Grupy krwi – rodzaje, dziedziczenie, badanie i dieta

Grupa krwi to zestaw antygenów występujących na erytrocytach. Obecność antygenów A i B warunkuje przynależność do jednej z czterech podstawowych grup krwi: 0, A, B lub AB. Wyróżnia się również grupy Rh+ i Rh-, których występowanie uzależnione jest od obecności lub braku antygenu D. Dziecko dziedziczy grupę krwi po rodzicach, dlatego u kobiet w ciąży wykonuje się badanie grupy krwi, aby zapobiec wystąpieniu tzw. konfliktu serologicznego. Kiedy jeszcze warto sprawdzić grupę krwi i dlaczego jej znajomość jest taka ważna?

Rodzaje grup krwi i czynników Rh u człowieka

Krew to płynna tkanka łączna składająca się z osocza oraz elementów morfotycznych krwi: erytrocytów, leukocytów i trombocytów. Podział określający, jakie są grupy krwi opiera się na obecności lub braku tzw. dziedzicznych erytrocytarnych antygenów powierzchniowych, które mogą prowadzić do wystąpienia odpowiedzi ze strony układu odpornościowego. Grupy krwi odkrył w 1900 roku austriacki lekarz Karl Landsteiner. Chociaż istnieje 35 układów grupowych krwi, dla człowieka największe znaczenie ma układ AB0. W układzie tym wyróżnia następujące grupy krwi:

• grupa krwi 0,
• grupa krwi A,
• grupa krwi B,
• grupa krwi AB.

Na powierzchni erytrocytów znajdują się również dodatkowe antygeny, z których najważniejszy jest antygen D z układu Rh. Oznaczenie Rh+ świadczy o obecności antygenu D. Oznaczeniem Rh- określa się brak antygenu D. Przykładowo grupa krwi A Rh+ zawiera antygen B oraz antygen D, a grupa krwi A Rh- zawiera tylko antygen B. W Polsce dominuje grupa Rh+, która występuje u 85 proc. osób.

Grupa krwi 0 – charakterystyka

Osoby z grupą krwi 0 nie posiadają antygenu na krwinkach czerwonych. W ich surowicy krwi występują naturalne przeciwciała anty-A i anty-B skierowane przeciwko nieobecnym antygenom. Osoby z grupą krwi 0 mogą otrzymać tylko transfuzję krwi należącej do tej samej grupy. Określa się je mianem uniwersalnych dawców, ponieważ ich krew może zostać przetoczona osobie z każdą z grup układu AB0.

Grupę krwi 0 ma około 37 proc. Polaków.

Grupa krwi A – charakterystyka

Grupa krwi A jest jedną z najczęstszych grup krwi w Polsce, ma ją około 38 proc. osób. W grupie tej występuje antygen A oraz przeciwciała anty-B. W kontekście krwiodawstwa należy pamiętać, że osoba z tą grupą krwi może otrzymać transfuzję od osób z grupą A lub 0 (nie posiadają one antygenu B, przeciwko któremu osoby z grupą krwi A wytwarzają przeciwciała).

Grupa krwi B – charakterystyka

Grupa krwi B charakteryzuje się obecnością antygenu B oraz przeciwciał anty-A. Osoba z tą grupą krwi może otrzymać transfuzję od krwiodawcy z grupą krwi B lub 0, ponieważ w żadnej z nich nie ma antygenu A.

Grupa krwi B występuje u około 17 proc. Polaków. 

Grupa krwi AB – charakterystyka

Grupa krwi AB jest najrzadszą grupą krwi w Polsce, obecną u zaledwie 8 proc. ludności. Charakteryzuje się posiadaniem antygenów A i B oraz brakiem przeciwciał. Osoby z tą grupą są tzw. uniwersalnymi biorcami, co oznacza, że mogą otrzymać krew od osób z każdą z grup układu AB0, czyli zarówno A, B, AB, jak i 0.

Dziedziczenie grupy krwi

Dziedziczenie grup krwi oparte jest na prawie Mendla – regule przekazywania cech dziedzicznych. Grupa krwi dziecka jest dziedziczona po matce i ojcu. Schemat dziedziczenia przedstawia poniższa tabelka. 

