Gastrostomia, czyli o żywieniu dojelitowym. Wskazania i przeciwwskazania, jak powinno przebiegać

Choroby onkologiczne, urazy głowy, długotrwała nieprzytomność – wszystko to uniemożliwia naturalne przyjmowanie pokarmów. W takiej sytuacji zapotrzebowanie organizmu na energię i substancje odżywcze nie zostaje zaspokojone. Aby rozwiązać ten problem, czasowo lub na stałe możliwe jest wykonanie gastrostomii odżywczej. Jak działa sonda PEG i czym różni się od PEJ?

Co to jest gastrostomia PEG?

Gastrostomia PEG (ang. Percutaneous Endoscopic Gastrostomy) jest to zabieg założenia drenu przez powłoki brzuszne do żołądka. Celem jest umożliwienie żywienia dojelitowego. Niekiedy zabieg wykonuje się również po to, by odbarczyć treść żołądkową. 

Sonda żywieniowa może zostać założona na okres od jednego do kilku miesięcy albo na stałe. Przy potrzebie zapewnienia żywienia z pominięciem przełyku przez krótszy czas, a więc od jednego do czterech tygodni, lekarze wprowadzają dren do żołądka lub jelita przez nos.

Obecnie gastrostomię wykonuje się najczęściej metodą endoskopową przy użyciu sondy PEG w znieczuleniu miejscowym. Tylko w nielicznych przypadkach specjaliści sięgają po metody klasyczne (Kadera lub Witzela). Ma to miejsce między innymi wówczas, gdy przełyk jest zmieniony chorobowo i uniemożliwia przeprowadzenie endoskopu.

Wskazania i przeciwwskazania do żywienia przez PEG-a

Wskazaniem do żywienia dojelitowego PEG jest utrudnione lub całkowicie niemożliwe połykanie pokarmów. Ma to miejsce m.in. u pacjentów:

• nieprzytomnych,
• chorych onkologicznie,
• chorych neurologicznie,
• chorych na mukowiscydozę,
• z urazami głowy,
• z zaburzoną motoryką krtani i przełyku.

Metoda PEG jest najbezpieczniejszą ze wszystkich dostępnych, ponieważ zmniejsza ryzyko rozwoju stanów zapalnych i infekcji oraz przypadkowe wypadnięcia sondy. Mimo to przezskórna gastrostomia endoskopowa nie zawsze może być wykonana. Przeciwwskazaniami są przede wszystkim:

• obecność płynu w jamie brzusznej,
• zwężenie przełyku,
• żylaki przełyku,
• resekcje żołądka,
• guzy żołądka,
• hemofilia,
• zapalenie trzustki,
• zapalenie jamy otrzewnej.

Gastrostomia odżywcza (PEG) a jejunostomia odżywcza (PEJ)

Przezskórna endoskopowa gastrostomia (PEG) nie jest tym samym zabiegiem, co przezskórna endoskopowa jejunostomia (PEJ), choć obie metody mają na celu umożliwienie żywienia dojelitowego.

Zakładanie PEG-a polega na wprowadzeniu sondy do żołądka. Natomiast celem metody PEJ jest podawanie środków odżywczych bezpośrednio do jelita cienkiego. O tym, która metoda będzie najodpowiedniejsza dla pacjenta, zawsze decyduje lekarz.

Karmienie przez PEG – jak powinno przebiegać karmienie dojelitowe?

Po wykonaniu gastrostomii PEG żywienie może odbywać się na dwa sposoby: metodą porcji lub ciągłego wlewu. Wybierając pierwszy sposób, substancje odżywcze podaje się przy pomocy specjalnej strzykawki. Przez pierwsze kilkanaście godzin od zabiegu serwuje się małe dawki (ok. 20 ml). Dopiero po tym czasie można je zwiększyć. Ten sposób wykorzystuje się przy żywieniu dojelitowym w warunkach domowych. Druga metoda przewiduje stosowanie ciągłej podaży żywienia dzięki pompie infuzyjnej lub poprzez wykorzystanie wlewu grawitacyjnego. 

W żywieniu przez sondę PEG można stosować zmiksowane produkty diety domowej lub szpitalnej, pamiętając przy tym, by nie stosować produktów wzdymających (np. fasola, kapusta) i zapierających (np. banany, marchew). Znacznie wygodniejsze jest jednak stosowanie diety przemysłowej. Są to gotowe produkty o stałym składzie, dopasowanym do potrzeb żywieniowych osoby chorej. Produkty te są refundowane i można je kupić bezpośrednio u producenta.

Poza wyborem diety ważna jest pozycja podczas karmienia – pacjent powinien znajdować się w pozycji półleżącej pod kątem 45 st. lub siedzącej. Pozwala to zapobiec cofaniu się treści pokarmowej w stronę dróg oddechowych.

Gastrostomia PEG – pielęgnacja

Od momentu założenia sondy do czasu wygojenia nacięcia na skórze konieczne jest codzienne dezynfekowanie miejsca, przez które dren został wprowadzony oraz zmienianie opatrunków. Po mniej więcej dwóch tygodniach, gdy zakończy się gojenie, bardzo ważna jest codzienna i właściwa pielęgnacja. Wówczas nie ma potrzeby stosowania środka dezynfekującego. Wystarczy woda z mydłem. Trzeba pamiętać o tym, by raz na dobę delikatnie obracać drenem wokół własnej osi, co ma zapobiec jego wrośnięciu w ściany żołądka. Przed każdym podaniem substancji odżywczych i po zakończeniu karmienia należy przepłukać sondę 30–40 ml przegotowanej wody w temperaturze 35–37 st. Celsjusza. Po wykonaniu czynności pielęgnacyjnych oraz podaniu pokarmu nie zapomnij o zamknięciu zacisku i korka oraz dokładnym osuszeniu okolic sondy (w tym obszaru pod zewnętrznym dyskiem mocującym).

Jeśli zauważysz niepokojące zmiany na skórze – skontaktuj się z lekarzem. Tylko w ten sposób uchronisz pacjenta z gastrostomią PEG przed groźnymi dla zdrowia i życia konsekwencjami.

Gastrostomia PEG – powikłania pozabiegowe

Założenie PEG-a bardzo rzadko powoduje powikłania stanowiące zagrożenie dla zdrowia. Najczęściej są one konsekwencją niewłaściwej pielęgnacji sondy. Mogą wówczas wystąpić:

• wyciekanie treści żołądkowej,
• odleżyny wokół sondy,
• zapalenie jamy otrzewnej,
• pęknięcie przewodu pokarmowego,
• zapalenie powięzi.

Źródła:

1. D. Bazaliński, B. Barańska, Opieka nad pacjentem z gastrostomią odżywczą, „Medycyna Rodzinna” 2006, nr 2, s. 22–31.
2. M. Kąkol, T. Jastrzębski, Procedura wykonania przezskórnej endoskopowej gastrostomii, „Cancer Surgery” 2011, nr 1, s. 8–18.