Glukagon jako hormon trzustki. Działanie insuliny i glukagonu

Glukagon i insulina to hormony pełniące podstawową funkcję w regulacji poziomu glukozy we krwi. Działanie glukagonu powoduje wzrost poziomu cukru, który może zostać wykorzystany do produkcji energii, a jako lek podaje się go pacjentom z ciężką hipoglikemią (obniżeniem stężenia glukozy we krwi). Kiedy przeprowadza się badanie glukagonu i co mogą oznaczać jego wyniki?

Glukagon. Co to jest?

Glukagon to hormon produkowany przez komórki alfa trzustki. Razem z insuliną odgrywa kluczową rolę w regulacji stężenia glukozy we krwi. Wydzielany jest w reakcji na niski poziom cukru oraz sytuacje, w których zwiększa się zapotrzebowanie na energię (np. podczas wysiłku fizycznego). Kiedy ważny jest glukagon? Działanie tego związku polega przede wszystkim na:

• pobudzaniu wątroby do rozkładu glikogenu, z którego powstaje glukoza potrzebna do wytwarzania energii,
• aktywacji procesu glukoneogenezy, czyli produkcji glukozy z substancji innych niż węglowodany, np. z aminokwasów,
• stymulacji rozkładu znajdującego się w organizmie tłuszczu (triglicerydów) w kwasy tłuszczowe, które mogą być wykorzystane do produkcji energii.

Badanie glukagonu. Kiedy się je przeprowadza?

Badanie stężenia glukagonu we krwi nie jest rutynowo przeprowadzane w przypadku zaburzeń poziomu cukru we krwi, a jego użyteczność w diagnostyce chorób jest dość ograniczona. Częstym wskazaniem do wykonania badania jest podejrzenie występowania lub kontrola wydzielającego glukagon nowotworu (glukagonomy).

Produkcja glukagonu przez guz powoduje podwyższenie stężenia tego hormonu we krwi i w efekcie poziom glukozy także rośnie powyżej normy. Glukagonoma daje symptomy takie jak:

• rozległa wysypka skórna nazywana wędrującym rumieniem nekrotycznym,
• utrata masy ciała,
• anemia.

Wśród innych powodów zlecenia wykonania badania glukagonu wymienić można także występowanie następujących stanów:

• cukrzycy (badanie wykonywane tylko w niektórych przypadkach),
• niedobór hormonu wzrostu u dzieci,
• marskość wątroby,
• niski poziom glukozy we krwi (hipoglikemia),
• zapalenie trzustki,
• nowotwór nadnerczy lub tarczycy.

Na badanie skierować cię może lekarz POZ (podstawowej opieki zdrowotnej) lub specjalista endokrynolog czy onkolog, jeżeli podejrzewany jest nowotwór.

Przebieg badania i norma glukagonu

Do oznaczenia stężenia glukagonu we krwi potrzebna jest próbka krwi żylnej. Warunki przygotowania do badania mogą się różnić w zależności od celu diagnostyki, dlatego należy ustalić je z lekarzem zlecającym test (często na pobranie krwi pacjent powinien przyjść na czczo – wymagana przerwa od ostatniego posiłku to wtedy 8-12 godzin).

Norma stężenia glukagonu we krwi to 50-100 ng/l (wartości referencyjne mogą być nieznacznie inne, zależnie od laboratorium wykonującego oznaczenie). Wyniki zawsze warto skonsultować z lekarzem.

Nieprawidłowe stężenie glukagonu

Podwyższone stężenie glukagonu we krwi obserwuje się:

• u osób głodzących się lub stosujących diety wysokobiałkowe o niskiej zawartości węglowodanów,
• w sytuacji silnego stresu, np. wywołanego urazem,
• u pacjentów z chorobami wątroby,
• w przebiegu zapalenia trzustki,
• u osób z nowotworem wydzielającym glukagon – glukagonomą.

Występowanie niedoboru wydzielania glukagonu zdarza się u pacjentów z cukrzycą typu 1. na skutek zaburzeń reakcji organizmu na niski poziom glukozy we krwi. Ich przyczyna może leżeć np. w uszkodzeniu produkujących hormon komórek lub zbyt dużej podaży insuliny w stosunku do potrzeb.

Innym powodem niedoboru glukagonu jest stan po operacji całkowitego lub częściowego usunięcia trzustki. Spadek poziomu tego hormonu występuje również u osób, u których w ostatnim czasie zmniejszyła się masa ciała oraz u noworodków, gdy produkcja związku jest zbyt niska w stosunku do zapotrzebowania – taka sytuacja zdarza się jednak bardzo rzadko.

Glukagon jako lek

Glukagon w postaci zastrzyków stosowany jest do leczenia epizodów ciężkiej hipoglikemii (obniżenia stężenia glukozy we krwi) w przebiegu cukrzycy, gdy doustna podaż węglowodanów nie jest możliwa, np. ze względu na to, że pacjent jest nieprzytomny. Lek występuje w formie roztworu, który wstrzykuje się domięśniowo lub podskórnie. Na ulotce dołączonej do zestawu można znaleźć dokładną instrukcję opisującą jak podać glukagon.

Cały zestaw do wstrzykiwania glukagonu można kupić w większości aptek, wydawany jest na receptę. Lek objęto refundacją NFZ (cena glukagonu, którą ponosi pacjent, to opłata ryczałtowa apteki – ok. 3 zł). Z kolei zastrzyk z glukagonem bez dofinansowania kosztuje 66 zł.

Insulina i glukagon

Działanie insuliny i glukagonu stanowi podstawę do utrzymywania prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Efekty wydzielania tych hormonów są przeciwstawne – glukagon odpowiada za to, by stężenie cukru we krwi nie spadło do zbyt niskiego poziomu, a insulina zapobiega nadmiernemu wzrostowi poziomu tego parametru. Zachowanie dynamicznej równowagi między wydzielaniem oraz działaniem glukagonu i insuliny zapewnia stabilność stężenia glukozy we krwi.

Bibliografia:

1. https://my.clevelandclinic.org/health/articles/22283-glucagon [dostęp 14.10.2024].
2. Martinez M., Pancreas Hormones, Endocrine Society 2022.
3. Pietrzak I., Szadkowska A., Nasal glucagon – a new way to treat severe, Pediatric Endocrinology Diabetes and Metabolism 2020, 26(1): 45-57.
4. Rix I. i in., Glucagon Physiology, Endotext 2019.

Aktualizacja treści: inż. Agata Domagała