Gruźlica prosówkowa – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Gruźlica prosówkowa jest chorobą, w której prątki gruźlicze przedostają się do krwi i za jej pośrednictwem rozsiewają po organizmie. Zmiany wywołane zakażeniem mogą dotyczyć m.in. płuc, wątroby, śledziony. Objawy schorzenia są niespecyficzne, co utrudnia postawienie trafnej diagnozy. Jakie badania wykorzystuje się do rozpoznania choroby i jak przeprowadza się jej leczenie?

Co to jest gruźlica prosówkowa?

Gruźlica prosówkowa jest postacią gruźlicy, w której prątki bakterii Mycobacterium tuberculosis przedostają się do krwi i rozsiewają po całym organizmie. W tkankach różnych partii ciała namnażają się i wywołują zmiany chorobowe. Charakterystyczną cechą gruźlicy prosówkowej, od której pochodzi nazwa schorzenia, jest widoczność w badaniu radiologicznym lub obecność w opisie patologicznym niewielkich ziarniniaków wyglądem przypominających ziarna prosa. Choroba najczęściej występuje u dzieci, osób starszych oraz u pacjentów z silnie osłabionym układem odpornościowym.

Przyczyny gruźlicy prosówkowej

Możemy wyróżnić dwie podstawowe przyczyny powstawania gruźlica prosówkowej. Pierwszą z nich jest postępujący przebieg infekcji pierwotnej Mycobacterium tuberculosis, w którego przebiegu dochodzi do rozsiania bakterii do krwi. Drugą – reaktywacja utajonego ogniska zakażenia tą bakterią z późniejszym rozprzestrzenieniem się jej do układu krwionośnego. W tym przypadku gruźlica prosówkowa może rozwinąć się kilka lub nawet kilkadziesiąt lat po pierwotnej infekcji.

Do samego zakażenia prątkami bakterii dochodzi najczęściej drogą kropelkową. Osoba chorująca na gruźlicę wydala je z dróg oddechowych w czasie kaszlu, kichania, rozmowy. Ryzyko infekcji zwiększa się w sytuacji, gdy kontakt z chorym zakaźnym jest długi i bliski.

Gruźlica prosówkowa – objawy

Pod kątem przebiegu, gruźlicę prosówkową możemy podzielić na dwa typy:

1. postać o przebiegu ostrym, która jest groźniejsza,
2. występującą częściej, ale bardziej łagodną postać przewlekłą.

Ostra postać gruźlicy prosówkowej ma gwałtowny, ciężki przebieg. Jeżeli nie zostanie podjęte leczenie, w większości przypadków kończy się śmiercią. Najczęściej zmiany chorobowe obejmują płuca, wątrobę i śledzionę. W połowie przypadków gruźlica prosówkowa zajmuje nerki, szpik kostny, ośrodkowy układ nerkowy, nadnercza, otrzewną, oczy. Objawy zgłaszane przez pacjentów w przebiegu choroby są niespecyficzne. Obejmują:

• gorączkę,
• dreszcze,
• utratę apetytu,
• spadek masy ciała,
• zmęczenie i osłabienie,
• nocne poty,
• kaszel,
• duszność,
• ból głowy, zmianę zachowania – objawy wskazujące na rozsiew prątków do opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu.

Postać przewlekła gruźlicy prosówkowej często przebiega skąpoobjawowo. Również tutaj dominują symptomy ogólnoustrojowe i niespecyficzne, w tym osłabienie, chudnięcie, w niektórych przypadkach umiarkowanie nasilona gorączka. Mogą pojawić się także powiększenie śledziony i węzłów chłonnych (częściej u dzieci) lub powiększenie wątroby (częściej u dorosłych).

Diagnostyka gruźlicy prosówkowej

Podstawowym badaniem wykorzystywanym do rozpoznania gruźlicy prosówkowej jest RTG klatki piersiowej. Na zdjęciu radiologicznym u chorego obserwuje się rozsiane zmiany o średnicy 2-3 mm, które mogą obejmować płuca i inne zakażone partie ciała. Przy interpretacji wyników badania trzeba wziąć pod uwagę, że w pierwszych 2-6 tygodniach rozwoju schorzenia obraz klatki piersiowej może być prawidłowy, a u niewielkiego odsetka chorych zmiany nie ujawniają się także w późniejszym okresie.

Poza radiogramem klatki piersiowej u pacjentów z podejrzeniem gruźlicy prosówkowej wykonuje się także posiew krwi. U części pacjentów do potwierdzenia rozpoznania choroby konieczne jest także przeprowadzenie biopsji zajętych tkanek. W zależności od lokalizacji zmian i rodzaju objawów, lekarz może zlecić także inne, dodatkowe badania, np. punkcję lędźwiową w przypadku wystąpienia symptomów ze strony układu nerwowego.

Leczenie gruźlicy prosówkowej

Leczenie schorzenia opiera się na tych samych zasadach, co w przypadku innych rodzajów gruźlicy, w tym gruźlicy płuc. Terapia polega na długotrwałym, trwającym około pół roku, stosowaniu leków przeciwprątkowych.

Powikłania gruźlicy prosówkowej

Wśród poważnych powikłań gruźlicy prosówkowej można wymienić:

• wstrząs septyczny,
• zespół ostrej niewydolności oddechowej (ARDS),
• niewydolność narządów objętych chorobą,
• niewydolność wielonarządową,
• zaburzenia rozwoju u dzieci.

Rokowania w gruźlicy prosówkowej

Gruźlica prosówkowa jest chorobą o wysokiej śmiertelności. Ocenia się ją na 15-20 proc. u dzieci oraz 25-30 proc. u dorosłych. Wysoki odsetek zgonów u pacjentów wynika przede wszystkim z trudności w diagnostyce spowodowanych skąpoobjawowym przebiegiem choroby i obecnością niespecyficznych symptomów. Taki obraz kliniczny w wielu przypadkach skutkuje zbyt późnym wprowadzeniem leczenia przeciwprątkowego.

Gruźlica prosówkowa – profilaktyka

Podstawową zasadą profilaktyki choroby jest przyjęcie obowiązkowej szczepionki na gruźlicę (podawanej w pierwszej dobie życia) oraz unikanie kontaktu z osobami zakażonymi. Istotną rolę w zapobieganiu rozwojowi schorzenia odgrywa wczesna diagnostyka każdego typu gruźlicy i stosowanie się do zaleceń lekarza związanych z ich leczeniem.

Bibliografia:

1. Bernardo J. i wsp. (2020) Clinical manifestations, diagnosis, and treatment of miliary tuberculosis, UpToDate.
2. Michałowska-Mitczuk D. (2007) Gruźlica prosowata, Postępy Nauk Medycznych, 12: 547-550.