Fuga dysocjacyjna – jak się objawia? Przykłady fugi dysocjacyjnej

Pod wpływem traumatycznych przeżyć ludzki mózg nie zawsze reaguje w przewidywalny sposób. Jednym z zaburzeń natury psychologicznej, będących skutkiem silnego stresu i niemożności radzenia sobie z nim, jest tzw. fuga dysocjacyjna. Jak rozpoznać fugę dysocjacyjną i czym różni się ona od poriomanii? 

Na czym polega fuga dysocjacyjna? 

Mianem fugi dysocjacyjnej (ang. dyssociative fugue, fugue state, psychogenic fugue) określa się stan umysłu towarzyszący silnym i negatywnym przeżyciom psychicznym, w których następstwie osoba porzuca swoje dotychczasowe życie (zarówno prywatne, jak i zawodowe) i udaje się w podróż o przypadkowo wybranym kierunku. Nagłe opuszczenie miejsca pracy lub zamieszkania wiąże się z częściową albo całkowitą niepamięcią dotyczącą przeszłości oraz zaburzeniami poczucia tożsamości.  

Oznacza to, że osoba z fugą dysocjacyjną zapomina, kim jest lub też żywi przekonanie, że stała się kimś zupełnie innym niż była dotychczas. Przypuszcza się, że omawiany stan to podświadoma reakcja na spotkanie ze stresem przekraczającym możliwości adaptacji. Jakie zdarzenia mogą wywołać fugę dysocjacyjną? Przykładami silnie traumatycznych wydarzeń są np.: 

• tortury fizyczne,  
• przemoc psychiczna,  
• uczestnictwo w katastrofie, w wyniku której śmierć ponosi wiele osób, jak wypadek kolejowy albo też atak terrorystyczny. 

Fuga dysocjacyjna utrzymuje się zwykle kilka godzin lub dni, rzadziej dłużej. Po tym czasie pacjent przypomina sobie swoją tożsamość, choć nie może przywołać zdarzeń z okresu jej trwania. Co ciekawe, choć kierunek podróży jest przypadkowy, wypowiedzi danej osoby pozostają spójne, więc rozmowa z nią nie sugeruje problemów natury psychicznej.  

Statystycznie fuga dysocjacyjna dotyczy około 0,2% populacji ogólnej, stanowi więc przypadłość rzadką. Nie należy jej mylić z poriomanią, która polega na skłonności do ciągłej wędrówki i włóczęgostwa, często w celu uniknięcia wyimaginowanych konfliktów zawodowych lub prywatnych. 

Przykłady i przypadki fugi dysocjacyjnej 

Jako przykład pacjentki z fugą dysocjacyjną można podać przypadek Shirley Ardell Mason, amerykańskiej nauczycielki sztuki, która wielokrotnie zmieniała miejsce zamieszkania i wykonywaną pracę, nie pamiętając o tym, co działo się wcześniej. Na podobne zaburzenia cierpiała redaktorka gazety Tacoma News Tribune, Jody Roberts, która zniknęła w 1985 roku i została odnaleziona 12 lat później na Alasce pod zupełnie innym imieniem, Jane Dee Williams. 

Z kolei Jeff Ingram doświadczył zaniku tożsamości aż trzykrotnie. W identyfikacji pomogła policji jego narzeczona po tym, jak zobaczyła Ingrama w telewizji publicznej. W praktyce przypadków takich zaburzeń tożsamości może być znacznie więcej, ale problem w rozpoznaniu często leży w dostrzeżeniu charakterystycznych objawów.  

Łatwo jest pomylić fugę dysocjacyjną z innymi zaburzeniami psychicznymi, a nawet ze zwykłym udawaniem. Psychologowie są zdania, że skłonności do fugi mają osoby z zaburzeniami histrionicznymi. Według klasyfikacji WHO, do stwierdzenia takiego rysu osobowości niezbędne jest ustalenie istnienia co najmniej 3. spośród poniższych kryteriów: 

• teatralność zachowań; 
• płytka uczuciowość; 
• sugestywność; 
• poszukiwanie okazji do „bycia w centrum”; 
• nadmierna koncentracja na atrakcyjności fizycznej. 

Przypuszcza się, że do takich zaburzeń predestynuje nadużywanie substancji psychoaktywnych, uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego czy wychowanie w przemocowym środowisku. 

Jak objawia się fuga dysocjacyjna? 

Z reguły w trakcie fugi osoba dotknięta dolegliwościami nie zdaje sobie sprawy z nieprawidłowości. Niekiedy jednak może pojawić się świadomość utraty pamięci, co skłania chorego do poszukiwania pomocy specjalisty. Po ustąpieniu epizodu zwykle pojawiają się w dużym natężeniu negatywne emocje, jak gniew, wstyd czy zażenowanie. W skrajnych sytuacjach mogą towarzyszyć im myśli samobójcze. 

Według diagnostycznego i statystycznego podręcznika zaburzeń psychicznych DSM w większości przypadków stan psychiczny pacjentów wraca do normy szybko, a u danej osoby zdarza się tylko raz, choć przypadki z praktyki pokazują, że nie jest to prawda. 

Bibliografia: 

1. https://www.mentalhealth.com/library/histrionic-personality-disorder [dostęp 01.08.2024]. 
2. Tomalski T. i in., Rozpoznawanie i różnicowanie zaburzeń dysocjacyjnych – wyzwania w praktyce klinicznej, Czasopismo Psychologiczne 2019, 25, 1, 43-51. 
3. Załuska M. i in., Fuga dysocjacyjna u pacjentki oddziału położniczego – studium przypadku, Psychiatria Polska 2011, tom XLV, numer 4, strony 599-609.