Funkcje poznawcze – co to jest, zaburzenia, trening

Funkcje poznawcze to zbiór umiejętności, które umożliwiają poznawanie rzeczywistości, orientację w przestrzeni, przyswajanie wiedzy i przetwarzanie zdobywanych stale informacji. Kształtowanie funkcji poznawczych to jeden z kluczowych elementów rozwoju człowieka od najmłodszych lat. Jak poprawić funkcje poznawcze? Można wykonywać ćwiczenia funkcji poznawczych, takie jak medytacje czy wizualizacje, a także zadbać o odpowiednią dietę i suplementację.

Co to są funkcje poznawcze?

Funkcje poznawcze to umiejętności, dzięki którym możliwe jest odbieranie, przetwarzania i przechowywanie bodźców docierających z otoczenia. Funkcje poznawcze można skategoryzować jako elementarne oraz złożone funkcje poznawcze. Do elementarnych funkcji poznawczych zaliczamy:

• uwagę,
• pamięć,
• percepcję,
• funkcje wykonawcze.

Pamięć to umiejętność zapisywania, przywoływania i modyfikowania wszelkich bodźców (wzrokowych, słuchowych, dotykowych). Proces zapamiętywania ma każdorazowo inne podłoże fizyczne. Uwaga umożliwia selektywną koncentrację percepcji i myślenia na jednym zjawisku. Percepcja to umiejętność organizacji i interpretacji wrażeń zmysłowych; obejmuje pięć zmysłów: wzrok, słuch, węch, dotyk oraz smak. Z kolei funkcje wykonawcze to zestaw procesów poznawczych niezbędnych do poznawczej kontroli i regulowania zachowania.

W skład złożonych procesów poznawczych wchodzi myślenie oraz język. Myślenie jest ciągłym procesem poznawczym, podczas którego przetwarzane są informacje zakodowane jako spostrzeżenia, wyobrażenia czy pojęcia, symbole, frazy oraz obrazy i dźwięki. Natomiast język umożliwia rozumienie oraz opisywanie otaczającej nas rzeczywistości i może podlegać modyfikacjom przez całe życie.

Rozwój poznawczy u dzieci

Procesy poznawcze u dzieci kształtują się od najwcześniejszych lat życia dziecka. Umożliwiają one nabywanie doświadczeń, uczenie się w odpowiedni sposób reagować na otaczające go bodźce. W rozwoju poznawczym dziecka można wyróżnić następujące etapy:

• okres sensomotoryczny, trwający od momentu urodzenia do ukończenia drugiego roku życia; cechuje się zdobywaniem umiejętności językowych, a także przechodzenia od odruchów do zachowań intencjonalnych;
• okres przedoperacyjny między 2. a 7. rokiem życia, gdy dziecko uczy się przewidywać konsekwencje swoich czynów, nabywa umiejętność odróżniania pozorów od rzeczywistości i doskonali umiejętność przekazywania i odbierania informacji;
• okres operacji konkretnych, przypadający między 7. a 11. rokiem życia i cechujący się umiejętnością logicznego rozwiązywania problemów, a także rozumieniem przyczynowości;
• okres operacji formalnych, trwający od 11. do 12. roku życia; wówczas rozwija się umiejętność myślenia abstrakcyjnego, rozumowaniem dedukcyjnym.

Wspieraniu rozwoju poznawczego dziecka sprzyjają wszelkie zabawy, oglądanie książeczek z obrazkami, a na późniejszym etapie – czytanie książeczek. Doskonale sprawdzają się gry memory, planszówki, puzzle.

Zaburzenia poznawcze – co to jest?

Zaburzenia poznawcze mogą pojawić się wraz z wiekiem, co jest konsekwencją fizjologicznego starzenia się całego organizmu, w tym układu nerwowego. Ale to nie jedyna przyczyna. Zaburzenia funkcji poznawczych mogą być konsekwencją przewlekłego stresu, któremu towarzyszy nadmierne wydzielanie kortyzolu. Także zbyt mała ilość snu może zaburzać funkcje poznawcze. Kolejne możliwe przyczyny pogorszenia zdolności poznawczych to:

• stosowanie leków uspokajających, glikokortykosteroidów czy niektórych leków przeciwbólowych;
• schorzenia psychiczne (depresja, zespoły urojeniowe, choroba afektywna dwubiegunowa);
• choroby neurodegeneracyjne (choroba Alzheimera, choroba Parkinsona);
• urazy głowy;
• udar mózgu;
• nowotwory zlokalizowane w ośrodkowym układzie nerwowym;
• stosowanie alkoholu lub narkotyków;
• niedoczynność tarczycy.

Gdy pojawiają się zaburzenia funkcji poznawczych, objawy mogą być bardzo zróżnicowane. Zaburzenia poznawcze objawiają się problemami z pamięcią, amnezją (całkowitym brakiem pamięci), rozpraszaniem uwagi, iluzjami lub omamami. Możliwe jest występowanie omamów słuchowych, wzrokowych, węchowych, smakowych oraz dotykowych. Kolejne objawy zaburzeń funkcji poznawczych to depersonalizacja lub derealizacja, rozkojarzenie, drobiazgowość, myślenie spowolnione lub gonitwa myśli, a także myślenie nielogiczne.

Trening funkcji poznawczych

Ćwiczenia funkcji poznawczych można wykonywać w każdym wieku. Trening pamięci i innych funkcji poznawczych może być wykonywany samodzielnie w domu. W przypadku osób z poważnymi zaburzeniami funkcji poznawczych, wskazana jest konsultacja w Poradni Zdrowia Psychicznego, gdzie specjalista zdiagnozuje problemy z funkcjami poznawczymi i zaproponuje odpowiedni trening poznawczy.

W celu wspomagania funkcji poznawczych warto zadbać zarówno o regularną aktywność fizyczną, jak i umysłową. Trening umysłu dla seniorów i osób młodszych może obejmować gry memory, łamigłówki, zabawy terenowe z elementami orientacji w przestrzeni, krzyżówki, medytacje, a także interakcje społeczne (np. spotkania ze znajomymi). Ponadto warto zadbać o dietę – powinna ona dostarczać kwasów omega 3, witaminy D, witamin z grupy B, magnezu, cynku oraz potasu.

Bibliografia:

Nęcka E., Trening poznawczy, Smak Słowa, 2018

Gabryelewicz T., Łagodne zaburzenia funkcji poznawczych, Postępy Nauk Medycznych, tom 24, nr 8, 2011