Gorączka u dziecka – przyczyny. Jak zbić gorączkę?

Gorączka u dziecka jest często mylona ze stanem podgorączkowym. Kiedy mówimy o gorączce u dziecka i czego może być objawem? Jak reagować, gdy podwyższona temperatura ciała utrzymuje się przez dłuższy czas? Gorączka po szczepieniu czy przy ząbkowaniu zawsze się pojawia?

Stan podgorączkowy i gorączka u dziecka – czym są?

Stan podgorączkowy, czyli inaczej podwyższona temperatura ciała, to okres kiedy temperatura ciała człowieka mieści się w przedziale od 37,1 st. C do 37,9 st. C (powyżej tej temperatury mamy do czynienia z gorączką). Lekarze zalecają nie zbijanie w sposób farmakologiczny temperatury poniżej 38 st. C.

Pomiary temperatury ciała dokonywane są w różnych jego częściach. W Polsce najczęściej temperatura mierzona jest pod pachą. Prawidłowy wskaźnik temperatury ciała wynosi 36,6 st. C. Powyżej 37 st. C mamy do czynienia ze stanem podgorączkowym. Przy temperaturze mierzonej w ustach stan podgorączkowy występuje powyżej 37,5 st. C, w odbytnicy – powyżej 38 st. C.

Najniższą temperaturę dzieci mają w fazie snu – REM. Największa temperatura ciała osiągana jest na sam wieczór. W ciągu dnia temperatura naszego ciała może wahać się o 1 st. C.

Kiedy gorączka u niemowlaka jest powodem do niepokoju?

Prawidłowa temperatura ciała u dzieci w wieku niemowlęcym jest trudna do określenia, ponieważ w ciągu dnia i nocy jest ona zmienna. Wartości uważane za prawidłowe mieszczą się w przedziale od 36,6 st. C do 37,5 st. C. Taka temperatura nie powinna stanowić powodu do niepokoju.

Stan podgorączkowy u niemowlaka stwierdza się w momencie, gdy temperatura wynosi od 37,5 st. C do 38 st. C. Jest to czas, gdy można pomyśleć o zbiciu temperatury, nim w organizmie malucha na dobre zagości infekcja.

Gorączka u niemowlaka pojawia się, gdy temperatura ciała jest wyższa niż 38 st. C. W takiej sytuacji konieczne jest podanie środków przeciwgorączkowych. Jeśli pomimo tego temperatura nie spada i wysoka gorączka u niemowlaka nadal się utrzymuje, rodzice powinni pójść z dzieckiem do lekarza. Gorączka u niemowlaka 39 st. C stanowi zagrożenie dla dziecka. Maluch jest w tym czasie bardzo osłabiony i może się łatwo odwodnić.

Stan podgorączkowy i gorączka – jakie są przyczyny?

Podwyższona temperatura ciała nie jest chorobą. Jest oznaką tego, że w organizmie może rozwijać się infekcja lub nawet nowotwór.

Stan podgorączkowy może towarzyszyć takim chorobom, jak:

• Nieżyt nosa – podwyższona temperatura ciała występuje kilka dni i może przeistoczyć się w gorączkę;
• Zapalenie krtani – stan podgorączkowy rzadko przechodzi w gorączkę;
• Angina – stan podgorączkowy występuje w momencie wywołania anginy przez wirusy, nie przez bakterie;
• Nadczynność tarczycy jest chorobą, gdzie stan podgorączkowy utrzymuje się stale (towarzyszy uczucie ciągłego gorąca);
• Zapalenie oskrzeli – podwyższona temperatura ciała bardzo szybko przeistacza się w wysoką gorączkę, do tego dochodzi ból gardła, stawów i w klatce piersiowej, silny katar, kaszel;
• Chłoniaki – stan podgorączkowy występuje wraz z powiększonymi węzłami chłonnymi;
• Borelioza – stan podgorączkowy utrzymuje się przez cały czas;
• Przegrzanie – za ciepłe ubranie, zbyt duża ilość słońca powodujące podwyższenie temperatury ciała (obniżenie temperatury powoduje wypicie dużej ilości płynów, zmianę ubrania na lżejszą);
• Guzy mózgu – stan podgorączkowy może utrzymywać się przez bardzo długi czas;
• Choroba bostońska – choroba bostońska jest wywoływana przez enterowirusy z grupy Coxsackie (A5, A10, A9, B1, B3 oraz EV 71), które odpowiedzialne są również za inne schorzenia takie jak: angina, przeziębienie, zapalenie gardła czy biegunka u niemowląt.
• Rumień nagły  – (inaczej choroba trzydniowa, „szósta choroba”) to choroba zakaźna wieku dziecięcego, przebiegająca łagodnie i zwykle ustępująca bez powikłań. Charakterystycznym objawem rumienia nagłego u dzieci jest wysoka, krótkotrwała gorączka z występującą po niej wysypką;
• Ząbkowanie – gorączka przy ząbkowaniu zazwyczaj nie jest powodem do obaw.

