Grasica – gdzie jest i jakie pełni funcje? Choroby grasicy

Grasica to narząd limfatyczny, którego główną funkcją jest rozwój układu odpornościowego. Dzięki wydzielaniu hormonów oraz stymulacji dojrzewania limfocytów T, grasica bierze udział w odpowiedzi immunologicznej organizmu. Wraz z wiekiem gruczoł ten ulega naturalnemu procesowi degeneracji, w wyniku którego u osób starszych zwiększa się podatność na infekcje. Jeśli jednak grasica nie zaniknie, lecz ulegnie przerostowi, może to prowadzić do powstawania zmian nowotworowych i miastenii.

Co to jest grasica?

Grasica to główny gruczoł limfoidalny biorący udział w produkcji hormonów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Zlokalizowana jest w przednio-górnym śródpiersiu, tuż za mostkiem. Leży do przodu od tchawicy i około 5-10 mm poniżej tarczycy. W jego sąsiedztwie znajduje się worek osierdziowy serca.

Historia grasicy sięga ponad 2000 lat wstecz. Łacińska nazwa grasicy – thymos została nadana ze względu na podobieństwo grasicy do kwiatów tymianku (Thymus serpyllum). Z kolei Grecy mianem thymus określali duszę lub ducha, a sam narząd postrzegali jako siedzibę duszy. Znaczenie grasicy dla ludzkiego organizmu przez wiele stuleci pozostawało nieznane. Dopiero w 1961 roku australijski lekarz Jaquez Miller odkrył, że grasica jest niezbędna do powstawania limfocytów T. 

Budowa grasicy

Grasica składa się z dwóch płatów o nieregularnym kształcie i powierzchni, które otacza torebka łącznotkankowa. Wydłużone struktury na szczycie płatów nazywane są rogami grasicy. Płaty mają budowę zrazikową. Każdy zrazik gruczołowy posiada po stronie zewnętrznej istotę korową oraz wewnątrznie istotę rdzenną. W obrębie grasicy znajdują się tymocyty czyli dojrzewające limfocyty T, komórki nabłonkowe oraz tzw. ciałka Hassala – struktury powstające już w trzecim miesiącu życia płodowego, których funkcja do dziś pozostaje niejasna.

Wielkość grasicy ulega zmianom do drugiego lub trzeciego roku życia. W okresie dojrzewania masa gruczołu może wynosić 25-40 gram. Po pokwitaniu, pod wpływem hormonów płciowych, grasica stopniowo zanika i zaczyna wypełniać ją tkanka tłuszczowa. Choć inwolucja grasicy jest zjawiskiem naturalnym, proces zaniku gruczołu mogą przyspieszać różne czynniki zewnętrzne, w tym: stres, niedoborowa dieta, niska aktywność fizyczna oraz infekcje.

Funkcje grasicy

Grasica odgrywa w organizmie bardzo ważne role, ponieważ odpowiada za:

• dojrzewanie limfocytów T, które biorą udział w reakcji odpornościowej i niszczeniu komórek obcych dla organizmu,
• usuwanie autoreaktywnych limfocytow T rozpoznających własne antygeny jako obce,
• produkcję hormonów: tymozyny, tymuliny, tymopoetyny, tymopentyny, tymostymuliny oraz grasiczego czynnika humoralnego,
• rozwój śledziony i węzłów chłonnych,
• stymulowanie pracy układu odpornościowego.

Limfocyty T powstają w szpiku kostnym, a następnie przemieszczają się do grasicy, w której nabywają zdolność do odpowiedzi immunologicznej i ulegają namnożeniu. Po opuszczeniu gruczołu wędrują do śledziony i węzłów chłonnych, gdzie biorą udział w odpowiedzi humoralnej i komórkowej organizmu.

Wydzielanie hormonów grasicy jest niezwykle istotne dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego.  Tymozyna, tymolina i tymopoetyna przyspieszają dojrzewanie limfocytów T. Niedobór tymozyny sprzyja występowaniu chorób nowotworowych, infekcji wirusowych i grzybiczych oraz schorzeń autoimmunologicznych. Z kolei brak tymopoetyny jest jedną z przyczyn rozwoju miastenii.

