Glejak mózgu – objawy, przyczyny, leczenie, rokowania

Glejak mózgu należy do złośliwych nowotworów. Charakterystycznymi jego objawami są: bóle głowy, zaburzenia świadomości, a nawet zmiany osobowości. Leczenie glejaków wiąże się z operacją chirurgiczną, chemioterapią i radioterapią. Rokowania są zależne od stopnia złośliwości guza.

Z glejakami zmagają się zarówno dorośli, jak i dzieci. Guzy bardzo szybko rosną i zajmują okoliczne tkanki. Największe szanse na przeżycie mają pacjenci z guzami I stopnia, u których objawy glejaka mózgu nie są tak uporczywe, jak w zaawansowanych stadiach. Połowa chorych z takimi nowotworami żyje nawet 10 lat od momentu postawienia diagnozy.

Glejak – co to jest?

Glejak to nowotwór tworzący się z tkanki mózgowej, a dokładniej – z komórek glejowych stanowiących zrąb tkanki nerwowej. Powstaje w wyniku mutacji komórek mózgu – astrocytów i oligodendrocytów, które tracą swoją prawidłową funkcję i rozpoczynają niekontrolowany rozrost. Glejaki różnią się od siebie zróżnicowaniem oraz agresywnością. Charakteryzuje je wysoka złośliwość z tendencją do szybkiego wzrostu i nawrotów, co czyni je  trudnymi w leczeniu i niepewnymi, jeśli chodzi o rokowania.

Zaobserwowano, że glejak częściej pojawia się u mężczyzn niż u kobiet. Szczyt zachorowań występuje pomiędzy 45. a 65. rokiem życia. Z glejakami zmagają się nie tylko dorośli. Chorują także maluchy, którym nowotwór odbiera szansę na normalne dzieciństwo. U młodych pacjentów najczęściej pojawia się glejak wrodzony, tzw. rdzeniak. W ostatnich latach obserwuje się zwiększoną zachorowalność na glejaki, przy czym tym najczęściej występującym jest glejak wielopostaciowy.

Rodzaje glejaków

Objawy glejaka są zależne od rodzaju. Guz może powstawać z kilku rodzajów komórek o różnym stopniu złośliwości. Klasyfikacja glejaków została opracowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).  Na jej podstawie glejaki podzielono na:

1. gwiaździaki włosiano-komórkowe i wyściółczaki – guzy o I stopniu złośliwości;
2. wyściółczaki i skąpodrzewiaki o II stopniu złośliwości;
3. gwiaździaki anaplastyczne o III stopniu złośliwości;
4. glejaki wielopostaciowe o IV stopniu złośliwości.

Przebieg choroby jest zależny od stopnia złośliwości i rodzaju guza. Pierwsze objawy glejaka mogą pojawić się od razu lub dopiero po latach.

Glejak wielopostaciowy

Glejak wielopostaciowy, zwany też „glejakiem IV stopnia”, występuje najczęściej i jednocześnie najgorzej rokuje. Niestety, przypadki wyleczenia glejaka wielopostaciowego są bardzo rzadkie (około 5 proc. szansy na 5-letnie przeżycie). Zazwyczaj do zgonu dochodzi w kilka miesięcy po usłyszeniu diagnozy. Glejak wielopostaciowy najczęściej lokalizuje się w płatach czołowym i skroniowym, przez co jego objawy to często: zmiana osobowości, afazja, zaburzenia psychiczne.

Glejak – objawy

Przy glejaku mózgu objawy często są bagatelizowane, ponieważ bóle głowy, wymioty lub nudności mogą być błędnie interpretowane jako symptomy innej, niegroźnej choroby.  Rozpoznanie utrudnia fakt, że niektóre postacie guza rozwijają się latami, zanim pojawią się nieprawidłowości.

Objawy glejaka mózgu u dorosłych i dzieci:

• zawroty głowy,
• ból głowy,
• nudności,
• wymioty,
• senność,
• osłabienie,
• podwójne widzenie,
• napady padaczkowe,
• kłopoty z koncentracją i pamięcią,
• otępienie i dezorientacja.

Napady padaczkowe są najczęstszymi objawami glejaka. Występują głównie przy guzach wolnorosnących, a ich charakter zależy głównie od umiejscowienia guza. Przyczyną większości objawów, które pojawiają się w przebiegu glejaka, jest prawo masy, czyli ucisk na różne struktury znajdującego się w czaszce glejaka. Przyczyną powstawania objawów jest również lokalizacja guza. Bóle głowy, nudności, wymioty, podwójne widzenie i senność wynikają ze zwiększonego ciśnienia w czaszce.

Objawy neurologiczne glejaka ujawniają się, gdy guz jest w zaawansowanym stadium i nacieka na okoliczne tkanki. Mogą to być:

• zaburzenia widzenia,
• zaburzenia funkcji poznawczych,
• nagłe zmiany zachowania,
• utrata zdolności pisania, liczenia albo czytania,
• zaburzenia czucia,
• problemy z równowagą,
• oczopląs,
• drżenia mięśniowe,
• afazja, czyli niezdolność do mówienia (pojawia się często przy glejaku wielopostaciowym).

Jeśli glejak znajduje się w płacie czołowym, zaobserwować będzie można wyraźniej zaburzenia zachowania, natomiast w płatach skroniowych, potylicznych lub ciemieniowych – zaburzenia widzenia. Zaburzenia czucia będą z kolei obecne, gdy nowotwór zlokalizowany będzie w płatach ciemieniowych. Glejak może rosnąć także i w móżdżku, co sprawi, że pojawią się u pacjenta problemy z równowagą, oczopląs oraz drżenia mięśniowe.