Gorączka u dziecka – w jaki sposób ją mierzyć?

Chcesz prawidłowo zmierzyć temperaturę u swojego dziecka? Jest kilka opcji. Jeśli dziecko ma mniej niż 3 lata, termometr możesz umieścić w jego odbytnicy. Musisz pamiętać jednak, by sprzęt miał giętką końcówkę, która nie uszkodzi delikatnych błon śluzowych malucha. Od wyniku odejmij 0,5 stopnia.

U dzieci powyżej 3. roku życia temperaturę mierz pod pachą. Maluch ma więcej niż 5 lat? Termometr włóż pod jego język. Tak samo działa pomiar u osób dorosłych.

Kiedy gorączkę trzeba obniżać?

Tak naprawdę zależy to od samopoczucia malucha, a nie od wskazań termometru. Jedne dzieci będą świetnie znosić 38 stopni, inne już przy niewiele ponad 37 będą senne, marudne i rozbite. Nie mówimy tu oczywiście o przypadkach, gdy temperatura rośnie błyskawicznie i jest bardzo wysoka. Tę bliską 40 st. C trzeba zbijać bezwzględnie i koniecznie skonsultować się z pediatrą. Czasem tak wysoka temperatura towarzyszy niegroźnym infekcjom, czasem jednak kryje się za nią coś poważniejszego.

Gorączka u dziecka a antybiotyk

Nie każda infekcja z gorączką wymaga antybiotyku. W 9 na 10 przypadków wystarczą szeroko dostępne leki przeciwgorączkowe bez recepty. Najczęściej są to preparaty zawierające paracetamol lub ibuprofen. Paracetamol, oprócz działania przeciwgorączkowego, zmniejsza też ból. Ibuprofen dodatkowo likwiduje stany zapalne. Czasem nie możemy czekać, aż lek zadziała (np. gdy wysoką gorączkę ma niemowlę).

Możemy dodatkowo zastosować wtedy kąpiel w letniej wodzie, która skutecznie i szybko obniża wysoką temperaturę (pamiętajmy jednak, że woda powinna być tylko trochę chłodniejsza niż temperatura ciała, ok. 1 st. C). Pomocne będą też chłodne okłady. W przypadku kiedy kuracja lekami nie przynosi efektu, warto udać się do lekarza – być może przytrafiła nam się jednak infekcja bakteryjna. Wtedy konieczny będzie antybiotyk (dostępny tylko na receptę).

Nie z każdej gorączki wyleczy nas antybiotyk. Leki z tej grupy rezerwujmy tylko dla infekcji, których przyczyną są bakterie. Antybiotyk w „wirusówce” pożytku na pewno nie przyniesie, a może poważnie zaszkodzić.

Leczenie gorączki u dziecka

Podwyższoną temperaturę ciała wskazującą na stan podgorączkowy należy na bieżąco monitorować. Dopiero w przypadku gorączki należy zastosować leczenie farmakologiczne. Nie wyklucza to jednak faktu, że można skorzystać z tradycyjnych, zdrowych, domowych metod radzenia sobie ze stanem podgorączkowym (mokre kompresy na głowę lub kąpiel w wodzie o niższej temperaturze od naszego ciała).

Dorośli przy gorączce najczęściej stosują paracetamol, ibuprofen lub kwas acetylosalicylowy. Po dwa pierwsze sięgamy także w przypadku dzieci – są to leki dostępne bez recepty, jednak ich zażywanie należy skonsultować z lekarzem. Pamiętajmy, że u dzieci poniżej 12 roku życia nie zaleca się stosowanie kwasu acetylosalicylowego, gdyż zwiększa on ryzyko wystąpienia u dziecka zespołu Reye’a.

Najczęściej stosowanym lekiem na gorączkę u niemowlaka jest paracetamol. Substancja ta jest w pełni bezpieczna dla małych dzieci i na ogół dobrze przez nie tolerowana. Małym niemowlętom podaje się ją w postaci czopków, które aplikuje się co kilka godzin. Dawkowanie zależy od wagi dziecka. Na rynku aptecznym można też kupić czopki z ibuprofenem – ich działanie jest silniejsze od paracetamolu. Obydwu substancji nie można podawać jednocześnie, ponieważ należą do jednej grupy leków przeciwgorączkowych. Ich połączenie może skutkować przedawkowaniem. Dla lepszego efektu zaleca się ich naprzemienne podawanie.