Jak czytać tabelę grup krwi? Przykładowo: jeśli matka dziecka ma grupę 0, a ojciec grupę A, dziecko urodzi się z grupą A lub grupą 0. Z kolei jeśli matka ma grupę A, a ojciec grupę B, u dziecka może pojawić się grupa 0, A, B lub AB.

U zdrowych osób zasady dziedziczności grupy krwi warunkują całkowicie to, jaka grupa krwi u nich występuje (grupa krwi nie zmienia się w ciągu życia). Do zmiany może natomiast dojść w przypadku przeszczepu szpiku kostnego od rodzeństwa lub dawcy niespokrewnionego, ponieważ szpik kostny wytwarza erytrocyty z antygenami dawcy. Zmiana grupy A, B lub AB na grupę O jest także możliwa w chorobach nowotworowych krwi, w których dochodzi do zaburzenia wytwarzania antygenów na krwinkach czerwonych. 

Na czym polega konflikt serologiczny?

Konflikt serologiczny jest to sytuacja, do której dochodzi, kiedy matka dziecka ma grupę Rh-, a dziecko odziedziczyło po ojcu grupę Rh+. Organizm kobiety zaczyna wytwarzać przeciwciała skierowane przeciwko antygenom, które są obecne na komórkach płodu. Konfliktowi matczyno-płodowemu zapobiega się podając domięśniowo preparat anty-RhD zawierający przeciwciała klasy IgG skierowane przeciw antygenowi D.

Badanie grupy krwi

Każdy powinien znać swoją grupę krwi. W nagłych sytuacjach, takich jak szybka utrata krwi spowodowana wypadkiem lub konieczność przeprowadzenia operacji, wiedza o grupie krwi może uratować życie. 

Oznaczenie grupy krwi u osób zdrowych wykonuje się w celu wpisania do dokumentacji medycznej, m.in. w przypadku honorowych dawców krwi lub kobiet w ciąży. U kobiet w ciąży badanie grupy krwi pozwala wykryć możliwy konflikt serologiczny i podjąć odpowiednie działania zapobiegawcze. Z badania grupy krwi korzysta się również ustalając ojcostwo. Jednak w tym przypadku test pozwala jedynie wykluczyć ojcostwo, ale go nie potwierdza.

Jak sprawdzić grupę krwi? Badanie grupy krwi polega na pełnym oznaczeniu grupy krwi układu ABO i Rh(D) oraz pośrednim teście antyglobulinowym (odczyn Coombsa), czyli badaniu przeglądowym obecności przeciwciał odpornościowych w surowicy. Aby sprawdzić grupę krwi, wystarczy udać się do laboratorium. Do badania krwi tego rodzaje nie trzeba się specjalnie przygotowywać ani przychodzić na nie na czczo, można pić przed nim wodę.

Ile kosztuje badanie grupy krwi? Cena badania grupy krwi wynosi około 40-45 złotych, jeśli wykonane jest 1 oznaczenie lub około 80 zł, gdy wykonane zostały 2 oznaczenia. Diagnostyka grupy krwi obejmująca wykonanie dwóch oznaczeń jest konieczna w przypadku skierowania na zabieg chirurgiczny. Do badania dołączana jest karta identyfikacyjna grupy krwi. Na wynik czeka się zwykle kilka dni.

Kto i komu może oddać krew?

Oddawanie krwi to szlachetny gest, który ratuje życie innym. Krwi nie da się wyprodukować, a jej niedobory magazynowe w Polsce są powszechne. Wszystkie grupy krwi są ważne, ponieważ istnieją biorcy o różnych grupach. Można uznać, że “najlepszą” grupą krwi z punktu widzenia użyteczności jest grupa krwi 0 RhD-, ponieważ w nagłych sytuacjach może być przeznaczona dla każdej osoby. Jest to jednak rzadka grupa krwi występująca u ok. 6 proc. Polaków. Zasady oddawania krwi przedstawia poniższa tabelka.

W ciągu roku w Polsce wykonuje się około 1,7 mln transfuzji krwi. Dzięki krwiodawcom możliwe jest przeprowadzanie wielu zabiegów leczniczych, przede wszystkim z dziedziny transplantologii, onkologii, hematologii oraz chirurgii sercowo-naczyniowej.

