Grzybica paznokci rąk i stóp- przyczyny, objawy i leczenie

Grzybica paznokcia to powszechnie występująca choroba, która objawia się zmianami w wyglądzie płytki paznokciowej. Schorzenie wywołują grzyby chorobotwórcze: dermatofity, grzyby drożdżopodobne i grzyby pleśniowe. Nieleczona grzybica w zaawansowanym stadium może prowadzić do utraty paznokcia. Jak rozpoznać grzybicę paznokci i jakie leki są skuteczne w terapii grzybicy paznokci stóp i dłoni?

Co to jest grzybica paznokci? 

Grzybica paznokci, nazywana również onychomikozą, to stosunkowo powszechna, przewlekła choroba dermatologiczna. Wśród wszystkich chorób paznokci, grzybica paznokci stanowi aż 50% przypadków. Szacuje się, że na grzybicę paznokci choruje blisko 10% pacjentów zgłaszających się do poradni dermatologicznych, jednak dane te są z całą pewnością niedoszacowane, ponieważ wiele osób z tym schorzeniem nie szuka pomocy lekarskiej. 

Grzybica paznokci rąk i nóg – przyczyny choroby

U podłoża grzybicy paznokci leży infekcja wywołana przez grzyby chorobotwórcze: 

• dermatofity (Trichophtyon rubrum, Trichophyton mentagrophytes v. interdigitale, Trichophyton tonsurans Microsporum, Epidermophyton) – czynnik etiologiczny odpowiadający za 80% przypadków grzybicy paznokci;  
• grzyby drożdżopodobne (Candida albicans) – stanowią 20% zakażeń grzybiczych;
• grzyby pleśniowe (Scopularopsis brevicaulis, Aspergillus fumigatus) – wywołują 1,5-6% wszystkich zakażeń grzybiczych.

Rodzaje grzybicy paznokci 

Podział kliniczny grzybicy paznokci obejmuje następujące rodzaje onychomikozy: 

1. Dystalna i boczna paznokciowa onychomikoza (DLSO) – najczęściej występująca grzybica paznokci. Grzyby pojawiają się pod wolnym brzegiem paznokcia i/lub od strony bocznych wałów. Na początku zakażenie obejmuje łożysko, a następnie płytkę paznokciową, która przestaje być przejrzysta i zmienia zabarwienie na żółtawo-brązowe. W przebiegu choroby dochodzi do onycholizy czyli oddzielenia się płytki paznokciowej od łożyska oraz pogrubienia płytki i rogowacenia łożyska paznokciowego. Paznokieć staje się kruchy i łamliwy.
2. Proksymalna podpaznokciowa onychomikoza (PSO). Pojawia się przede wszystkim na paznokciach rąk, co może mieć związek z zabiegami kosmetycznymi, w których usuwa się obrąbek naskórkowy. Przyczyną tego rodzaju grzybicy jest zwykle Trichophyton rubrum. Do czynników ryzyka wystąpienia bliższej podpaznokciowej onychomikozy należą urazy paznokcia, cukrzyca czy choroby autoimmunologiczne. W przebiegu zakażenia obserwuje się zbielenie (zmleczenie) bliższej części paznokcia, rogowacenie łożyska oraz kruszenie się płytki paznokciowej. 
3. Powierzchowna onychomikoza (SWO). Zakażenie najczęściej dotyczy powierzchni stóp. Drobnoustroje pojawiają się najpierw na powierzchni płytki paznokciowej, potem penetrują wgłąb płytki. Powierzchowna onychomikoza objawia się białymi plamami, rzadziej przebarwieniami o czarnej powierzchni. 
4. Wewnątrzpłytkowa onychomikoza (EO). Infekcja rozpoczyna się od strony wolnego brzegu płytki paznokciowej. Grzyby nie atakują łożyska paznokcia. Do charakterystycznych symptomów grzybicy należą: blaszkowate łuszczenie płytki paznokciowej oraz matowienie i zbielenie płytki.  
5. Całkowita dystroficzna onychomikoza (TDO). Uznawana jest za zaawansowane stadium grzybicy paznokci, w którym dochodzi do całkowitego zniszczenia płytki paznokciowej, w tym wykruszenia, zmatowienia i zabarwienia płytki na kolor biało-żółto-brązowy.

Czynniki ryzyka grzybicy paznokci 

Istnieje wiele czynników sprzyjających rozwojowi infekcji grzybiczej paznokci. Grzybica paznokcia częściej pojawia się u osób otyłych, cierpiących na cukrzycę, mających poważne zaburzenia hormonalne, zaburzenia układu immunologicznego, problemy żołądkowo-jelitowe oraz u osób z otyłością.  