Lek przeciwgorączkowy dla niemowląt występuje także w postaci zawiesiny doustnej. Zawiera te same substancje czynne co czopki. Zawiesiny na gorączkę dla niemowlaka podaje się strzykawką, a dawkowanie zależy od masy ciała dziecka.

Niemowlę z gorączką powinno być ubrane luźno i przewiewnie. Wskazane jest także regularne wietrzenie pomieszczenia, w którym przebywa. Trzeba też zadbać o jego nawadnianie, ponieważ wysoka temperatura ciała może prowadzić do odwodnienia. Jeśli mimo podania leków gorączka nie spada, trzeba niezwłocznie udać się do lekarza.

Dłużej utrzymujący się stan podgorączkowy niedający innych objawów, jak chociażby zapalenie krtani, czy nieżyt nosa, należy skonsultować z lekarzem, który zaleci wykonanie badań diagnostycznych (morfologię krwi z rozmazem, oznaczenie CRP, badanie ogólne moczu).

Termometr w domu powinien być koniecznością. Te najbardziej popularne i bardzo dokładne – rtęciowe zostały już wycofane z użytku (są niebezpieczne). Obecnie temperaturę ciała mierzy się elektronicznie oraz bezdotykowo, z użyciem podczerwieni.

Gorączka po szczepieniu – przyczyny

Każde szczepienie, pojedyncze lub skojarzone, wiąże się z możliwością wystąpienia tzw. odczynu poszczepiennego, czyli negatywnej reakcji organizmu na szczepionkę. Niekiedy wręcz ryzyko wystąpienia skutków niepożądanych, takich jak gorączka u niemowlaka po szczepieniu czy wysypka, nastręcza wielu wątpliwości rodzicom co do bezpieczeństwa i konieczności szczepień. Badania jednak wykazują, że możliwe skutki uboczne szczepień, także u dzieci, związane są z mniejszym ryzykiem poważnego zachorowania niż unikanie szczepionek. Dotyczy to zwłaszcza tzw. chorób wieku niemowlęcego i dziecięcego.

Zdecydowanie najbardziej popularnym odczynem poszczepiennym jest wystąpienie gorączki. Jej przyczyną jest reakcja obronna organizmu na podane w szczepionce drobnoustroje bądź uczulenie na któryś ze składników. Gorączkę poszczepienną stwierdza się, gdy temperatura ciała przekracza 38℃. Zdecydowanie częściej niż pełna gorączka występuje niewielki stan podgorączkowy, w trakcie którego temperatura przekracza 37 st. C.

Gorączki poszczepienne zazwyczaj mają przebieg łagodny. Jeśli po szczepieniu wraz z gorączką wystąpiły inne objawy wskazujące na infekcję lub stan zapalny – takie jak kaszel, katar i inne tradycyjne symptomy grypy lub przeziębienia – może to świadczyć o tym, że infekcja bakteryjna lub wirusowa „zbiegła” się w czasie ze szczepieniem. W takich wypadkach szczepionka może dodatkowo obciążyć organizm i spowodować szybsze rozwinięcie się choroby.

Groźniejsza jest gorączka spowodowana uczuleniem. Jest ona zazwyczaj wysoka, niekiedy z towarzyszącą opuchlizną lub wysypką.

Kiedy udać się do lekarza w przypadku gorączki u dziecka po szczepieniu?

Lekki stan podgorączkowy jest prawidłową reakcją na szczepionkę i jako taki nie wymaga ani interwencji lekarza, ani zbijania temperatury. Do specjalisty należy się udać dopiero, gdy temperatura ciała jest wyjątkowo wysoka, utrzymuje się bardzo długo lub towarzyszą jej niepokojące objawy.

Warto podkreślić, że gorączka po szczepieniu u niemowlaka, z biegunką lub wymiotami, jest sytuacją wymagającą natychmiastowej interwencji lekarza. Małe dzieci bardzo szybko się odwadniają, nie należy więc czekać z reakcją.

Jak reagować w razie gorączki u dziecka po szczepieniu?

Nade wszystko nie należy bagatelizować objawów. W razie wystąpienia gorączki dobrze jest zadbać o uzupełnianie płynów, zwłaszcza u dziecka. Umiarkowaną gorączkę można próbować zbić za pomocą preparatów zawierających ibuprofen oraz paracetamol. Dobrze jest także skorzystać z małoinwazyjnych, domowych sposobów zbijania temperatury, takich jak chłodne okłady czy kąpiel w letniej (nie zimnej!) wodzie.

