Fosfataza zasadowa – jakie badanie, interpretacja wyniku. Jakie badania jeszcze wykonać?

Fosfataza zasadowa, inaczej określana mianem fosfatazy alkalicznej, jest enzymem rozpowszechnionym w tkankach organizmu. W szczególności na uwagę zwraca frakcja wątrobowa, nerkowa czy jelitowa fosfatazy zasadowej, ponieważ w tych narządach wykazuje ona największą aktywności. Poziom fosfatazy zasadowej określa się na podstawie badania próbki krwi, która powinna zostać pobrana na czczo. Nie ma przeciwwskazań do wykonania danego badania, jednak należy wcześniej skonsultować się z lekarzem celem doboru optymalnego zestawu badań laboratoryjnych.

Normy i interpretacja wyniku fosfatazy zasadowej

Każde laboratorium analityczne określa normy dla danego parametru laboratoryjnego. Normy te są uwzględniane przy wydawanych wynikach. Dlatego chcąc określić czy poziom fosfatazy zasadowej jest prawidłowy czy też nie, należy przede wszystkim odnieść wynik do norm podanych przez laboratorium.  

Ogólnie przyjętą normą dla poziomu aktywności fosfatazy alkalicznej jest wartość <270U/l. Zarówno zbyt niski, ja i zbyt wysoki poziom fosfatazy zasadowej może świadczyć o poważnej chorobie. Należy jednak interpretować poziom fosfatazy alkalicznej jako składową szerszego panelu badań laboratoryjnych, oczywiście w korelacji ze stanem klinicznym chorego. Sam, pojedynczy wynik fosfatazy alkalicznej, nie jest bowiem swoisty dla pojedynczej jednostki chorobowej.

Przyczyny zwiększonej aktywności fosfatazy zasadowej

Wzrost poziomu aktywności fosfatazy zasadowej obserwuje się przy uszkodzeniu narządów wykazujących największą jej aktywność. Podstawową grupą chorób w przypadku których dochodzi do wzrostu poziomu fosfatazy zasadowej są schorzenia wątroby i dróg żółciowych. Zdarza się jednak, że wysoki poziom fosfatazy alkalicznej jest fizjologiczny. Dotyczy to trzeciego trymestru ciąży, kiedy to łożysko wydziela znaczne ilości tego enzymu. 

Przyczyny patologicznego wzrostu poziomu fosfatazy zasadowej: 

• żółtaczka mechaniczna – polega na zablokowaniu dróg żółciowych przez złóg lub przez nowotwór. W przebiegu kamicy przewodowej, czyli obecności złogu w drogach żółciowych, głównym objawem jest ból brzucha, a następnie zażółcenie powłok skórnych w wyniku wzrostu poziomu bilirubiny. Blokada dróg żółciowych może nastąpić również przez naciek nowotworowy, choć w tym przypadku najczęściej mamy do czynienia z żółtaczką przebiegającą bez dolegliwości bólowych;  

• zapalenie pęcherzyka i dróg żółciowych – jest to stan zapalny pęcherzyka żółciowego wynikający z upośledzenia odpływu żółci z pęcherzyka żółciowego. Podobnie jak wyżej, może wynikać z zablokowania dróg żółciowych czy ujścia pęcherzyka przez złogi. Może też być konsekwencją nacieku nowotworowego;  
• stłuszczenie i marskość wątroby – to uszkodzenie komórek wątrobowych na tle alkoholowym lub niealkoholowym. Marskość jest procesem nieodwracalnym doprowadzającym do wystąpienia powikłań w postaci wodobrzusza, żółtaczki czy małopłytkowości;  
• uszkodzenia kości - aktywność frakcji kostnej fosfatazy zasadowej zwiększa się istotnie przy uszkodzeniach kośćca na tle złamań, nowotworów kości czy przerzutów do kości, a także zmian osteomalacyjnych w przebiegu krzywicy czy osteoporozy; 
• uszkodzenie mięśnia sercowego – poziom fosfatazy alkalicznej może wzrosnąć w przebiegu zaostrzeń niewydolności serca czy wystąpienia ostrych zespołów wieńcowych;  
• schorzenia układu pokarmowego takie jak nieswoiste choroby zapalne jelit, ostre choroby trzustki bądź nowotwory przewodu pokarmowego.

Przyczyny zbyt niskiego poziomu fosfatazy alkalicznej we krwi

Poziom fosfatazy alkalicznej może być zbyt niski jak na normy indywidualnie ustalane w laboratorium analitycznym. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku ciężkiego niedożywienia, niedoborów białkowych, czy u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną bądź hormonalną terapię zastępczą. 

Jedną z jednostek chorobowych, w których obserwuje się niski poziom fosfatazy zasadowej jest choroba Wilsona.  Jest to choroba uwarunkowana genetycznie, polegająca na upośledzeniu transportu miedzi. W wyniku tej patologii dochodzi do nieprawidłowego gromadzenia się miedzi w wątrobie, mózgu czy rogówce. 

Źródło:  

1. L. Hyla-Klekot, F. Kokot, S. Kokot, Badania laboratoryjne. Zakres norm i interpretacja, PZWL, Warszawa 2022