Heparyna – zastosowanie, przeciwwskazania i skutki uboczne

Heparyna wykorzystywana jest w profilaktyce i leczeniu chorób zakrzepowo-zatorowych. Najpewniej i tobie zdarzyło się ją stosować po zabiegu czy operacji. Jest to lek skuteczny, ale niestety, nie może być stosowany przez każdego. Mało tego, nawet terapia u osób, które nie mają do niej przeciwwskazań, może wywołać skutki uboczne. Czego możesz się spodziewać podczas stosowania heparyny? Kiedy nie należy po nią sięgać? 

Co to jest heparyna i jak działa? 

Heparyna jest lekiem przeciwkrzepliwym, stosowanym zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu choroby zakrzepowo-zatorowej. Rolą heparyny jest osłabienie krzepliwości krwi. Jest to możliwe za sprawą hamowania czynników krzepnięcia, poprzez przyspieszenie działania antytrombiny, która dezaktywuje trombinę i czynnik Xa odpowiedzialne za proces krzepnięcia. 

Leczenie przeciwkrzepliwe z wykorzystaniem heparyny jest często wykorzystywane we współczesnej medycynie. Lek podawany jest po operacjach takich jak cesarskie cięcie czy artroskopia stawów kolanowych. Jest też stale przyjmowany przez osoby zmagające się z zakrzepicą żył głębokich oraz w czasie długiego unieruchomienia. 

Najczęściej przyjmowanie heparyny odbywa się poprzez samodzielne wykonywanie zastrzyków w fałd skórny na brzuchu, ale to nie wszystko. Heparynę możesz znaleźć też w składzie wielu maści i żeli wykorzystywanych w terapii żylaków czy przyspieszających wchłanianie siniaków. 

Heparyna niefrakcjonowana a heparyna drobnocząsteczkowa 

Obecnie lekarze wykorzystują heparynę w jednej z dwóch postaci: 

• heparynę niefrakcjonowaną (UFH), 
• heparynę drobnocząsteczkową (LMWH). 

Heparyna niefrakcjonowana jest mieszaniną cząsteczek o różnej wielkości. Oddziałują one na antytrombinę, hamując czynniki Xa i IIa (występujące naturalnie w osoczu krwi) i w efekcie tego powstrzymują krzepnięcie krwi. Lek działa szybko, dlatego stosowany jest przede wszystkim w sytuacjach wymagających pilnego obniżenia krzepnięcia (np. podczas wykonywania operacji). 

Tymczasem heparynę drobnocząsteczkową stanowi grupa molekuł o budowie zbliżonej do fragmentów tej niefrakcjonowanej. To ta postać leku jest częściej stosowana ze względu na wyższą biodostępność i mniej liczne powikłania występujące w wyniku jej stosowania.

Heparyna – skutki uboczne stosowania 

Choć heparyna często jest wykorzystywana we współczesnej medycynie, nie oznacza to, że jest w pełni i zawsze bezpieczna. Zarówno heparyna niefrakcjonowana, jak i heparyna drobnocząsteczkowa mogą wywoływać szereg skutków ubocznych. Są to przede wszystkim: 

• krwawienia, 
• skłonność do powstawania siniaków i podbiegnięć krwawych w miejscu podania leku, 
• małopłytkowość, 
• hipoaldosteronizm (niski poziom aldosteronu, co doprowadza do utraty sodu i wzrostu potasu we krwi), 
• zwiększona aktywność aminotransferaz (AspAT i AlAT), 
• reakcje alergiczne, 
• łysienie. 

W skrajnych przypadkach (u 2-3% pacjentów stosujących heparynę) mogą wystąpić krwotoki z przewodu pokarmowego, krwiaki zaotrzewnowe, krwawienia śródczaszkowe. Tak poważne powikłania terapii wymagają hospitalizacji i wdrożenia procedur przeciwkrwotocznych.

Przeciwwskazania do stosowania heparyny 

Stosowanie heparyny w celu obniżenia krzepliwości krwi nie jest wskazane, gdy: 

• masz hemofilię, 
• zmagasz się z alergią na heparynę lub inny składnik leku, 
• masz rozległe urazy, 
• jesteś po zabiegu okulistycznym lub neurochirurgicznym, 
• jesteś po niedawnym śródczaszkowym wylewie krwi, 
• zmagasz się z bakteryjnym zapaleniem wsierdzia, 
• masz nadciśnienie tętnicze, 
• borykasz się z małopłytkowością, 
• masz ciężką postać choroby wątroby, 
• chorujesz na gruźlicę, 
• masz zdiagnozowaną zwiększoną przepuszczalność naczyń włosowatych. 

Bibliografia: 

1. Glück J., Krzystała A., Sypniewska K., Gawlik R., Nadwrażliwość na heparyny – opis przypadków, Alergia Astma Immunologia 2022, nr 27 (3), s. 104-109. 
2. https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/2862/leaflet [dostęp 15.05.2023]. 
3. Kołtowski Ł., Zasady stosowania leków przeciwtrombinowych w ostrych zespołach wieńcowych: heparyna niefrakcjonowana, heparyny drobnocząsteczkowe, bezpośrednie inhibitory trombiny, pentasacharydy, Choroby Serca i Naczyń 2016, tom 13, nr 2, s. 123-146. 
4. Windyga J., Powikłania leczenia przeciwkrzepliwego, Hematologia 2010, tom 1, nr 2, 142-150.