Choroby grasicy

W obrębie grasicy mogą powstawać grasiczaki oraz guzy grasicy: rak grasicy, tłuszczak i tłuszczakorak, rakowiak grasicy oraz chłoniak. Grasiczaki to najczęstsze nowotwory przedniego śródpiersia. W odniesieniu do wszystkich rodzajów nowotworów, występują stosunkowo rzadko – szacuje się, że stanowią 0,2–1,5 proc. przypadków. Zazwyczaj wykrywa się je podczas badania obrazowego klatki piersiowej przeprowadzonego z innych przyczyn. Do objawów nowotworu grasicy należą: ból w klatce piersiowej, kaszel oraz duszności spowodowane naciskiem guza na otaczające grasicę narządy. Leczenie raka grasicy w wielu przypadkach polega operacyjnym usunięciu narządu.

Jeśli w okresie pomenopauzalnym nie dojdzie do stopniowego zaniku grasicy, stan ten nazywany jest przetrwałą grasicą. Przerostowi grasicy zwykle towarzyszy miastenia (około 60 proc. chorych na miastenie ma grasicę). Jest to choroba powodująca nadmierną męczliwość mięśni. Powstaje w wyniku zaburzeń w przekazywaniu impulsów nerwowych do mięśni. Związek między pojawieniem się miastenii, a obecnością grasicy jest związany z wytwarzaniem przez grasicę przeciwciał acetylocholinowych. Miastenia objawia się:

• opadaniem powiek i głowy,
• zaburzeniami widzenia – podwójnym widzeniem przedmiotów,
• osłabieniem siły mięśniowej rąk i nóg,
• niewyraźną mową,
• problemami z gryzieniem i połykaniem pokarmów,
• zaburzeniami oddychania.

U chorych z miastenią stosuje się leczenie farmakologiczne inhibitorami acetylochilinesterazy oraz lekami immunosupresyjnymi. Obecność grasiczaka wymaga operacyjnego usunięcia grasicy. Grasiczak może również pojawić się w przebiegu niedokrwistości aplastycznej oraz układowego tocznia trzewnego. W niedokrwistości aplastycznej szpik kostny nie produkuje odpowiedniej ilości erytrocytów, leukocytów i trombocytów. Toczeń to choroba autoimmunologiczna, w której produkowane są autoprzeciwciała wywołujące stan zapalny organizmu.

U dzieci w rzadkich przypadkach obserwuje się wrodzony brak grasicy lub nieprawidłowy wzrost i rozwój grasicy, prowadzące do upośledzenia odporności. Niedostateczne wytwarzanie limfocytów T powoduje nawracające infekcje zarówno w dzieciństwie jak i okresie dorosłym.

Badanie grasicy

Grasicę można zbadać przy pomocy badać obrazowych: badania ultrasonograficznego śródpiersia (USG), badania rentgenograficznego klatki piersiowej (RTG), rezonansu magnetycznego, tomografii komputerowej (TK) lub pozytonowej tomografii emisyjnej (PET). U dorosłych badaniem pierwszego wybory jest RTG, natomiast u dzieci USG.

Tomografia komputerowa bez kontrastu umożliwia obserwację wymiarów gruczołu oraz zmian jego kształtu w przebiegu chorób nowotworowych, miastenii, a także w procesie leczenia kortykosteroidami. TK ze środkiem kontrastowym stosowana jest w wykrywaniu grasiczaków i guzów neurohormonalnych.

Bibliografia:

1. Bochenek A., Reicher M., „Anatomia człowieka”, Tom II, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.
2. Traczyk W., „Fizjologia człowieka w zarysie”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
3. Pacho R. i wsp., „Diagnostyka obrazowa śródpiersia dla oceny grasicy”, Polski Przegląd Neurologiczny, 2008, tom 4, supl. A.
4. Winiarczyk K. i wsp., „Pierwotne nowotwory grasicy — obecny stan wiedzy”, ONKOLOGIA W PRAKTYCE KLINICZNEJ 2012, tom 8, nr 5.