Guz prolaktynowy (prolaktynoma) – objawy i leczenie

Guz prolaktynowy przysadki mózgowej (prolaktynoma) to łagodny, nienowotworowy gruczolak wytwarzający prolaktynę. U kobiet może prowadzić do problemów z miesiączkowaniem, a u mężczyzn do impotencji. Guz przysadki mózgowej u dzieci objawia się zaburzeniami wzrastania i dojrzewania. Jakie są przyczyny powstawania prolaktynomy, kiedy udać się do lekarza i na czym polega leczenie gruczolaka przysadki?

Czym jest prolaktynowy guz przysadki mózgowej?

Guz prolaktynowy (łac., ang. prolactinoma), inaczej prolaktynoma, to najczęstszy guz przysadki mózgowej, stanowiący 40 proc. wszystkich gruczolaków przysadki. Prolactionoma jest zmianą o charakterze łagodnym. Guz występuje średnio u 10 mężczyzn i 30 kobiet na 100 000 osób.  Szczyt zachorowań dotyczy osób w wieku 25-34 lata. Wyróżnia się trzy rodzaje guza prolaktynowego: mikrogruczolak przysadki (o średnicy < 10 mm), makrogruczolak przysadki (o średnicy >10 mm) oraz olbrzymi guz przysadki (o średnicy < 4 cm).

Guz powstaje z komórek laktrotropowych odpowiedzialnych za wydzielanie hormonu prolaktyny. Jego rozwój prowadzi do hiperprolaktynemii czyli znacznego podwyższenia poziomu prolaktyny w organizmie. Prolaktyna (PRL) pełni w organizmie funkcje mammotropowe i laktogenne: odpowiada za stymulację gruczołów mlekowych do produkcji mleka po porodzie, zwiększenie masy gruczołu sutkowego oraz podtrzymanie laktacji. Receptory PRL znajdują się w wielu narządach, w tym w tarczycy, wątrobie, gonadach, trzustce, ale też w sutkach czy mieszkach włosowych.

Przyczyny występowania guza w przysadce mózgowej

Dokładne przyczyny występowania gruczolaka prolaktynowego nie zostały do końca wyjaśnione. W niektórych przypadkach rolę mogą odgrywać czynniki genetyczne, w tym mutacje receptora czynnika wzrostu fibroblastów 4 (FGF4). Wyższe ryzyko prolaktynomy występuje u osób z mnogą gruczolakowatością wewnątrzwydzielniczą typu 1 (MEN 1). W rozwoju gruczolaka przysadki może również brać udział obniżenie poziomu dopaminy.

Objawy guza prolaktynowego

Guz na przysadce mózgowej wydzielający prolaktynę wywołuje objawy oczne i neurologiczne. U chorego pojawiają się:

• bóle głowy,
• problemy z widzeniem: ubytki w polu widzenia, niewyraźne widzenie, zmniejszona ostrość wzroku,
• zmęczenie,
• lęk,
• niestabilność emocjonalna,
• rzadko napady padaczkowe, jednostronny wytrzeszcz oczu,
• u mężczyzn: zmniejszone libido, impotencja, zaburzenia erekcji,
• u kobiet: brak miesiączki, niepłodność, utrata libido, mlekotok.

Objawy guza przysadki mózgowej u dzieci i młodzieży obejmują zahamowanie wzrostu, opóźnienie dojrzewania i pierwotny brak miesiączki.

Diagnostyka gruczolaka prolaktynowego

Podstawowym badaniem wykonywanym u osób z podejrzeniem guza prolaktynowego jest oznaczenie poziomu prolaktyny w surowicy. Na prolaktynomę wskazuje stężenie prolaktyny powyżej 150-200 µg/l. Jeśli wynik badania przekracza normę, ale nie osiąga bardzo wysokich wartości, konieczne może być kilkukrotne zbadanie stężenia prolaktyny z uwzględnieniem jej wahań dobowych. Na wzrost stężenia prolaktyny mogą mieć wpływ takie czynniki jak stres, wysiłek fizyczny, ciąża, niektóre produkty spożywcze, leki i choroby, w tym choroby nerek czy niedoczynność tarczycy. Potwierdzenie obecności guza uzyskuje się za pomocą rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej. Badania obrazowe pozwalają na określenie rozmiaru guza i jego lokalizacji.

Leczenie guza prolaktynowego

Leczenie guza prolaktynowego ma na celu: zmniejszenie guza, przywrócenie poziomu prolaktyny do normy, redukcję objawów hiperprolaktynemii oraz utrzymanie funkcji przysadki. Podstawowym elementem terapii jest farmakoterapia. Stosuje się leki dopaminergiczne podnoszące stężenie dopaminy: bromokryptynę, chinagolid i kabergolinę. Skuteczność leczenia obserwuje się u ok. 90% chorych. Leki należy przyjmować przewlekle przez wiele lat, ponieważ przerwanie terapii może skutkować nawrotem symptomów choroby i ponownym wzrostem guza. W przypadku nieskuteczności leczenia farmakologicznego lub złej tolerancji leków wskazana jest operacja neurochirurgiczna.

Bibliografia:

1. Rajini Kanth R. Yatavelli; Kamal Bhusal, „Prolactinoma”, StatPearls Publishing; 2021 Jan.

2. National Institute of Diabetes and Digestive and Kindney Diseases, „Prolactinoma”, 2019.