Hepatocyty – niezwykłe i najszerzej wyspecjalizowane komórki ludzkiego organizmu

Hepatocyty to podstawowe komórki wątroby, które odpowiadają za większość funkcji tego organu. Mają niezwykłą zdolność do regeneracji. Niestety nie jest ona nieograniczona. Nadużywanie alkoholu, nadwaga i otyłość czy stosowanie niektórych leków może doprowadzić do uszkodzeń komórek, czego następstwem – przy zaniechaniu leczenia – jest ostatecznie całkowita niewydolność wątroby, która może prowadzić do śmierci.

Czym są hepatocyty i jak są zbudowane? 

Hepatocyty są podstawowymi komórkami budującymi i metabolicznymi wątroby. Nie są to jedyne komórki tego organu. Oprócz nich w wątrobie znajdują się też m.in. komórki Browicza-Kupffera i komórki Ito. To jednak właśnie hepatocyty stanowią około 60–80 proc. masy miąższu wątrobowego. Mają wymiary 20 x 30 μm i wyposażone są w większości przypadków w okrągłe jądro, choć jak na tak wyjątkowe komórki przystało, aż 25 proc. z nich ma po dwa jądra.[1] 

Hepatocyty tworzą strukturę wątroby, układając się jedna komórka na drugiej w rzędzie (niczym powiązane ze sobą blaszki). Oplatają je naczynia włosowate (naczynia zatokowe zwane sinusoidami) o nieco większej średnicy, niż to ma miejsce w przypadku tego typu struktur.[1] 

Każdy hepatocyt ma trzy powierzchnie: 

• powierzchnia zatokowa, która stanowi 70 proc. – nie przylega bezpośrednio do naczyń zatokowych, lecz oddziela ją od nich przestrzeń Dissego wypełniona chłonką, czyli limfą; 
• powierzchnia kanalikowa, która stanowi 15 proc. – występuje w niej niewielkie wgłębienie umożliwiające przejście żółci od hepatocytu do kanalika żółciowego; 
• powierzchnia podstawno-boczna, która stanowi 15 proc. – występuje pomiędzy hepatocytami, w miejscach innych niż te przy naczyniach zatokowych i kanalikach żółciowych.[1]

Za co odpowiadają hepatocyty wątroby? 

Wątroba waży 1,5 kg w przypadku mężczyzn i 1,3 kg u kobiet. Jest to największy organ wewnętrzny – stanowi aż 5% masy ludzkiego ciała! Większość tej struktury budują – co już zaznaczyliśmy – hepatocyty. Rola tych komórek jest nie do przecenienia. Pełnią najwięcej funkcji spośród wszystkich komórek ludzkiego ciała.[1] 

Odpowiadają za większość funkcji wątroby, w tym przede wszystkim za produkcję żółci. W ciągu doby wytwarzają jej 0,25–1,0 litra, aby następnie drogami żółciowymi odprowadzona została do układu pokarmowego.[2] Poza tym hepatocyty uczestniczą w procesie metabolizowania glukozy, lipidów, białek i peptydów. Biorą też udział w detoksykacji oraz unieczynnianiu przyjmowanych leków.[1] 

Hepatocyty wytwarzają hormony peptydowe. Mowa tu o somatomedynie C i erytropoetynie. Wpływają one na wzrost ciała i pobudzają namnażanie oraz różnicowanie czerwonych krwinek.[1] 

Hepatocyty są swoistym magazynem dla witamin. Pozwalają gromadzić w wątrobie zapasy witamin: A, D3, B2, B3, B4, B12 i K, by w razie potrzeby uwolnić zapasy do krwi.[1]

Czy hepatocyty potrafią się regenerować? 

Pojedyncze hepatocyty pełnią swoje funkcje przez około 150 dni. Cechują się wyjątkową zdolnością do proliferacji, czyli namnażanie się komórek, a także adhezji, czyli wiązania się komórek.[1] 

Strefa odnowy hepatocytów pokrywa się ze strefą największej aktywności biologicznej komórek oraz najbardziej efektywnego ich odżywiania. Strefa ta zlokalizowana jest przy przestrzeni wrotno-żółciowej, która jest wyjątkowo dobrze ukrwiona i natleniona.[1] 

Niestety zdolność regeneracyjna nie jest nieograniczona. Szereg czynników związanych ze stylem życia, stosowanymi lekami i przebytymi chorobami może zaburzyć ten proces. 

Kiedy może dojść do uszkodzenia hepatocytów i jakie są tego skutki? 

Do podstawowych czynników wpływających na zdolność hepatocytów do regeneracji, a przez to wywołujących choroby wątroby należą: 

• nadmierne spożycie alkoholu; 
• stosowanie nieprawidłowo zbilansowanej diety, doprowadzającej do nadwagi i otyłości; 
• zakażenia wirusami hepatotropowymi (WZW wywołujące wirusowe zapalenie wątroby); 
• stosowanie leków powodujących uszkodzenie miąższu wątrobowego; 
• zatrucia toksynami oraz metalami ciężkimi.[3] 

Konsekwencjami zaistnienia powyższych czynników są choroby takie jak: wirusowe zapalenie wątroby (ostre i przewlekłe), alkoholowe zapalenie wątroby, alkoholowe i niealkoholowe stłuszczenie wątroby, marskość wątroby, polekowe uszkodzenie wątroby, a także rak wątroby.[3] 

Do najczęściej diagnozowanych chorób, mających związek z uszkodzeniem hepatocytów, zaliczane są stłuszczenie wątroby i polekowe toksyczne uszkodzenie wątroby. Stłuszczenie wątroby to patologia, z którą zmagają się przede wszystkim osoby, u których zdiagnozowano: zespół metaboliczny, nadciśnienie, nadwagę lub otyłość, a także cukrzycą typu 2 i hiperlipidemię. Natomiast środkami farmakologicznymi, które głównie odpowiadają za polekowe uszkodzenie wątroby, są: paracetamol, NLPZ (czyli niesteroidowe leki przeciwzapalne), statyny oraz tetracykliny.[3] 

W zniszczonym organie nie da się pobudzić hepatocytów do regeneracji. Konieczny jest wówczas przeszczep organu. Nie wynaleziono jak dotąd urządzenia, które pozwoliłoby przeżyć bez wątroby dłużej niż dwa dni, tak jak dializy pozwalają żyć pacjentom z niewydolnymi nerkami.[4] 

Źródła: 

1. A. Pedrycz, A. Zając i in., Zmiany w wątrobie w przebiegu ciąży, Polish Hyperbaric Research 2014, nr 3(48), s. 81–92. 
2.  A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2023. 
3. M. Palka, Choroby wątroby i dróg żółciowych w gabinecie lekarza POZ, Lekarz POZ 2017, nr 1, s. 13–16. 
4. P. Milkiewicz, M. Wójcicki, Przeszczepienie wątroby bez tajemnic, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019.