Grupy krwi i ich dziedziczenie – jak to naprawdę działa? 

Choć na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że krew każdego z nas jest dokładnie taka sama, prawda okazuje się zupełnie inna. Zawiera w sobie wiele elementów morfotycznych, jednak to krwinki czerwone i obecne na nich białka są najważniejsze, jeśli chodzi o możliwość wyznaczania różnic osobniczych. Na ich podstawie określana jest bowiem grupa krwi człowieka. W artykule omówię, jakie są grupy krwi oraz wyjaśnię zasady dziedziczenia. Zapraszam do lektury.

Czym jest grupa krwi? 

Krwinki czerwone (erytrocyty) obecne we krwi człowieka pokryte są zestawem białek, które w pewnych warunkach powodują powstanie reakcji układu odpornościowego. Mowa tu o antygenach, których liczba sięga nawet 400. Choć rozmiary tych cząsteczek są mikroskopijne, niektóre mają wielką moc. Wprowadzenie silnych antygenów do krwi człowieka, który danego zestawu nie ma, powoduje powstawanie przeciwciał przeciwko obcym krwinkom – dlatego podczas transfuzji potrzebna jest konkretna krew. 

Grupy krwi określa się na podstawie obecności wspomnianych antygenów na powierzchni erytrocytów oraz konkretnych dla danej grupy przeciwciał krążących we krwi. Obecnie wyróżnia się aż 40 układów grupowych. Każdy z nich charakteryzuje minimum kilka antygenów czerwonokrwinkowych. Największym znaczeniem dla współczesnej medycyny odznaczają się układy AB0 oraz Rh. To również one potrafią wywołać najsilniejsze reakcje immunologiczne.

Układ AB0

Układ AB0 jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych układów grup krwi na świecie, o kluczowym znaczeniu z perspektywy naszego zdrowia, ponieważ glikoproteiny A i B, które leżą u jego podstaw, są niezwykle immunogenne. Co to oznacza? Otóż te glikoproteiny znajdujące się na powierzchni krwinek czerwonych, mogą wywoływać reakcje immunologiczne organizmu, jeśli trafią na obce dla siebie przeciwciała. Na tym właśnie polega istota układu AB0. 

Antygeny tego układu zaczynają pojawiać się na powierzchni erytrocytów już w okresie płodowym, około 6. tygodnia życia. Jednak pełna ekspresja tych antygenów następuje dopiero w ciągu kilku miesięcy po narodzinach. W ramach układu AB0 wyróżniamy 4 główne grupy krwi, z których każda ma swoje charakterystyczne właściwości. 

Grupa krwi A 

Osoby o grupie krwi A mają na powierzchni swoich erytrocytów antygen A, co oznacza, że ich krwinki czerwone go prezentują. Jednocześnie w osoczu krążą przeciwciała skierowane przeciwko antygenowi B (anty-B). W połączeniu z czynnikiem Rh+ (oznaczane jako ARh+), jest to najczęstsza grupa krwi na świecie. Osoba z grupą A może przyjąć krew od dawcy A lub 0.  

Grupa krwi B 

W przypadku grupy krwi B erytrocyty mają antygen B, a w osoczu znajdują się przeciwciała anty-A. Osoby z grupą krwi B stanowią znaczącą część populacji i mogą bezpiecznie przyjąć krew od dawcy z grupy krwi B lub 0, o ile jest ona kompatybilna z czynnikiem Rh. 

Grupa krwi AB, czyli uniwersalny biorca 

Grupa krwi AB jest wyjątkowa, ponieważ na powierzchni erytrocytów występują zarówno antygen A, jak i B, a w osoczu brak jest przeciwciał przeciwko antygenom A oraz B. Grupa ta występuje najrzadziej w światowej populacji. Takie osoby są uważane za uniwersalnych biorców, ponieważ mogą przyjąć krew od dawcy o dowolnej grupie krwi (A, B, AB lub 0), o ile jest ona kompatybilna pod względem czynnika Rh. 

Grupa krwi 0, czyli uniwersalny dawca 

U osób z grupą krwi 0 na powierzchni erytrocytów nie występują żadne antygeny, a w osoczu znajdują się przeciwciała zarówno anty-A, jak i anty-B. Grupa krwi 0 jest dość powszechna i ważna – często poszukiwana jest do przetaczania krwi ze względu na brak przeciwciał antygenowych w osoczu, co sprawia, że jest kompatybilna z innymi grupami.

Na czym polega dziedziczenie grup krwi w układzie AB0? 

Dziedziczenie grupy krwi jest ściśle związane z dziedziczeniem genetycznym od rodziców. W układzie AB0 istnieją trzy główne allele, które odpowiadają za grupę krwi: Ia, Ib i i0.  Dominujące są allele Ia i Ib, podczas gdy i0 jest recesywny. Każda osoba dziedziczy po jednym allelu od matki i od ojca, co łącznie warunkuje jej grupę krwi. W przypadku obecności jednego dominującego i jednego recesywnego allelu grupa krwi danej osoby będzie zgodna z allelem dominującym. Jeśli obecne są dwa dominujące allele, stają się one równorzędne względem siebie. Z tego wynika, że: 

• osoby mające allel Ia od jednego rodzica i allel i0 od drugiego rodzica, mają grupę krwi A, 
• osoby, które odziedziczyły allel Ib od jednego rodzica i allel i0 od drugiego rodzica, przynależą do grupy krwi B, 
• osoby, które odziedziczyły allele Ia oraz Ib, mają grupę krwi AB, 
• osoby, które odziedziczyły allele i0 od obu rodziców, mają grupę krwi 0. 

Dziedziczenie grupy krwi jest zgodne z zasadami genetyki i jest ważnym aspektem ludzkiej tzw. tożsamości krwi, która ma znaczenie m.in. w przypadku przetaczania krwi czy transplantacji narządów.

Układ Rh  

Układ grupowy Rh obejmuje niemal 50 różnych antygenów. W tym układzie to antygen D wykazuje szczególną immunogenność. W celu określenia grupy krwi w układzie Rh, badane jest występowanie antygenu D na powierzchni erytrocytów. Około 85% populacji ludzkiej ma ten antygen – osoby te określa się jako Rh dodatnie (Rh+). Osoby Rh – (Rh ujemne) stanowią pozostałe 15%. 

Przeciwciała anty-D pojawiają się w naszym osoczu dopiero w momencie ekspozycji na krew zawierającą antygen D.  Może do tego dojść na przykład w  konsekwencji przetoczenia krwi niezgodnej pod względem układu Rh lub jako wynik konfliktu serologicznego między matką a płodem. 

W zapisie grupy krwi w kontekście układu Rh stosuje się dwie notacje. Pełna notacja uwzględnia informację o obecności lub braku antygenu D, np. grupa krwi B RhD+ oznacza, że osoba ma grupę krwi B i ma antygen D. Z kolei w notacji skróconej pomija się szczegółową informację o antygenie D, więc grupa krwi B Rh+ to to samo, co grupa krwi B RhD+. 

Bibliografia: 

1. Fabijańska-Mitek J., Gieleżyńska A., Koza K. Nowe układy grupowe krwi, Postępy nauk medycznych 2012, 7, s. 576-582. 
2. https://krwiodawcy.org/grupy-krwi  [dostęp 02.11.2023]. 
3. https://www.nhs.uk/conditions/blood-groups/#:~:text=There%20are%204%20main%20blood,there%20are%208%20blood%20groups [dostęp 02.11.2023].