Hemoglobina glikowana (HbA1c) – normy, badanie i wyniki

Hemoglobina glikowana, oznaczana skrótem HbA1c to ważny parametr służący do oceny gospodarki węglowodanowej oraz diagnostyki i monitorowania przebiegu cukrzycy. Badanie hemoglobiny glikowanej pozwala oszacować poziom glukozy występujący w ostatnich 3 miesiącach. Normy HbA1c różnią się w zależności od wieku i stanu zdrowia. Jak wygląda badanie hemoglobiny glikowanej i dlaczego jej prawidłowy poziom jest ważny w ciąży?

Co to jest hemoglobina glikowana?

Hemoglobina to białko nadające erytrocytom czerwoną barwę. Gdy do grupy aminowej białka zostanie przyłączona grupa aldehydowa cukru prostego, np. glukozy powstaje hemoglobina glikowana. Frakcja hemoglobiny glikowanej oznaczona jako HbA1c stanowi 80% całej puli hemoglobiny i jest wykorzystywana w badaniu kontrolnym u osób z cukrzycą. Ilość hemoglobiny glikowanej jest proporcjonalna do średniej glikemii oraz średniego czasu życia erytrocytów, który wynosi około 3 miesiące (100-120 dni).

Hemoglobinę glikowaną wyizolowano po raz pierwszy w 1958 roku. Dziesięć lat później odkryto, iż HbA1c jest glikowaną formą hemoglobiny, czyli taką, która powstaje na drodze nieodwracalnej reakcji nieenzymatycznej. Pod koniec lat siedemdziesiatych hemoglobinę glikowaną zaczęto wykorzystywać jako wskaźnik labolatoryjny.

Badanie hemoglobiny glikowanej

Badanie hemogloginy glikowanej może być stosowane jako badanie przesiewowe w kierunku zaburzeń tolerancji węglowodanów – od etapu stanu przedcukrzycowego do w pełni rozwiniętej cukrzycy. Należy jednak pamiętać, iż do potwierdzenia diagnozy potrzebne jest dodatkowe oznaczenie glikemii na czczo lub test tolerancji glukozy (OGTT). Ponadto parametr HbA1c jest użytecznym narzędziem monitorowania glikemii. Za jego pomocą określa się skuteczność leczenia cukrzycy. Hemoglobina glikowana pomaga w ocenie, czy osiągane są docelowe poziomy glukozy we krwi przy określonych dawkach insuliny. U osób z cukrzycą typu 2 HbA1c umożliwia analizę efektów długoterminowego leczenia doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi.

Wykonanie badania poziomu hemoglobiny glikowanej pozwala na retrospektywną ocenę poziomu glukozy we krwi pacjenta w czasie do 3 miesięcy przed wykonaniem badania. Do badania HbA1c nie trzeba przychodzić na czczo ani specjalnie się przygotowywać. Pora dnia, spożyte pokarmy i czynniki zewnętrzne takie jak stres czy wysiłek fizyczny nie mają wpływu na pomiar hemoglobiny glikowanej.

Do badania pobiera się krew żylną lub włośniczkową. Do oznaczenia hemoglobiny glikowanej (pomiar HbA1c według klasyfikacji ICD-9: L55) wykorzystuje się chromatografię, elektroforezę oraz metody immunochemiczne.

Hemoglobina glikowana – normy

Normy hemoglobiny glikowanej wyraża się zgodnie ze standaryzacją IFCC ( International Federation of Clinical Chemistry) w jednostkach [mmol/mol] lub NGSP (National Glycohemoglobin Standardization Program) w jednostkach [%]. Norma hemoglobiny glikowanej u osób zdrowych wynosi do 6,0% (42 mmol/mol). W stanie przedcukrzycowym mogą utrzymywać się wartości w przedziale 5,7-6,4% (39-46 mmol/mol).

U osób chorych na cukrzycę wskazane jest utrzymanie hemoglobiny na poziomie < 7% (< 53 mmol/mol). Jednakże dla niektórych grup osób zaleca się następujące wartości:

• HbA1c ≤ 6,5% – u chorych z cukrzycą typu 2 o krótkotrwałym przebiegu, bez powikłań hiperglikemii i z obecnością poważnych chorób,
• HbA1c ≤ 6,5% – u chorych z cukrzycą typu 1, w tym u dzieci i młodzieży,
• HbA1c ≤ 6,1% – u kobiet w ciąży,
• HbA1c < 8%  – u osób w wieku powyżej 70 lat, z długotrwałym przebiegiem choroby i zaawansowanymi powikłaniami sercowo-naczyniowymi.

Wartość hemoglobiny glikowanej zmienia się wraz z wiekiem. U osób w wieku 40-70 lat jest wyższa o 0,4%, pomimo braku różnic w stężeniu glukozy. Niektóre czynniki mogą zaburzać wyniki badania. Zaniżenie wyników HbA1c może wynikać z niedokrwistości hemolitycznej, krwawień, wysokiej podaży witaminy C i E oraz występowania częstych hipoglikemii. Na zawyżenie wyniku wpływa niedokrwistość z niedoboru żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego; mocznica, nadużywanie alkoholu oraz wysokie dawki salicylanów. Ponadto oznaczenie HbA1c nie jest wiarygodne podczas występowania ciężkich zaburzeń lipidowych.

Hemoglobina glikowana – wyniki

Wynik badania HbA1c przekraczający normę oznacza, że występuje hiperglikemia, czyli podwyższone stężenie glukozy we krwi. Jeśli zlecone badania potwierdzą cukrzycę, zostaje wprowadzone odpowiednie leczenie, np. insuliną lub metforminą. Leki te powodują stopniowe obniżenie hemoglobiny glikowanej.

Im wyższy poziom hemoglobiny glikowanej, tym większe ryzyko powikłań cukrzycy takich jak retinopatia, nefropatia i neuropatia oraz wyższe ryzyko śmierci z przyczyn sercowo-naczyniowych. Regularne badanie poziomu HbA1c daje szansę na szybką modyfikację leczenia w przypadku nieprawidłowych wyników, dzięki czemu można zapobiec negatywnym skutkom hiperglikemii.

Hemoglobina glikowana w ciąży

Prawidłowy poziom hemoglobiny glikowanej w okresie planowania ciąży i w czasie ciąży powinien wynosić ≤ 6,1%. Jeżeli wartość HbA1c jest wyższa niż 6,5%, odradza się zajście w ciąże, ponieważ wysoki poziom glikemii zwiększa ryzyko powstawania wad rozwojowych i samoistnego poronienia. Stężenie hemoglobiny glikowanej powinno być kontrolowane w ciąży co 6 tygodni.

Bibliografia:

1. S. Wenclewska i J. Drzewoski, “Hemoglobina glikowana w diagnostyce i terapii zaburzeń homeostazy glukozy — blaski i cienie”, Diabetol. Klin., vol. 3, no. 4, pp. 167–175, 2014.
2. P. Pietrasik i D. Moczulski, “Diagnostyka cukrzycy z wykorzystaniem hemoglobiny glikowanej w trakcie hospitalizacji ze szczególnym uwzględnieniem chorych z hiperglikemią na czczo”, vol. 3, no. 53, pp. 299–306, 2018.
3. B. Solnica, „Oznaczanie hemoglobiny glikowanej w monitorowaniu leczenia cukrzycy”,  Katedra Biochemii Klinicznej, Uniwersytet Jagielloński. Online: http://diabetologiaonline.pl/lekarz_diabeto_adoz,info,67.html
4. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, “Standardy Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego postępowania u kobiet z cukrzycą”, Ginekol Pol, pp. 474–479, 2011.