Przyczyny glejaka

Etiologia powstania glejaka nie jest do końca znana. Dotychczas poznane czynniki ryzyka wskazują na zwiększoną zachorowalność na glejaka u osób:

• narażonych na promieniowanie jonizujące – np. na testy bomb atomowych i broni nuklearnej; dotyczy to również osób, które przeszły w dzieciństwie radioterapię w okolicach głowy lub szyi, w celu leczenia nowotworów lub mają za sobą profilaktyczne napromienianie cewy nerwowej z powodu białaczki limfoblastycznej;
• mających w rodzinie co najmniej jeden przypadek zachorowania na glejaka – występowanie nowotworu w rodzinie zwiększa co najmniej dwukrotnie ryzyko zachorowania, ale tu mniej niż 5 proc. pacjentów chorych na glejaka ma udowodnione występowanie guza mózgu w rodzinie;
• z niektórymi zespołami genetycznymi, z którymi wiąże się zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwory – np. takimi jak: zespół Cowden, zespół Turcota, zespół Lyncha, zespół Li-Fraumeni oraz nerwiakowłókniakowatość typu I, a także zespół Burkitta.

Nowotwór może być też następstwem guzów wtórnych o mniejszym stopniu złośliwości.  Naukowcy wciąż badają inne możliwe przyczyny powstawania glejaka. Czynnikiem ryzyka może być także zakażenie – pewne gatunki wirusów mogą indukować transformację złośliwą.

Niektóre badania skupiają się nad możliwością wywołania choroby przez nieodpowiednią dietę zawierającą zwiększoną ilość konserwantów, które – przedostając się z krwi do mózgu – mogą przyczyniać się do rozwoju glejaka.

Zwiększone ryzyko zachorowania mają także osoby narażone na długotrwały kontakt z chemikaliami, zatrudnione przy produkcji syntetycznych gum, chlorku poliwinylowego i pracujące w pewnych działach przemysłu petrochemicznego, olejowego i ropo-naftowego.

Negatywny wpływ na tkankę mózgową mogą mieć również takie czynniki, jak narażenie na: promieniowanie z telefonów komórkowych, urazy głowy, aspartam (czyli sztuczny środek słodzący).

Narażenie na pestycydy może mieć również mieć negatywny wpływ na rozwój glejaka, nie jest on jednak jednoznacznie udowodniony.

Wydaje się, że przyczyna powstawania glejaka to współistnienie predyspozycji genetycznych wraz z czynnikami środowiskowymi – tylko mały odsetek zachorowań związany jest z dziedzicznością.

Rokowania przy glejaku

Rokowania przy glejaku mózgu zależy od stopnia zaawansowania nowotworu. Te o niskiej złośliwości, które namnażają się w wolnym tempie, rokują dobrze i istnieje duża szansa na ich wyleczenie. Znacznie gorzej jest przy glejakach złośliwych, zbudowanych z komórek niezróżnicowanych, rozwijających się w szybkim tempie i naciekających na sąsiednie tkanki. W przypadku tych rodzajów glejaków dochodzić może do występowania ognisk martwicy.

Najlepsze rokowania mają chorzy z guzem I i II stopnia złośliwości. Od momentu postawienia diagnozy żyją nawet 5–10 lat. Życie pacjentów z guzami o większej złośliwości można przedłużyć do zaledwie 12 miesięcy, pod warunkiem, że lekarze usuną guza. Z nowotworem nieoperacyjnym IV stopnia żyje się  średnio 3 miesiące. Każdy przypadek należy jednak szczegółowo omówić ze specjalistą.

Objawy glejaka a badania diagnostyczne

Diagnozowanie glejaków jest trudne, ponieważ większość występujących przy nich objawów jest mało charakterystyczna i może być błędnie rozpoznana. Pewność, że to glejak, mogą dać tylko laboratoryjne badania podstawowe i obrazowe. Kluczowym badaniem jest tutaj  tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny.

Leczenie glejaka

Leczenie glejaków jest uwarunkowane wynikami badań. Jeśli guz jest operacyjny, interwencja chirurgiczna jest niezbędna. Podczas operacji dokonuje się całkowitej resekcji guza lub jego większej części. Pacjent po operacji jest poddawany chemioterapii, radioterapii lub immunoterapii. U niektórych osób występują jednak nieoperacyjne glejaki, wówczas rokowania są niepomyślne.

Glejak pnia mózgu

Glejak pnia mózgu to rzadki, ale bardzo agresywny typ nowotworu. Pojawia się najczęściej u dzieci pomiędzy 5-9 rokiem życia. Wynika to z tego, że podziały komórkowe odbywające się w komórkach glejowych mózgu zachodzą najszybciej u młodych ludzi.

Objawy glejaka pnia mózgu u dzieci to:

• bóle i zawroty głowy,
• nudności,
• wymioty,
• problemy z połykaniem,
• zaburzenia świadomości,
• niskie tętno,
• ataki padaczki,
• krztuszenie się,
• tiki nerwowe, np. mruganie jednym okiem,
• asymetryczny uśmiech,
• senność,
• śpiączka.

Rokowania przy tym nowotworze zależą od tego, czy guz jest operacyjny i odgraniczony, czy wręcz przeciwnie – nieoperacyjny i naciekający na inne struktury.

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441874/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2887670/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2994146/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27188790/