Grzybica paznokci u nóg pojawia się również po długotrwałym leczeniu antybiotykami, kortykosteroidami lub po chemioterapii w leczeniu onkologicznym. Znaczącym czynnikiem ryzyka jest ciepło i wilgoć, które kumulują się podczas chodzenia w nieprzewiewnych butach lub używanie skarpetek z materiałów syntetycznych. Ryzyko zachorowania na grzybicę paznokci zwiększa się wraz z wiekiem, ze względu na spowolnienie procesu wzrostu płytek paznokciowych oraz zmniejszenie ukrwienia kończyn. Do rozwoju grzyba na paznokciach może też dojść na skutek urazów paznokcia. 

Jak wygląda grzybica paznokci u rąk i stóp?

Do pierwszych objawów grzybicy paznokci u rąk i nóg należą przebarwienia płytki paznokciowej. Mogą mieć one odcień biały, żółtawy, a także ciemny aż do czarnego. Paznokcie stają się łamliwe, mogą się rozwarstwiać i odkształcać. W późniejszych stadiach grzybicy paznokci może dojść do odwarstwienia płytki paznokciowej od łożyska, a także stanu zapalnego wału podpaznokciowego. Początki grzybicy paznokci zazwyczaj są bezbolesne, a bardziej zaawansowanym zmianom może towarzyszyć ból. 

Podobne objawy mają charakter niespecyficzny i mogą towarzyszyć innym chorobom paznokci, takim jak łuszczyca, zmiany nowotworowe, liszaj płaski czy zakażenia bakteryjne

Diagnostyka grzybicy paznokci – jak rozpoznać chorobę?

Gdy pojawia się grzybica paznokci, objawy nie są na tyle charakterystyczne, aby można było postawić diagnozę. Dlatego konieczne jest wykonanie badań diagnostycznych. Pobierane są fragmenty paznokci lub zeskrobiny spod paznokci, z których zakładana jest hodowla mikrobiologiczna. Pozwala to potwierdzić grzybiczy charakter infekcji, a także wytypować szczep grzyba, co pozwala zaplanować odpowiednią terapię.

Jak leczyć grzybicę paznokci?

Po diagnozie grzybicy paznokci leczenie bywa czasochłonne i niestety jest często nieskuteczne, ponieważ pacjenci, którzy nie zauważają szybkiej poprawy kondycji paznokci przestają stosować kurację już po kilku tygodniach. Tymczasem nieleczona grzybica rąk lub stóp staje się poważnym, nawracającym problemem mogącym prowadzić do powikłań. 

Niektóre preparaty na grzybicę paznokci są dostępne bez recepty, niekiedy jednak leki na receptę to konieczność. Co na grzybicę paznokci u rąk i nóg sprawdza się najlepiej? Kiedy pacjent zgłosi się do lekarza z pierwszymi objawami przebarwienia płytki, lakier na grzybicę paznokci jest pierwszym zalecanym środkiem. Smaruje się nim paznokcie przez kilka tygodni aż do 3 miesięcy. Stosuje się także kremy, żele i maści zawierające cyklopiroks, amorolfinę czy mikonazol. Na tym etapie szansa na pozbycie się grzybicy paznokci jest bardzo duża.  

Czym wyleczyć zaawansowaną lub bardziej rozległą grzybicę paznokci? W tym przypadku zalecane są leki doustnie zawierające w swoim składzie czynniki aktywne, które działają hamująco na rozwój grzybni i strzępek. Kuracja farmakologiczna trwa od 2 miesięcy do nawet roku. Leki bez recepty w postaci aerozoli oraz lakierów ochronnych mają działanie głównie profilaktyczne i nie mogą stanowić jedynego źródła leczenia zakażenia grzybiczego. Warto pamiętać o tym, że chory z grzybicą stóp musi wyrzucić obuwie i skarpetki, które nosił w czasie infekcji. Alternatywnym rozwiązaniem jest ich dezynfekcja. 

Jak jeszcze można się pozbyć grzybicy paznokci u nóg lub rąk? Grzybica pod paznokciem jest czasami leczona terapią wspomaganą polegającą na szlifowaniu płytki paznokcia. Taki zabieg powtarza się raz w miesiącu. Specjaliści usuwają niekiedy więcej niż połowę zajętej chorobowo płytki. Po zakończeniu zabiegów wymagana jest rekonstrukcja paznokcia. Taka proteza nie różni się niczym od zwyczajnej płytki paznokcia. 

Grzybica paznokci – domowe sposoby na tą przypadłość

Czy grzybicę paznokci da się wyleczyć domowymi sposobami? Nie. Wcieranie w paznokcie oliwy czy olejku z drzewa herbacianego nie tylko nie pomoże, ale i rozprzestrzeni chorobę w inne miejsca. Specjaliści nie polecają także stosowania pasty z sody oczyszczonej i kropli soku z cytryny oraz płukanek z octu jabłkowego.

