Hiperkalcemia – przyczyny, objawy, leczenie i dieta

Hiperkalcemia to podwyższone stężenie wapnia w organizmie, którego najczęstszą przyczyną są zaburzenia układu hormonalnego oraz choroby nowotworowe. Objawy hiperkalcemii zależą od nasilenia i fazy choroby. Co może wskazywać na obecność nadmiaru wapnia we krwi i na czym polega leczenie hiperkalcemii?

Co to jest hiperkalcemia?

Hiperkalcemia to wzrost stężenia wapnia w osoczu powyżej górnej normy, tj. 2,6 mmol/l. Hiperkalcemia pojawia się w wyniku uwalniania wapnia z kości, wzrostu wchłaniania wapnia w przewodzie pokarmowym oraz zwiększenia resorpcji zwrotnej w kanalikach nerkowych. Wyróżnia się hiperkalcemię łagodną (stężenie wapnia jest niższe niż 2,8 mmol/l), umiarkowaną (stężenie wapnia wynosi 2,8–3,5 mmol/l) i ciężką (stężenie wapnia  jest wyższe niż 3,5 mmol/l).

Przyczyny hiperkalcemii

Do przyczyn występowania hiperkalcemii zalicza się:

• choroby układu endokrynnego: nadczynność przytarczyc, nadczynność tarczycy, niedoczynność kory nadnerczy;
• choroby nowotworowe: szpiczak plazmocytowy, białaczka, chłoniak, rak nerek, płuc, żołądka i jelita;
• choroby zapalne: choroby ziarniniakowe;
• przyjmowanie niektórych leków: wodorowęglanów, soli litu, wapnia i glinu, tiazydów, kalcytoniny, estrogenów; przedawkowanie witaminy A i D;
• długotrwałe unieruchomienie;
• uwarunkowania genetyczne – rodzinna hiperkalcemia hipokalciuryczna (FHH), złośliwa hiperkalcemia noworodków (NSHPT).

Zaburzenia endokrynologiczne (pierwotna nadczynność przytarczyc) oraz choroby nowotworowe to najczęstsze przyczyny hiperkalcemii.

Objawy hiperkalcemii u dorosłych

Hiperkalcemia łagodna zwykle przebiega bezobjawowo. Nadmiar wapnia w ostrej hiperkalcemii objawia się upośledzeniem łaknienia, dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego, osłabieniem i stanami depresyjnymi. Jeśli dojdzie do przełomu hiperkalcemicznego (hiperkalcemia przekraczająca 3,5-4 mmol/l), pojawiają się objawy stanowiące zagrożenie życia – zaburzenia świadomości, stupor i śpiączka.

Wśród objawów klinicznych przewlekłej hiperkalcemii wymienia się:

• zaburzenia czynności nerek: wielomocz, odwodnienie, wzmożone pragnienie;
• objawy ze strony przewodu pokarmowego: nudności, wymioty, zaparcia, brak apetytu, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, ostre zapalenie trzustki;
• zaburzenia naczyniowo-sercowe: zaburzenia rytmu, nadciśnienie tętnicze;
• objawy mózgowe: ból głowy, depresja, zaburzenia koncentracji, senność;
• objawy nerwowo-mięśniowe: osłabienie siły mięśniowej, dysfagia.

Hiperkalcemia u dzieci – objawy

Objawy hiperkalcemii u dzieci są podobne do symptomów występujących u dorosłych. Wysoki poziom wapnia prowadzi do osłabienia, bólu głowy i brzucha, biegunek oraz zaburzeń psychicznych. U dzieci częściej dochodzi do złamań kości, u dorosłych dominują objawy kolki nerkowej. Przewlekła hiperkalcemia może powodować kamicę nerkową, zwapnienie nerek, spadek gęstości mineralnej kości i osteoporozę. U dzieci rzadziej pojawiają się schorzenia takie jak choroba wrzodowa, przewlekłe zapalenie trzustki czy cukrzyca.

Hiperkalcemia może się także pojawić już u noworodków i niemowląt. Objawy hiperkalcemii u niemowląt to brak łaknienia, refluks żołądkowo-jelitowy, nefrokalcynoza, ospałość i drgawki.

Leczenie hiperkalcemii

Leczenie hiperkalcemii bezobjawowej jest konieczne, jeśli stężenie wapnia przekracza 12 mg/dl (3,0 mmol/l). Celem leczenia jest znalezienie przyczyny wzrostu stężenia wapnia i wyeliminowania jej. Terapia objawowa hiperkalcemii polega na obniżeniu stężenia wapnia we krwi poprzez: dietę ubogowapniową i bogatofosforanową, nawadnianie doustne lub dożylne oraz leczenie furosemidem, kalcytoniną lub bisfosfonianami. W ciężkich przypadkach stosuje się dializy, które są szybką i skuteczną metodą usuwania wapnia z organizmu.

Dieta w hiperkalcemii

W leczeniu zachowawczym hiperkalcemii znajduje zastosowanie dieta ubogowapniowa i bogatofosforanowa. Ponadto zaleca się zwiększenie podaży płynów. Należy pamiętać, iż wapń w diecie nie powinien być całkowicie eliminowany, ponieważ jest konieczny do prawidłowego funkcjonowania układu kostnego. Z tego względu należy spożywać do 1000 mg wapnia na dobę.

Zadaniem fosforanów jest hamowanie syntezy witaminy D i obniżenie wchłaniania wapnia w przewodzie pokarmowym. Picie wystarczającej ilości wody zapobiega odwodnieniu, które może wystąpić z powodu wymiotów, biegunek i gorączki. Stan zdrowia pacjenta z hiperkalcemią powinien być stale monitorowany, a dieta wprowadzona, jeśli istnieje ku temu wskazanie.

Bibliografia:

1. A. Błachowicz i E. Franek, “Hiperkalcemia-przyczyny i leczenie ”, Chor. Serca i Naczyń, vol. 1, no. 2, pp. 51–56, 2005.
2. R. Gellert, “Hipo- i hiperkalcemia — patogeneza i problemy terapeutyczne”, Forum Nefrol., vol. 4, pp. 373–383, 2011.
3. P. Kluj, M. Dąbrowski, A. Dąbrowska, A. Piotrowski i T. Gaszyński, “Postępowanie przedszpitalne i wczesnoszpitalne w stanach nagłych chorób gruczołów wydzielania wewnętrznego. Część IV. Zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej”, Anestezjol. i Ratow., vol. 6, pp. 434–441, 2012.
4. D. Kata, M. Sawicka, K. Torba, i S. Kyrcz-Krzemień, “Hiperkalcemia w wybranych nowotworach limfo-i mieloproliferacyjnych-patofizjologia, diagnostyka i leczenie”, Ann. Acad. Med. Siles., vol. 69, pp. 14–25, 2015, doi: 10.18794/aams/26244.