Zdrowa osoba dorosła może oddawać krew maksymalnie 4 razy w roku (w przypadku kobiet) lub 6 razy w roku (w przypadku mężczyzn). Koordynacją i przeprowadzaniem działań związanych z pobieraniem i przekazywaniem krwi na cele lecznicze zajmują się Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (RCKiK). Na stronach internetowych lokalnych centrów można znaleźć informacje m.in. odnośnie zasad kwalifikacji do oddawania krwi oraz miejsc, gdzie organizowane są akcje krwiodawstwa.

Grupa krwi a dieta

Dieta zgodna z grupą krwi została wymyślona przez naturopatę Petera J. D’Adamo. Według jej założyciela geny decydujące o grupie krwi determinują, jaka żywność jest najkorzystniejsza dla danej osoby, ponieważ poszczególne grupy krwi predysponują do trawienia określonych pokarmów. Koncepcja diety odnosi się do nawyków żywieniowych i trybu życia odległych przodków człowieka. Stosowanie diety wg grupy krwi ma wg jej twórcy poprawiać stan zdrowia i obniżać ryzyko wielu chorób. 

Założenia diety są następujące:  

• osoby z grupą 0 to tzw. myśliwi, których dieta powinna składać się z dużej ilości mięsa (białka zwierzęcego), powinni natomiast zrezygnować z glutenu ,
• osoby z grupą A, czyli pasterze lub rolnicy powinni postawić na dietę roślinną (wegetariańską) ,
• osoby z grupą B – koczownicy – mogą jeść nabiał ,
•  dla osób z grupą AB określanych mianem enigma poleca się dietę bogatą nabiał i produkty roślinne. 

Obecnie nie ma dowodów na potwierdzenie rzekomych korzyści zdrowotnych wynikających ze stosowania diety zgodnej z grupą krwi. W przeprowadzonym w 2013 roku przeglądzie systematycznym uwzględniającym 1415 artykułów naukowych, nie zidentyfikowano żadnych badań, które wykazywałyby wpływ diety zgodnej z grupami krwi na zdrowie. 

 W 2015 roku grupa badaczy z University of Toronto przeprowadziła badanie, którego celem było określenie, czy istnieje zależność między grupą krwi a możliwościami trawiennymi organizmu. U 1455 osób objętych badaniem nie stwierdzono żadnej korelacji między badanymi zmiennymi (wskaźnikiem masy ciała (BMI), obwodem w pasie (pozwalającym określić występowanie tzw. otyłości brzusznej), ciśnieniem krwi, aktywnością fizycznej, ogólną kalorycznością diety) a poszczególnymi grupami krwi.

Pomimo tego, iż dieta wg grup krwi nie ma naukowych podstaw, wiele źródeł powiela informacje o jej rzekomym korzystnym działaniu. Dziś wiadomo już, że teoria diety zgodnej z grupą krwi jest nieprawdziwa. 

Bibliografia:

1. Wang, J., García-Bailo, B., Nielsen, D. E., & El-Sohemy, A. ” ABO genotype,‘blood-type’diet and cardiometabolic risk factors”, PloS one, vol.1, no. 9, 2014.
2. “Honorowe krwiodawstwo i krwiolecznictwo” [Online]. Available: https://krwiodawcy.org/. [Accessed: 07-Oct-2020].
3. “Dziedziczenie grup krwi – Narodowe Centrum Krwi – Portal Gov.pl.” [Online]. Available: https://www.gov.pl/web/nck/dziedziczenie-grup-krwi. [Accessed: 06-Oct-2020].
4. Czerwiński M., “Grupy krwi – minusy i plusy*. Czy antygeny grupowe krwi chronią nas przed chorobami zakaźnymi?”, Postep. Hig. Med. Dosw. , vol. 69, pp. 703–722, 2015.
5. Cusack L., De Buck E, Compernolle V., Vandekerckhove P., “Blood type diets lack supporting evidence: A systematic review”, Am. J. Clin. Nutr., vol. 98, no. 1, pp. 99–104, 2013.