Dlaczego u dziecka pojawia się gorączka przy ząbkowaniu?

Pierwsze zalążki mleczaków zaczynają się wyrzynać u malucha około 6 miesiąca życia. Towarzyszy temu szereg uporczywych dolegliwości, które sprawiają, że maluch jest marudny i płaczliwy. Jego dziąsła są zaczerwienione i rozpulchnione. W trakcie ząbkowania dziecko bardzo cierpi, ponieważ dziąsła swędzą i tworzy się w nich niewielki stan zapalny. To on jest powodem gorączki u niemowlaka przy ząbkowaniu.

Warto też pamiętać, że dzieci w wieku niemowlęcym nie mają jeszcze dobrze wykształconej regulacji temperatury, dlatego nie tylko ząbkowanie może spowodować jej wzrost. Gorączka przy ząbkowaniu może się pojawić nawet na skutek długotrwałego płaczu spowodowanego dolegliwościami towarzyszącymi, a niekoniecznie samym stanem zapalnym.

Równie dobrze u malucha może rozwijać się infekcja, zupełnie niezwiązana z ząbkowaniem, a występująca przy ząbkowaniu gorączka to jedynie zbieg okoliczności.

Ile trwa gorączka przy ząbkowaniu?

Podwyższona temperatura przy ząbkowaniu nie powinna być powodem do niepokoju. Jest to po prostu odpowiedź organizmu malucha na toczący się w jego jamie ustnej stan zapalny. Podstawą do podania leków przeciwgorączkowych jest jedynie wysoka gorączka przy ząbkowaniu, tzn. wyższa niż 38 st. C.

Stan podgorączkowy może się utrzymywać dwa albo trzy dni, dopóki ząbek nie przebije się przez dziąsło. Jeśli gorączka jest wysoka i utrzymuje się dłużej, to warto sięgnąć po leki przeciwgorączkowe. Utrzymująca się wysoka temperatura powinna skłonić rodziców do odwiedzenia lekarza. W okresie ząbkowania gorączka 40 stopni może świadczyć o rozległej infekcji.

Domowe sposoby na zbicie gorączki u dziecka

Wśród wielu dorosłych istnieje przekonanie, że dziecko z gorączką należy szczelnie otulić kocem i rozgrzewać. Tego rodzaju przekonanie jest błędne, ponieważ gorączka u dziecka powoduje zlewne poty i w rezultacie może ono mieć drgawki gorączkowe, jeśli będzie dokładnie przykryte.

Gorączkujące dziecko należy ubrać w swobodną odzież, która przepuszcza powietrze. W żadnym wypadku nie należy go przegrzewać. Nie poprawi to jego stanu, jeśli będzie ubrane cieplej – może jedynie go pogorszyć.

W zbiciu wysokiej gorączki u dziecka pomocne są częste i chłodne kąpiele lub kompresy chłodzące. Pomieszczenie, w którym dziecko przebywa, powinno być dobrze przewietrzone. Dziecku powinno się zapewnić odpowiednią podaż płynów, aby nie doszło do odwodnienia.

Gorączka – kiedy iść do lekarza?

Gorączka to normalny objaw towarzyszący infekcji. Nie ma co panikować, w wielu przypadkach zdołamy opanować ją samodzielnie. Należy pamiętać, że gdy niefarmakologiczne metody nie skutkują, trzeba sięgnąć po przeciwgorączkowe lekarstwa i czujnie obserwować małego pacjenta.

Wskazaniami do szybkiej konsultacji z lekarzem są w szczególności:

• brak reakcji dziecka na obniżające gorączkę leki lub gorączka, która powraca szybko i trwa dłużej niż trzy dni,
• dodatkowe niepokojące objawy (np. ból gardła lub głowy, biegunka, silny kaszel prowadzący do duszności, apatia i nadmierna senność).

Gorączkujący maluch potrzebuje odpoczynku. Gdy nie jest marudny i senny, nie pakujmy go na siłę do łózka, ale też nie proponujmy zbyt forsownych aktywności. Niech bawi się na nieco zwolnionych obrotach. Nie ma apetytu? Trudno, nadrobi, gdy organizm zwalczy infekcję. Pilnujmy tylko, żeby dużo pił. Walczące z gorączką dziecko mocniej się poci, a to prosta droga do odwodnienia.

Bibliografia:

1. Gumułka W.S., Podręczny leksykon leków, wyd. 3, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004.
2. Ruszczyński M., Diagnostyka stanów gorączkowych, II Katedra Pediatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, online: pediatria2.wum.edu.pl.