Fizjoterapia oddechowa – wskazania i cele rehabilitacji

Fizjoterapia oddechowa jest stosowana u osób cierpiących na przewlekle choroby układu oddechowego i inne stany zdrowotne przyczyniające się do pogorszenia funkcji oddechowych. Pacjenci poddawani są specjalistycznemu treningowi, który jest oparty na ćwiczeniach oddechowych dopasowanych do ich wieku i stanu klinicznego.

Wskazania do fizjoterapii oddechowej

Fizjoterapia oddechowa, nazywana też fizjoterapią klatki piersiowej to dziedzina fizjoterapii, w której działania lecznicze ukierunkowane są na pacjentów ze schorzeniami dróg oddechowych i płuc, w tym: przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP), mukowiscydozą, astmą oskrzelową, rozstrzeniami oskrzeli, śródmiąższowymi chorobami płuc i nowotworami płuc, zarostowym zapaleniu oskrzelików oraz COVID-19. Ponadto stosuje się ją u chorych z:

• zaburzeniami czynnościowymi i nieprawidłowościami w budowie anatomicznej klatki piersiowej (kyfoskolioza),
• zespołem obturacyjnego bezdechu sennego,
• chorobami nerwowo-mięśniowymi (choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane),
• urazami rdzenia kręgowego,
• otyłością,
• po zabiegach operacyjnych, w tym po operacji torachochirurgicznej.

Cele fizjoterapii układu oddechowego

Głównym celem fizjoterapii oddechowej jest poprawa wydolności fizycznej, która umożliwia wzrost tolerancji duszności. Rehabilitacja pulmonologiczna powinna stanowić stały element terapii chorób układu oddechowego. Dzięki niej możliwe jest zmniejszenie nasilenia objawów takich jak: duszność, męczliwość, kaszel i niska tolerancja wysiłku oraz zapobieganie powikłaniom wynikających z niedostatecznej wentylacji płuc. Nie we wszystkich schorzeniach możliwy jest powrót do pełnej sprawności fizycznej, ale fizjoterapia klatki piersiowej daje szanse na spowolnienie rozwoju choroby i zapobieganie jej negatywnym skutkom.

Stosując trening oddechowy chory zwiększa ruchomość klatki piersiowej i przepony oraz uczy się kontroli oddechu. Ćwiczenia prowadzą do wzrostu siły mięśni oddechowych, zapobiegają powstawaniu zaników mięśniowych i pozwalają na uruchomienie pacjenta. Wykazano, iż fizjoterapia oddechowa poprawia nie tylko stan fizyczny chorego, ale i korzystnie wpływać na stan psychiczny chorych, zmniejszając poziom lęku.

Fizjoterapia oddechowa u dzieci

Fizjoterapia oddechowa u dzieci prowadzona jest na oddziałach pediatrycznych u pacjentów z zapaleniem płuc i oskrzeli oraz mukowiscydozą. Jej celem jest usunięcie z dróg oddechowych zalegającej wydzieliny, której małe dzieci nie potrafią jeszcze odkrztuszać. W terapii wykorzystuje się inhalacje oraz przeprowadza drenaże oskrzeli. Rehabilitację pulmonologiczną zaleca się również  dzieciom z dystrofią mięśniową. Odpowiednio dobrane ćwiczenia oddechowe poprawiają elastyczność mięśni oddechowych, wspierają prawidłowy rozwój klatki piersiowej i sprzyjają utrzymaniu prawidłowej postawy ciała.

Ćwiczenia oddechowe – fizjoterapia

Podczas rehabilitacji wykonuje się:

• trening siłowy, na który składają się ćwiczenia oddechowe z oporem wykonywane przy użyciu ciężarków i taśm,
• trening mięśni oddechowych, w tym ćwiczenia rozluźniające i nauka oddychania przeponowego,
• ćwiczenia kończyn górnych, które zwiększają wydolność aerobową,
• toaletę drzewa oskrzelowego osiąganą poprzez drenaż ułożeniowy oraz drenaż autogeniczny.

W fizjoterapii oddechowej niezwykle ważne jest nauka prawidłowego wzorca oddechowego. Wyróżnia się trzy tory oddechowe: tor piersiowy (górnożebrowy tor oddechowy) – występuje najczęściej u kobiet, polega na poszerzeniu górnej części klatki piersiowej podczas wdechu oraz uniesieniu ramion i łopatek; tor dolny (dolnożebrowy tor oddechowy) – tor przeponowy, charakterystyczny dla mężczyzn, w którym podczas wdechu poszerza się dolna część klatki piersiowej i brzucha oraz tor mieszany – prowadzi do równomiernego poszerzenia całej klatki piersiowej i brzucha, a we wdechu uczestniczy przepona. Optymalnym sposobem oddychania jest oddychanie z użyciem przepony, której praca wpływa na napięcie mięśni brzucha oraz drenaż limfy.

Ćwiczenia oddechowe – przykłady dla dorosłych i dzieci

Ćwiczenia oddechowe powinny być dobrane indywidualnie i wykonywane pod okiem fizjoterapeuty, który odpowiednio poinstruuje pacjenta. Gimnastykę oddechową można potem kontynuować w warunkach domowych. Oto kilka przykładów pomocnych ćwiczeń:

1. Zrób długi i głęboki wdech, a następnie wypuszczaj powietrze przerywanym wydechem.
2. Ułóż usta w dziubek, weź głęboki wdech nosem odliczając do dwóch, a następnie wypuszczaj powietrze ustami odliczając do czterech.
3. Usiądź na krześle, wyprostuj plecy i luźno opuść ręce wzdłuż ciała. Unieś ręce robiąc głęboki wdech nosem, a następnie powoli opuść ręce z jednoczesnym długim, głębokim wydechem ustami.
4. W tej samej pozycji unieś barki wraz ze wdechem nosem i opuść je wydychając powietrze ustami.
5. Połóż się na plecach, ugnij kończyny dolne w stawach kolanowych i biodrowych, stopy oprzyj na podłodze, a dłonie ułóż na brzuchu. Zrób wdech nosem z jednoczesnym uniesieniem brzucha do góry, a następnie długi wydech przymkniętymi ustami i jednoczesnym opadaniem brzucha.

Bibliografia:

1. A. E. Holland, C. J. Hill, A. Y. Jones, and C. F. McDonald, Breathing exercises for chronic obstructive pulmonary disease, Cochrane Database Syst. Rev., no. 10, Oct. 2012.
2. Rosławski A., Skolimowski T., Technika wykonywania ćwiczeń leczniczych, PZWL, Warszawa 2014.