia lub seksualne zainteresowanie czynnościami związanymi z oddawaniem moczu,
• nekrofilia czyli fetysz martwych ciał,
• koprofilia lub skatofilia, seksualne zainteresowanie czynnościami z kałem,
• laktofilia czyli fetysz związany z piersiami w okresie laktacji,
• menofilia lub seksualne zainteresowanie czynnościami związanymi z krwią menstruacyjną.

Teorie na temat przyczyn fetyszyzmu

Nie przeprowadzono wielu badań na temat fetyszu, a te, które zostały przeprowadzone, to głównie studia konkretnych przypadków. Istnieje jednak kilka teorii, które zostały wysunięte na temat przyczyn fetyszyzmu.

Francuski psycholog Alfred Binet był pierwszym, który użył terminu fetysz w kontekście erotycznym w 1887 r. W tamtym czasie podejrzewano, że za fetysze odpowiadały podniecające doświadczenia z przedmiotem w dzieciństwie. Badania wykazały, że możliwe jest uwarunkowanie mężczyzn, aby byli podnieceni przedmiotami takimi jak buty, co sugeruje, że fetysz jest procesem wyuczonym.

Biorąc pod uwagę, że fetysze są rzadkie u kobiet, sugeruje to również, że może istnieć jakiś wyjątkowy czynnik w zakresie biologicznych różnic między mężczyznami i kobietami. Jednakże do tej pory nie ustalono, co dokładnie odpowiada za powstawanie fetyszu.

Leczenie fetyszyzmu

Kiedy fetysz jest zaburzeniem, może prowadzić do nielegalnej działalności, utraty zainteresowania zwykłymi czynnościami seksualnymi i nawiązywania złych relacji. W takich przypadkach uzasadnione jest leczenie fetyszu, aby zmniejszyć zależność niego i jednocześnie zwiększyć zainteresowanie akceptowalnymi bodźcami.

W przypadku fetyszy można zastosować metody terapii poznawczo-behawioralnej, takie jak terapia awersyjna, regeneracja i ukryte warunkowanie.

• W terapii awersyjnej, myśli o fetyszu są łączone z bodźcem awersyjnym, takim jak wstrząs elektryczny.
• Podczas ukrytego warunkowania osoba fantazjuje o fetyszu, a następnie wyobraża sobie negatywne skutki, takie jak wejście całej rodziny, gdy są zaangażowani w fetysz. Jednak to tylko jeden przykład; negatywny wynik byłby różny w zależności od tego, co dana osoba uważa za najbardziej negatywne i/lub upokarzające.
• Podczas regeneracji orgazmu osoba jest proszona o zmianę myśli na temat fetyszu na coś bardziej akceptowalnego (na przykład partnera) tuż przed orgazmem. Uważa się, że wzmocni to akceptowalne zainteresowanie seksualne.

Leki takie jak antyandrogeny (obniżające popęd seksualny) i selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) (poprawiające nastrój) mogą być stosowane w przypadku zaburzeń fetyszowych.

Źródła:

1. Steele, Valerie (1995). Fetish: Fashion, Sex, and Power. Oxford University Press;
2. Bass, Alan (2018). Fetishism, Psychoanalysis, and Philosophy: The Iridescent Thing. London: Routledge;
3. Love, Brenda (1994). The Encyclopedia of Unusual Sex Practices. Barricade Books.