Grzybica paznokci u dzieci 

Grzybica paznokci u dzieci jest dość rzadko spotykanym zjawiskiem. Jeśli istnieje jej podejrzenie, pediatra może pobrać zeskrobiny paznokci do dalszej analizy mikologicznej. U dzieci poniżej 2 roku życia stosuje się leki o działaniu miejscowym – żele, maści i lakiery oraz leki doustne. Grzybica paznokci i rąk „boi się” takich substancji przeciwgrzybiczych jak klotrimazol czy triklosan. Maluchom podaje się także terbinafinę, a w poważniejszych przypadkach itrakonazol. Preparaty te dostępne są wyłącznie za okazaniem recepty. 

Czas leczenia grzybicy paznokci u dzieci nie różni się znacząco od czasu trwania terapii u osób dorosłych. Kuracja trwa przeciętnie od kilku miesięcy do roku. Aby uchronić dziecko przed rozwojem patogenu na stopach i dłoniach, można zabezpieczać je specjalnymi lakierami lub aerozolami w sytuacjach największego ryzyka np. podczas korzystania z publicznego basenu, w trakcie wyjazdu dziecka na klasowe kolonie czy uczestniczenia w obozach sportowych. Dziecko powinno także unikać dzielenia się środkami higieny osobistej (np. ręcznikami) z rówieśnikami. 

Jak zapobiegać grzybicy paznokci?

Istnieje wiele metod profilaktyki grzybicy paznokci, a zwłaszcza grzybicy paznokci u stóp. Najskuteczniejsze sposoby zapobiegania grzybicy paznokci są następujące: 

1. Odpowiednia higiena – paznokcie należy regularnie myć, przycinać i piłować. Pozostawione same sobie mogą wrastać w skórę, łamać się i rozdwajać; im gorszy ich stan, tym większa szansa na urazy oraz rozwój różnego typu zakażeń. Pamiętaj też o dokładnym wycieraniu stóp, a w szczególności przestrzeni między palcami po wyjściu spod prysznica. Jeżeli chodzisz na basen nie zapominaj o dezynfekcji swoich klapek. Jeśli korzystasz z usług salonów kosmetycznych, upewnij się, że znajdujące się w nich narzędzia są sterylizowane, a pilniczki wykorzystywane jednorazowo. 
2. Wygodne buty – ucisk i uszkodzenia paznokci spowodowane noszeniem zbyt ciasnych butów mogą predysponować do grzybicy; stąd tak ważne jest, by dobierać odpowiednie, wygodne obuwie. Ciepło i wilgoć to idealne środowisko do rozwoju grzybicy, dlatego zakładaj skarpety na suche stopy oraz zwróć uwagę na dobór tkanin. tworzywo, z jakiego wykonane są skarpetki czy buty, ma ogromne znaczenie. należy unikać nieprzewiewnych, sztucznych i sztywnych materiałów, które mogą spowodować obtarcia i wzmożone pocenie; warto też regularnie odkażać buty. 
3. Unikanie chodzenia boso w miejscach publicznych – szczególnie w miejscach publicznych, takich jak basen, siłownia, szatnia czy hotelowe pokoje. Warto zawsze zabierać ze sobą w podróż klapki kąpielowe lub ochraniacze na stopy. Przyda się również żel antybakteryjny lub płyn do dezynfekcji rąk. Dla osób, które mają problem z nadmiernym poceniem, pomocny może być specjalny dezodorant lub puder do stóp, który nie tylko upora się z nieprzyjemnym zapachem, ale również ochroni przed zakażeniem. 
4. Dbałość o ogólne zdrowie – choroby ogólnoustrojowe, takie jak cukrzyca, otyłość, choroby przewodu pokarmowego czy zaburzenia hormonalne mogą zwiększyć ryzyko zakażeń; podobnie jest z niedokrwistością i chorobami układu krążenia. Do grzybicy predysponują również choroby układu immunologicznego czy przyjmowanie chemioterapii, ponieważ zaburzone zostają naturalne systemy obronne organizmu. 

Aktualizacja: Patrycja Nawojowska

Bibliografia: 

1. Szpietowski J., Franczuk A., “Grzybica paznokci”, Nowa Medycyna 1/ 2001 
2. Faustyna Kuros, “Terapia podologiczna w przypadku grzybicy dermatofitowej paznokci”, Kosmetologia Estetyczna,2 / 2019 / vol. 8. 
3. Agnieszka Banaszak i wsp., “Czynniki etiologiczne grzybicy paznokci w materiale pracowni mikologii Szpitala Wojewódzkiego w Poznaniu i zakładu mikologii lekarskiej i dermatologii UM w Poznaniu w latach 2006–2007”, Nowiny Lekarskie 2008, 77, 5, 353–356